Zespół stresu pourazowego u pacjentów z chorobą nowotworową

Zespół stresu pourazowego (PTSD) zazwyczaj kojarzymy z doświadczeniami, takimi jak napaść, wypadek czy nadużycie. Jak się jednak okazuje, otrzymanie diagnozy choroby może wywołać ten sam proces. Stres pourazowy u pacjentów z rakiem jest dobrze udokumentowaną rzeczywistością, o której dostępnych jest coraz więcej informacji.

Doświadczenie tej choroby nie zawsze prowadzi do PTSD. Istnieją specyficzne indywidualne i kontekstowe czynniki ryzyka. Mimo to szacuje się, że u 5 – 35% pacjentów z rakiem dochodzi ostatecznie do zespołu stresu pourazowego PTSD. Implikuje to konieczność prowadzenia odpowiednich obserwacji psychologicznych oraz stosowania interwencji zmniejszających objawy zaburzenia.

Zespół stresu urazowego u chorych na raka

Zespół stresu pourazowego to zaburzenie, które pojawia się, gdy dana osoba dostrzega poważny czynnik stanowiący zagrożenie dla przetrwania. Kiedy wydarzenie jest nagłe, nieoczekiwane i generuje silny wpływ emocjonalny, z którym nie można sobie poradzić i jest doświadczane z uczuciem przerażenia i beznadziejności, mówimy o traumie. Jeśli chodzi o raka, istnieje kilka elementów, które składają się na doświadczenie przybierające tę formę.

Są to na przykład czas postawienia diagnozy, różne badania i zabiegi, niekorzystne wyniki, pobyty w szpitalu… Wszystkie te zdarzenia są potencjalnymi stresorami.

Ponadto zidentyfikowano pewne czynniki, które zwiększają ryzyko wywołania PTSD. Na przykład rodzaj nowotworu, obecność bólu, skutki uboczne leczenia, wszelkie wcześniejsze urazy i niewystarczające wsparcie społeczne.

We wszystkich przypadkach naturalne jest, że pacjent z rakiem (lub osoba, która go przeżyła) odczuwa niepokój, strach i ogromny ciężar niepewności, zwłaszcza jeśli diagnoza została postawiona niedawno. Jednak gdy ten dyskomfort jest naprawdę dotkliwy, znacznie utrudnia codzienne funkcjonowanie i nie ustępuje z czasem, może pojawić się równoległa diagnoza psychiczna, którą należy się zająć.

Zespół stresu pourazowego u chorych na nowotwór – objawy

Objawy zespołu stresu pourazowego związanego z chorobą nowotworową są podobne do tych, które pojawiają się po innych typach traumatycznych przeżyć. Należą do nich na przykład:

• Ciągłe zmartwienie.
• Lęk przed nawrotem choroby.
• Koszmary i retrospekcje dotyczące choroby lub leczenia.
• Strach przed przyszłością i przerażające natrętne myśli.
• Drażliwość, pobudzenie, bezsenność i zmęczenie.
• Zachowania unikowe związane z tymi wydarzeniami, ludźmi lub miejscami, które przypominają o chorobie. Również powiązane emocje i myśli.
• Poczucie winy, beznadziejności, wstydu i złości.
• Emocjonalne odrętwienie lub trudności w odczuwaniu emocji.

Wszystkie te objawy nie tylko powodują u chorego duży dyskomfort emocjonalny, ale także utrudniają mu codzienne funkcjonowanie. Może to stać się szczególnie niebezpieczne, gdy skłonność do unikania powoduje, że pacjent pomija wizyty lekarskie, nie poddaje się odpowiednim badaniom ani nie stosuje przepisanych metod leczenia. Z tego powodu należy zwrócić uwagę na ewentualne pojawienie się zaburzenia i odpowiednio zainterweniować.

Korelaty neurobiologiczne

Zespół stresu pourazowego u pacjentów z chorobą nowotworową został zidentyfikowany nie tylko na podstawie zeznań i objawów pacjentów. Odkryto go również na poziomie zmian anatomicznych i funkcjonalnych w mózgu. Rzeczywiście, niektóre badania potwierdziły, że zmiany w systemach neurobiologicznych związane z PTSD występują również w przypadkach raka.

Mówiąc dokładniej, zachodzą następujące procesy:

• Aktywność ciała migdałowatego zostaje zintensyfikowana. Generuje to zaostrzoną reakcję na strach i bodźce, które pacjent postrzega jako zagrażające.
• Zmniejsza się receptywność kory przedczołowej. Zapobiega to funkcjonalnemu hamowaniu ciała migdałowatego.
• Następuje zmiana objętości i funkcji hipokampa. Prowadzi to do deficytów w pamięci jawnej.
• Występuje nadaktywność wyspy. To sprawia, że pacjent przeżywa traumę na nowo, doświadcza natrętnych myśli i zachowań unikowych.
• Ośrodek Broki jest dezaktywowany. Stwarza to trudności w strukturyzacji poznawczej. Oznacza to, że pacjenci mają trudności z opisywaniem i zwerbalizowaniem swoich traumatycznych doświadczeń.

Zaobserwowano, że objawy natrętne są najbardziej widoczne u pacjentów z rakiem z zespołem stresu pourazowego. W rzeczywistości w tych przypadkach stanowią one rdzeń zaburzenia. Ponadto, aby zaradzić traumie, ze względu na trudności w werbalizacji, lepiej jest zdecydować się na interwencje multimodalne, a nie tylko konwersacyjne.

Wykrywanie i leczenie

Wszystko to wskazuje, że zespół stresu pourazowego związany z chorobą nowotworową jest stosunkowo powszechny, dlatego tak ważne jest, aby został wykryty i jak najszybciej wdrożony. Jeśli nie jest leczony, może prowadzić do tego, że pacjent nie w pełni akceptuje chorobę, nie otrzymuje odpowiedniej opieki lub cierpi na zaburzenia depresyjne lub lękowe.

Należy wziąć pod uwagę, że PTSD może pojawić się w dowolnym momencie choroby, a nawet po wyzdrowieniu. Co więcej, może dotknąć również opiekunów i bliskich (szczególnie w przypadku raka wieku dziecięcego). Z tego powodu konieczne są dalsze działania.

Po wykryciu obecności zespołu stresu pourazowego związanego z rakiem można interweniować na różne sposoby. W ciężkich przypadkach mogą być potrzebne leki, a korzystanie z grupy wsparcia jest wręcz niezbędne. Oferuje ona pacjentom bezpieczną przestrzeń do wyrażania i dzielenia się swoimi emocjami i doświadczeniami.

Najbardziej przydatna jest psychoterapia oparta na EMDR lub terapia poznawczo-behawioralna. Procedury te mogą pomóc pacjentowi właściwie przetworzyć traumę, zmniejszyć objawy PTSD i nauczyć go, jak radzić sobie ze stresem i jego wyzwalaczami. Oznacza to, że będzie mógł kontynuować leczenie i zacząć odpowiednio radzić sobie z chorobą.