Władza społeczna: definicje i typy

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Roberto Muelas Lobato.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Zapewne zaraz po przeczytaniu tytułu naszego dzisiejszego artykułu zacząłeś się zastanawiać, czym w ogóle jest władza społeczna? Czego ona dotyczy? Bez obaw, już wkrótce otrzymasz pełną dawkę podstawowych informacji na ten temat. Zapraszamy do lektury.

Nauczyciele mają pewnego rodzaju określoną władzę nad swoimi uczniami. Rodzice mają innego rodzaju (choć podobną w praktyce) władzę nad swoimi dziećmi. Szefowie mają władzę wynikającą z hierarchii pozycji w firmie nad swoimi pracownikami. Politycy mają władzę nad swoimi społecznościami wyborców. I tak dalej. Jest to właśnie typowa władza społeczna, która jest jest obecna we wszystkich aspektach życia.

Tak, wiemy doskonale o tym, że niektórzy ludzie i zawody mają władzę nad innymi… ale czym właściwie jest ta władza społeczna? Zdefiniujmy to interesujące pojęcie nieco bliżej.

Otóż najogólniej rzecz biorąc władza społeczna to zdolność do zrobienia czegoś lub bycia czymś. Można określić ją jako zdolność do sprawowania najwyższej władzy nad jedną osobą lub szerszym gronem ludzi. Pojęcie to może to być także zdefiniowane jako zdolność do wpływania na ludzi i posiadania najwyższego autorytetu uznawanego przez społeczeństwo.

Jak widać, definicja władzy jest zatem dość płynna. Na przestrzeni lat pojawiało się wiele różnych definicji, teorii i typologii dotyczących pojęcia władzy. Aby to zjawisko nieco lepiej zrozumieć, zaprezentujemy Ci niektóre z tych najbardziej akceptowanych przez wszystkich zajmujących się tymi kwestiami.

Władza społeczna i najgłośniejsze nazwiska badające tę kwestię

Na początek powinieneś jednak wiedzieć, że jedną z najważniejszych postaci, które jako jedne z pierwszych zajęły się problematyką formułowania teorii dotyczących władzy społecznej był Fryderyk Nietzsche. Wprowadził on pojęcie woli do władzy lub ambicję osiągnięcia swoich pragnień.

Mniej więcej w tym samym czasie Max Weber określił władzę społeczną jako szansę lub możliwość skorzystania przez jedną z osób z własnej woli w związku społecznym. Później przez pryzmat marksizmu różni dodatkowi autorzy badali pojęcie władzy opierając się jednak na dotychczasowych osiągnięciach wymienionych powyżej dwóch wielkich postaci nauki.

Jeśli natomiast chodzi o osiągnięcia bliższe naszym czasom, to nie można zapomnieć o pracach francuskiego filozofa Michela Foucaulta. Opublikował on jedną z najszerszych analiz tego fascynującego zagadnienia, jakim jest władza społeczna. I chociaż po drodze było wiele innych mniej lub bardziej istotnych prac, to te trzy wymienione powyżej należą do bezdyskusyjnie najważniejszych ze wszystkich.

Władza społeczna: teoria Maxa Webera

Max Weber był jednym z najważniejszych myślicieli XX wieku. Podczas gdy jego praca obejmuje wiele różnych dziedzin nauki, my skupimy się w tym momencie na jego koncepcji władzy i dominacji społecznej.

Max Weber zdefiniował władzę jako “prawdopodobieństwo, że jedna osoba w ramach danej relacji społecznej będzie w stanie wykonywać swoją wolę pomimo oporu innych, niezależnie od podstawy, na której opiera się to prawdopodobieństwo” (Weber, 2005).

Tak więc władza społeczna oznacza zdolność narzucania swojej woli innym. Może się to objawiać się w wielu różnych formach. Tymczasem dominacja, rozumiana jako forma posłuszeństwa nakazowego, jest ostatecznym wyrazem władzy.

Istnieją także różne rodzaje dominacji. Jedną z najważniejszych podkategorii jest dominacja uprawniona lub legalna. Dzieje się tak, gdy istnieje powszechna wiara w ważność określonego porządku społecznego lub relacji. Według Maxa Webera istnieją trzy różne typy dominacji legalnej (Weber, 2007):

• Dominacja uprawniona lub legalna: powszechna wiara w legalność ustanowionych praw i prawo posiadacza danego rodzaju władzy do mandatu i sprawowania jej zgodnie z obowiązującymi i akceptowanymi zasadami.
• Tradycyjna: powszechna wiara w świętość istniejących tradycji i zasadność wykorzystania tych tradycji do sprawowania władzy.
• Dominacja charyzmatyczna: powszechna wiara w potocznie rozumianą “świętość”, bohaterstwo lub wzorowy status osoby lub systemu prawnego przez nią opracowanego.

Marksizm jako filozofia sprzyjająca władzy społecznej

Według Karola Marksa “ruch polityczny klasy robotniczej ma oczywiście na celu zdobycie władzy politycznej dla klasy robotniczej” (list do Friedricha Bolte, 29 listopada 1871 r.).

Konflikt w klasie politycznej jest podstawą do zdobywania wielu różnych aspektów, do których należy także władza społeczna. Karol Marks uważa, że ma ona większy wpływ na klasę polityczną niż jakiekolwiek inne formy konfliktu klasowego, takie jak na przykład ekonomiczne lub ideologiczne.

Według Marksa, podczas gdy zmiany warunków ekonomicznych wpływają na to, kto dzierży władzę, to jednak zasadnicze znaczenie ma to, kto jest w stanie zaoferować więcej skutecznych praktyk politycznych (Sánchez Vázquez, 2014).

Jednak Karol Marks nigdy nie wyartykułował tej konkretnej teorii dotyczącej władzy społecznej. Ograniczył się on jedynie do wskazywania, że “władza społeczna i polityczna jest jedynie zorganizowaną siłą jednej klasy mającą na celu uciskanie drugiej” (Marks i Engels, 2011). Przyszli marksiści bardziej szczegółowo zajęli się własnymi teoriami dotyczącymi zagadnienia władzy społecznej.

Na przykład Antonio Gramsci (1977) mówił o problemie tym w kontekście agresywnego kapitalizmu. Klasa dominująca nie zdobywa władzy nad proletariatem i klasami uciskanymi za pomocą represyjnych aparatów państwowych. Zamiast tego zyskuje wspomnianą władzę społeczną dzięki hegemonii w sferze kulturalnej i kontroli nad systemem edukacyjnym, instytucjami religijnymi i mediami.

Michel Foucault

Michel Foucault podkreślał, że władza społeczna znajduje się po prostu wszędzie, ponieważ nie zaczyna się ona w żadnym konkretnym miejscu. W tym ujęciu władza społeczna nie może być ograniczona do jednej instytucji lub państwa. Dlatego też marksistowska koncepcja stopniowego przejmowania władzy jest w praktyce niemożliwa do zrealizowania.

Władza społeczna jest pewnego rodzaju układem sił, które występują w społeczeństwie w danym momencie. Dlatego też władza społeczna znajduje się wszędzie. Żadnych związanych z nią, niezależnie od tego jak istotne one są, czynników nie można uznać za niezależne od tych konkretnych relacji i układu sił.

Analizując dokładnie wcześniejsze koncepcje władzy, Michel Foucault zbadał, w jaki sposób związki władzy mogą wytworzyć reguły prawne, które z kolei prowadzą do dyskusji o prawdzie. Podczas gdy władza społeczna, prawo i prawda napędzają się wszystkie sobą nawzajem, władza społeczna zawsze ma większy wpływ na prawo i prawdę, niż to ma miejsce w sytuacji odwrotnej.

Chociaż Michel Foucault analizował władzę w różnych kontekstach i czasach, jednym z jego najważniejszych pomysłów jest tak zwana koncepcja “biowładzy” (Foucault, 2000). Biowładza to metoda stosowana przez współczesne państwa do kontrolowania swojej populacji.

Współczesna władza społeczna według analizy Foucaulta tworzona jest w oparciu o praktyki społeczne i ludzkie zachowania. Dzieje się tak zawsze wtedy, gdy uciskana populacja stopniowo akceptuje subtelne regulacje i oczekiwania dotyczące porządku społecznego.

Biowładza ustępuje biologicznej regulacji życia. Klasyczny przykład można znaleźć w szpitalach psychiatrycznych, więzieniach i sądach. Są to instytucje dyscyplinarne definiujące własne, specyficzne normy i zasady, które łamią te uznawane przez niektóre inne segmenty społeczeństwa, a tym samym odchodzą od ogólnej linii preferowanej przez ogół społeczeństwa (Foucault, 2002).

Władza społeczna w dziedzinie psychologii

W dziedzinie psychologii społecznej John French i Bertram Raven (1959) zaproponowali aż 5 różnych odmian i rodzajów władzy. Mają one następującą postać:

• Władza legalna pochodzi od względnej pozycji i obowiązków przywódcy w ramach organizacji lub społeczeństwa. Ludzie mają uzasadnioną władzę, gdy dysponują jakąś formą formalnego autorytetu.
• Referencyjna oznacza zdolność pewnych osób do przekonywania lub wpływania na innych ludzi. Wynika ona z charyzmy i zdolności interpersonalnych danej osoby. Osoba uciskana przez różnego rodzaju sytuacje lub okoliczności postrzega posiadacza danej władzy jako wzór do naśladowania i próbuje zachowywać się tak, jak on.
• Władza ekspercka wywodzi się z umiejętności lub wiedzy danej osoby oraz tego, ile potrzebuje dana organizacja lub społeczeństwo. W przeciwieństwie do innych typów władza ekspercka jest zazwyczaj bardzo specyficzna i ograniczona jedynie do wąskiego obszaru wiedzy specjalistycznej.
• Natomiast ta oparta o system nagród wynika ze zdolności przywódcy do przyznawania nagród i korzyści materialnych. Odnosi się do tego, jak łatwo dana osoba może zapewnić innym pewien rodzaj korzyści. Może to być na przykład czas wolny, różnego rodzaju prezenty, promocje lub większa odpowiedzialność.
• Władza oparta o środki przymusu bezpośredniego wynika ze zdolności posiadacza tej władzy do nakładania różnego rodzaju sankcji. Zasadniczo jest to zdolność do dawania i odbierania nagród oraz egzekwowania kar. Pragnienie osoby będącej w roli podwładnego do uzyskania cennych nagród i obawa przed utratą jest ostatecznie źródłem tego rodzaju władzy.

Wielopłaszczyznowe podejście

Koncepcja, jaką jest władza społeczna jest bardzo różnorodna. Silnie oddziałuje na konkretny moment w naszej historii. Definicja władzy waha się od dominacji nad ludźmi do złożonej sieci relacji społecznych.

Ta nowsza koncepcja władzy sugeruje nam, że zawsze poruszamy się w relacjach władzy. Każda nasza interakcja charakteryzuje się istniejącymi różnicami wobec istniejącej w danym momencie władzy. Dlatego też świadomość istnienia siły społecznej jest pierwszym krokiem w kierunku zmniejszenia jej wpływu. Unikniemy dzięki temu nadmiernego wykorzystywania pozycji przez innych ludzi. Jak widać, gra jest warta świeczki.