Teoria ram relacyjnych i zachowanie człowieka

Teoria ram relacyjnych (RFT) jest teorią języka i poznania, która służy jako podstawa doświadczalna dla terapii akceptacji i zaangażowania (ACT). Z punktu widzenia nauki teoria ram relacyjnych stwierdza, że zachowanie i język są ze sobą nierozerwalnie związane.

Ramy te stanowią funkcjonalne wyjaśnienie niektórych wyników badań kognitywnych nad językiem. Stanowią one również podstawę do badania zjawisk w sposób monistyczny. Jest to teoria, której celem jest badanie tak zwanych procesów umysłowych w sposób operacyjny i eksperymentalny.

Teoria ram relacyjnych: pojęcia i właściwości

Aby zrozumieć, czym są ramy relacyjne, trzeba wiedzieć, że ludzie uczą się nie tylko na podstawie bezpośrednich doświadczeń. Uczą się również pośrednio, odbierając bodźce niezależnie od uwarunkowań fizycznych. Ta językowa wartość dodana bodźców jest tym, co decyduje o zdolności do zarządzania relacjami i funkcjami.

Właściwości ram relacyjnych

Aby połączyć i przekształcić zarówno poznanie, jak i język, istnieją trzy właściwości:

• Zależność wzajemna. Relacja między dwoma bodźcami polega na reagowaniu na jeden z nich w kategoriach drugiego i na odwrót. Jeśli w danym kontekście A jest bezpośrednio związane z B, to istnieje zależność pochodna między B i A.
• Zależność łączona. Jedna z cech definiujących ramy relacyjne ma związek z możliwością wzajemnego łączenia zdarzeń. Jeśli A jest w charakterystyczny sposób powiązane z B, a A z C, to B i C również będą powiązane.
• Transformacja funkcji. Jeśli bodziec ma funkcję, a następnie inny bodziec ustanowi związek z pierwszym w tym kontekście, to funkcja obu z nich jest przekształcana przez związek. Na przykład, jeśli ktoś powie ci, że istnieje lepszy i tańszy produkt niż ten, którego zwykle używasz, wtedy wzrasta prawdopodobieństwo, że go kupisz. W tym przypadku funkcja została przekształcona przez związek, który został ustanowiony.

Rodzaje wskazówek kontekstualnych w teorii ram relacyjnych

Wzajemne połączenia, wielokrotne kombinacje połączeń i transformacje funkcji są składnikami szerszego wzorca odpowiedzi relacyjnej. Teoria ram relacyjnych nazywa je ramami relacyjnymi. Naukowcy używają tego pojęcia, by wyjaśnić, w jaki sposób człowiek uczy się tworzyć skojarzenia na podstawie tego, jak bodźce wpływają na siebie nawzajem.

Relacyjne ramy mogą łączyć się w celu wygenerowania werbalnych reguł rządzących zachowaniem. Proces ten pozwala ludziom organizować, przewidywać i kontrolować, w jaki sposób powstają konsekwencje w odniesieniu do danego kontekstu. W ten sposób można przewidywać przyszłe sytuacje, nie doświadczając ich.

Klucze kontekstowe w teorii ram relacyjnych

Każdy z kontekstów uczenia się definiuje wiele bodźców, które potencjalnie mogą nabrać wartości kluczy rządzących rozwojem ram relacyjnych. Teoria ram relacyjnych rozróżnia dwa podtypy kluczy kontekstowych:

• Regulujące określony typ relacji (Crel). Najistotniejszymi typami są: koordynacyjny, opozycyjny, różnicujący, porównawczy, przestrzenny, czasowy, przyczynowy, hierarchiczny i deiktyczny.
• Każdy bodziec lub zdarzenie może mieć wiele funkcji psychologicznych. Z tego powodu, druga klasa kontekstowych wskazówek (Cfunc) określa, które funkcje bodźca zostaną przekształcone (Torneke, 2010).

Proste wyjaśnienie dla ludzkiego cierpienia

Teoria ram relacyjnych pozwala wywnioskować, że pewne właściwości językowe sprawiają, iż cierpienie psychiczne jest tak bardzo powszechnym zjawiskiem. Jedną z nich jest zdolność do dosłownego wierzenia w to, co mówią nam nasze myśli, emocje i uczucia, a następnie działania zgodnie z tym, co nakazują.

W ten sposób, jeśli dana osoba uważa się za „bezużyteczną” i „nic niewartą”, to prawdopodobnie znacznie ograniczy to jej zachowanie i postawę. Możemy zaobserwować, jak wiele osób rezygnuje ze swoich celów, które znajdują się ich zasięgu, ponieważ myślą, że nigdy ich nie osiągną.

Rodzaje zasad słownych w teorii ram relacyjnych

Teoria ram relacyjnych skupia się na tym zagadnieniu. Ma to na celu wyjaśnienie głównych typów zasad werbalnych (Luciano i Wilson, 2002):

Zasady zgodności

W przypadku tego typu zasad, konsekwencje osiąga się poprzez ich przestrzeganie. Konsekwencje stosuje osoba, która wygenerowała daną zasadę. Jest to zachowanie, które w dużej mierze zależy od tego, co kontekst kulturowy określa jako właściwe.

Przykładem takiej sytuacji może być matka, która mówi do swojego dziecka, że jeśli nie zje ono obiadu, nie będzie mogło iść bawić się na podwórku.

Zasady śledzenia

Jest to zachowanie regulowane werbalnie, które prowadzi wzmocnienia określonych bodźców w danym kontekście. Związane są one bezpośrednio z konsekwencjami, jakie dane zachowanie powoduje.

Przykładem takiej zasady jest przekonanie, że jeżeli coś zjemy, nie będziemy czuli głodu i poczujemy się lepiej. W tym przypadku konsekwencje zależą nie tyle od tego, czy coś zjemy, lecz od wartości odżywczych żywności, którą zjemy. Są one zatem niezależne od osoby, która podała tę zasadę.

Zasady rozszerzania

Jest to transformacja funkcji, która decyduje o tym, czy dany bodziec werbalny, obiekt lub zdarzenie nabiera wartości wzmacniającej czy awersyjnej. Warto pamiętać, że zawsze działają one w połączeniu z zasadami zgodności i śledzenia.

Rozszerzanie jest regułą werbalną, która zmienia właściwości wzmacniające bodźca działającego w konsekwencji. Innymi słowy, zwiększa ona lub zmniejsza prawdopodobieństwo, że taki bodziec będzie miał wpływ na nasze zachowanie.

Na przykład, jeśli przechodzisz obok lodziarni ze znajomymi, jeden z nich może powiedzieć: „Och, ale bym teraz zjadł lody!”. W tej chwili, słysząc to stwierdzenie znajomego, w pewnym stopniu możesz „wyczuć” smak lodów. W rezultacie zwiększa to prawdopodobieństwo, że kupicie lody.

Wzorce zachowania określone przez zasady werbalne

Zasady werbalne pozwalają nam regulować nasze zachowania, w zależności od kontekstu społecznego. Mogą one jednak mieć również różne negatywne skutki, takie jak:

• Sztywne przestrzeganie zasad zgodności oznacza, że jednostka jest niewrażliwa na konsekwencje swoich działań w kontekście społecznym. Przykładem może być: „Musisz bardzo cierpieć, by być dobrą matką”. Sztywność tego stwierdzenia ogranicza matce możliwość obrony jej podstawowych praw.
• Zasady śledzenia określają zachowania mające na celu uzyskanie krótkoterminowych korzyści. Często jednak ogranicza to powstawanie prawidłowych zachowań, które z kolei mogłyby prowadzić do dalszego rozwoju osobistego. Przykładem może być przekonanie, że ktoś musi zażywać narkotyków, aby się w pewien sposób uspokoić, przy jednoczesnym ignorowaniu długoterminowych konsekwencji takiego postępowania.
• Zasady rozszerzone funkcjonują w koordynacji ze sztywnym lub kontrproduktywnym monitorowaniem zasad. Mogą one określać funkcje nieemocjonalne w okolicznościach osobistych, np. „zamartwianie się uniemożliwia normalne życie” lub funkcje popędowe w stałych i nieosiągalnych warunkach emocjonalnych, np. w „Jeśli czujesz się szczęśliwy, jesteś zdrowy”.

Znaczenie i zalety teorii ram relacyjnych

Teoria ram relacyjnych doprowadziła do rozwoju systemu analitycznego, który oferuje liczne korzyści:

• Jest to oszczędne podejście oparte na stosunkowo niewielkiej liczbie podstawowych zasad i pojęć w celu wyjaśnienia zjawisk związanych z językiem i poznaniem.
• Pozwala to na prowadzenie badań nad językiem człowieka zgodnie z procesami, które go tworzą i których definicja jest dokładnie określona.
• Ma on szeroki zakres i oferuje wiarygodne wyjaśnienia oraz nowe empiryczne podejścia do szerokiego spektrum złożonych zachowań ludzkich.

Zasady te są łatwe w bezpośredniej obserwacji, zwłaszcza w warunkach laboratoryjnych. Naukowcy poddali je kilku testom empirycznym i wszystkie przeszły je pomyślnie. Zastosowania kliniczne okazały się skuteczne, a wiele potencjalnych zastosowań jest wciąż w fazie rozwoju.