Rodzaje niepewności, z którymi musimy sobie radzić

Ludzie stawiają czoła różnym rodzajom niepewności w sytuacjach, wobec których nie ma kontroli, a nawet możliwości przewidywania.

Psycholog Paul K. J. Han skatalogował trzy rodzaje niepewności: według prawdopodobieństwa, niejednoznaczności i złożoności. To ciekawy wkład naukowy w ten temat, ponieważ prawie zawsze mówimy tylko o samej niepewności. Tymczasem formy, jakie przybiera w pewnych okolicznościach, nie są sprecyzowane.

Każdy rodzaj niepewności wiąże się ze źródłem lub przyczyną tego stanu. Oczywiste jest, że niepewność nie zawsze podlega temu samemu czynnikowi. Ogólnie rzecz biorąc, jest to stan, w którym nie ma pewności co do rozwoju lub konsekwencji czegoś, ale brak wiedzy może wynikać z różnych przyczyn.

Wszystkie rodzaje niepewności stanowią nieodłączną część życia jakiejkolwiek osoby. Pomimo, że ten brak pewności może wywoływać niepokój, a nawet lęk, w rzeczywistości jest on obecny prawie we wszystkim, co robimy. Nawet jeśli czasami mamy złudzenie, że tak nie jest. Przyjrzyjmy się bardziej szczegółowo każdej formie.

1. Rodzaje niepewności: pierwszy – “przez prawdopodobieństwo”

Pierwszym rodzajem niepewności jest tzw. niepewność „przez prawdopodobieństwo”. Dotyczy to sytuacji, w których nie można zważyć poziomu ryzyka sytuacji lub decyzji. Wynika to na ogół z faktu, że wiele zmiennych działa jednocześnie i nie można przewidzieć konsekwencji i wyników.

Przykładem tego typu niepewności może być poważna choroba. Istnieją informacje o danym schorzeniu, a nawet ogólne prognozy, ale nie ma pewności, w jaki sposób organizm mógłby zareagować na leczenie. Nie można również z góry określić sposobu, w jaki będzie się rozwijała choroba.

Najczęściej zdarza się, że w takich okolicznościach ludzie dają się ponieść optymistycznemu podejściu. Zwykle zakłada się, że ostatecznie ewentualne negatywne skutki nie pojawią się, chociaż nie ma realnych podstaw, aby to potwierdzić.

Jednak w takich sytuacjach ważne jest również rozważenie możliwych negatywnych scenariuszy.

2. Przez niejednoznaczność

Drugi z rodzajów niepewności, według Paula K. J. Hana, wynika z niejednoznaczności. Odnosi się do tych przypadków, w których istnieją wątpliwości co do rozwoju lub skutku sytuacji lub decyzji z powodu braku rzetelnych informacji w tym zakresie. Te, które istnieją, są niekompletne, mylące lub nie do końca wiarygodne.

Typową sytuacją w tym przypadku może być użycie leku eksperymentalnego. Nie ma pewności co do jego skuteczności, ani nie ma w pełni potwierdzonych informacji na temat jego możliwych skutków ubocznych. Więc chociaż istnieje oszacowanie ryzyka, w pewnym momencie może ono znacznie odbiec od wszelkich prognoz.

W takiej sytuacji najlepiej byłoby zbadać jak najwięcej danych i spróbować zebrać jak najwięcej dostępnych informacji, najlepiej z różnych i wiarygodnych źródeł. Choć luka informacyjna nie zostanie całkowicie zaspokojona, można do pewnego stopnia zmniejszyć margines niepewności i podjąć bardziej odpowiedzialną decyzję.

Ważne jest również, aby obliczyć ryzyko i rozważyć korzyści. Bardzo wysokie ryzyko lub bardzo niska korzyść przechyla szalę w kierunku powstrzymania się od zrobienia czegoś.

3. Przez złożoność

Trzecim i ostatnim rodzajem niepewności jest ta, która wynika ze złożoności. W takich przypadkach pojawia się problem, który jest trudny do zrozumienia, ponieważ jest to nowa lub nietypowa sytuacja, w której nie mamy dużego doświadczenia. Powoduje też najsilniejsze uczucie niepewności, ponieważ ujawnia wiele słabych punktów.

Typowym przykładem może być uszkodzenie komputera. Nagle coś nie działa i próbujemy zastosować znane działania naprawcze, ale to nie wystarczy. Innym przykładem był kryzys koronawirusowy z 2020 r. Taka nowa sytuacja wprawiła w zakłopotanie cały świat i przez kilka miesięcy nie było jasnego kierunku działania.

W obliczu tego rodzaju niepewności ważne jest przede wszystkim zachowanie spokoju. Przyjmowanie emocjonalnego dystansu do tego typu sytuacji jest bardzo właściwe, aby spojrzeć na nią z szerszej perspektywy i zacząć rozumieć, co się dzieje.

Trzeba też przyzwyczaić się do myśli, że rozwiązanie nie będzie natychmiastowe i ważne jest zbadanie i zebranie danych w tym zakresie.

Wszystkie rodzaje niepewności budzą pewien stopień zaniepokojenia, ponieważ jako ludzie zawsze szukamy „pewnych rozwiązań”, które tak naprawdę nie istnieją. Mądrym podejściem jest zaakceptowanie nieuchronności niepewności i nauka radzenia sobie z nią.