Teoria nieuchronnej konfrontacji – niepokój nie zawsze jest negatywny

Teoria nieuchronnej konfrontacji sugeruje, że lęk i otaczające go okoliczności nie są stanami negatywnymi, lecz adaptacyjnymi. Został on przedstawiony przez Fanselowa i Lestera w 1988 roku i opiera się na procesach biologicznych zachodzących w sytuacjach zagrożenia.

Obecnie słowo niepokój jest powszechnie stosowane. Używa się go do opisania wszelkiego rodzaju dyskomfortu. Co więcej, ma ono zazwyczaj jedynie negatywne konotacje. Jednak teoria nieuchronnej konfrontacji wskazuje, że lęk jest stanem specyficznym i często jest pozytywny.

Teoria nieuchronnej konfrontacji głosi, że każdy człowiek w swoim życiu musi stawiać czoła różnym niebezpieczeństwom. Obecność czynnika zagrażającego wywołuje różne odczucia i spostrzeżenia, w tym niepokój. Pozwala on na podjęcie niezbędnych kroków w celu skutecznego radzenia sobie z ryzykiem. Przyjrzyjmy się temu bliżej.

„Strach jest naturalny dla mądrych, a umiejętność pokonania go jest odważgą ”.

-Alonso de Ercilla y Zúñiga-

Teoria nieuchronnej konfrontacji

Teoria ta głosi, że strach jest mechanizmem behawioralnym aktywowanym w obecności zagrożenia. Dla wczesnego człowieka zagrożeniem byłaby obecność drapieżnika, takiego jak lew. W dzisiejszych czasach istnieją inne zagrożenia, takie jak chodzenie ciemną ulicą w niebezpiecznej okolicy.

Teoria ta wskazuje, że w obliczu zagrożenia istnieje kilka „faz obrony”. Są one aktywowane, gdy pojawiają się określone bodźce. Prowadzą do pojawienia się zachowań obronnych w zależności od poziomu zagrożenia. Intensywność i cechy zachowań obronnych zmieniają się w zależności od „nieuchronności kontaktu z agresorem”. Innymi słowy, w grę wchodzi prawdopodobieństwo doznania szkody.

W omawianej teorii istnieją trzy fazy obrony, które wymienimy poniżej.

1. Faza obronna

Podobnie jak w innych fazach, intensywność tego etapu może być wysoka lub niska. Na tym etapie istnieją trzy rodzaje zachowań:

• Zachowania obronne przed spotkaniem. Odpowiada ono sytuacjom, w których zagrożenie jest niewielkie, ale istnieje.
• Zachowania obronne po spotkaniu. Występują, gdy zagrożenie lub agresor zostanie wykryty, ale atak nie jest natychmiastowy lub nie ma pewności, że do niego dojdzie.
• Zachowania obronne związane z atakiem. Występują, gdy zawodzą zachowania po spotkaniu. Stąd bezpośredni kontakt z agresorem i materializacja zagrożenia.

2. Oczywiste odpowiedzi

Odpowiadają one materializacji obrony w określonych zachowaniach. Obejmuje między innymi:

• Zmiana schematu lub ostrożne podejście. Element ten stanowi reakcję na odpowiedź udzieloną na działania podjęte w obronie przed spotkaniem.
• Unieruchomienie, nasilenie odruchów lub analgezja. Jest to reakcja na obronę po spotkaniu.
• Wybuch, ucieczka, atak. Są to zachowania wyzwalane jako przejaw obrony związanej z atakiem.

3. Konstrukt psychologiczny

Konstrukt psychologiczny odnosi się to do stanu afektywnego, który towarzyszy opisanym powyżej percepcjom i zachowaniom. Istnieją trzy możliwe opcje: niepokój, strach i panika.

Nieuchronność konfrontacji z agresorem

Teoria nieuchronnej konfrontacji wskazuje, że opisane powyżej procesy zachodzą jednocześnie na każdym etapie.

• Niepokój: Obrona przed spotkaniem powoduje zmianę wzorca zachowania lub ostrożne podejście.
• Strach: Obrona po spotkaniu generuje bezruch, wyostrzenie odruchów lub blokadę percepcji.
• Panika: Zachowania obronne związane z obroną przed atakiem powodują wybuch emocjonalny, reakcję ucieczki lub przejście do ataku.

Łatwiej to zrozumieć na przykładzie. W pierwszym przypadku pomyśl o osobie idącej ciemną alejką, w niebezpiecznym miejscu. W oddali dostrzega podejrzaną postać. Czuje się niespokojna, więc postanawia pójść inną drogą.

W drugim przypadku nie widzi potencjalnego agresora z daleka. Pojawia się on z zaskoczenia i konfrontacja jest nie do uniknięcia. Osoba ta boi się, więc zamiera w bezruchu. Inną możliwością jest przejście w stan wysokiej czujności.

Trzecim przypadkiem byłaby sytuacja, w której napastnik, w tym przypadku osoba podejrzana, wyjmuje broń. Osoba odczuwa panikę, która prowadzi do walki, ucieczki lub reakcji w postaci szoku.

Jak widać, niepokój, strach lub panika we wszystkich przypadkach odgrywają istotną rolę w instynkcie samozachowawczym. Pozwala dostrzec zagrożenie i przejawiać zachowania mające na celu uniknięcie lub konieczną konfrontację. W rzeczywistości pozorne „negatywne” uczucia odgrywają rolę adaptacyjną, ponieważ chronią jednostkę przed rzeczywistym niebezpieczeństwem.