Plastyczność neuronalna i czytanie: jaki jest między nimi związek?

Ucząc się czytać, rzeźbimy mózg. Właśnie ten proces pozwala nam zdobyć umiejętności tak złożone, jak interpretacja symboli, które w zasadzie nie są uwarunkowane na poziomie genetycznym.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog María Alejandra Castro Arbeláez.

Ostatnia aktualizacja: 25 maja, 2023

Wiele sytuacji, przed którymi stajemy w życiu, wymaga z naszej strony adaptacji, przystosowania się. Ponadto istnieje prawdopodobieństwo, że mózg albo musi to znieść, albo aktywnie uczestniczyć w tej adaptacji. Dlatego każdy proces, każda czynność, którą realizujemy również się z tym wiąże. W ten właśnie sposób plastyczność neuronalna wiąże się z procesem czytania.

Aby to zrozumieć, najpierw porozmawiamy o tym, jak plastyczność neuronalna mózgu działa w różnych procesach, które realizujemy. Zagłębimy się w świat układu nerwowego z perspektywy biologicznej i środowiskowej. Dołącz do nas w tej fascynującej podróży!

Co to jest plastyczność neuronalna i co to jest czytanie?

Plastyczność neuronalna to niesamowite zjawisko zachodzące w układzie nerwowym. Jest to proces, w którym rodzą się neurony, podczas gdy inne, jako część ich rozgałęzień – czyli dendryty – zmieniają swój wzór rozgałęzienia, a jeszcze inne umierają.

Mówimy o zjawisku, które umożliwia zapominanie, ale z drugiej strony także uczenie się. W miarę zdobywania nowej wiedzy, dzięki swojej plastyczności, mózg ulega transformacji. Jest to zjawisko, które występuje przez całe nasze życie.

Z kolei proces czytania polega na interpretacji znaczenia tekstu wyrażonego za pomocą znaków graficznych. To umiejętność, którą nabywa się poprzez szkolenie i które należy ćwiczyć.

Jak wiąże się plastyczność neuronalna z czytaniem

Plastyczność neuronalna i czytanie ściśle są ze sobą wiążą. Obydwa procesy działają dzięki układowi nerwowemu. Kiedy uczymy się czytać, w mózgu zaczynają zachodzić różne aktywności, na przykład aktywuje się kora potyliczna. Ponadto w związku z plastycznością w trakcie czytania dochodzi do generowania reorganizacji obwodów neuronowych.

Co ciekawe, jest to proces aktywacji pod wpływem środowiska, ponieważ do tej pory nie zidentyfikowano części genetyki związanej konkretnie z interpretacją symboli. W takim wypadku możemy więc mówić o procesie mającym ważne ukierunkowanie lub uwarunkowania kulturowe.

Podczas czytania aktywują się obszary poświęcone tłumaczeniu symboli lub liter na język i system wizualny. To znaczy, że informacja ulega takiemu przekształceniu, abyśmy mogli ją zrozumieć. Aktywuje się również strefa rozpoznawania twarzy i złożonych obiektów oraz tworzą się nowe połączenia.

A zatem, gdy uczymy się czytać powstają znaczące i widoczne zmiany. W rzeczywistości aktywność mózgowa kory wzrasta. Z tego powodu mówimy o reorganizacji kory.

Aktualne badania plastyczności neuronalnej i czytania

Skąd wiemy, że to wszystko się dzieje? Odpowiedzi udzieliły nam badania neurologiczne. Na przykład dzięki badaniom neuroobrazowania byliśmy w stanie zbadać aktywację mózgu według obszarów.

W badaniu przeprowadzonym przez Skeide i jego kolegów (2017) uzyskano obrazy mózgów grupy osób, zanim nauczyły się one czytać i pisać. Znaczące zmiany można było potem zaobserwować u osób, które miały za zadanie nauczyć się czytania i pisania.

W badaniu tym zastosowano podłużne i funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, gdy badane osoby były w spoczynku. Wykazano, że dopiero po 6 miesiącach czytania i pisania można było zidentyfikować zmiany fizjologii mózgu.

Nowsze badanie wykazało wyniki, które wskazują ten sam kierunek. Boltzmann i współpracownicy (2019) również badali nabywanie umiejętności czytania przez dorosłych. W ich przypadku dokonali ponownego badania, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie Zeitschrift für Neuropsychologie.

Odkryli oni, że większość badań wiąże naukę czytania w wieku dorosłym ze zmianami strukturalnymi i funkcjonalnymi.

Jakie obszary się aktywują?

Obszary aktywowane podczas nauki czytania w wieku dorosłym wykraczają poza korę potyliczną. Uczestniczą w niej również obszary podkorowe, śródmózgowie i wzgórze. W rzeczywistości naukowcy odkryli, że dochodzi do aktywacji połączeń między płatem potylicznym a szczytem górnym i tylnym jądrem wzgórza, czyli poduszką. 

Należy jednak pamiętać, że podczas czytania zachodzą różne procesy poznawcze, takie jak uwaga, ściśle związana z ruchem oczu. W ten sam sposób mogą się również uruchamiać procesy samoregulacji w celu wykonania zadania, na przykład kontrola motoryczna i emocjonalna związana z funkcjami wykonawczymi.

Wszystkie te badania odkryły nowe obszary aktywizacji uczestniczące w procesie czytania. Wcześniej znano już reorganizację kory. Wyniki te uzupełniają hipotezę, że neuronowe podstawy czytania są znacznie szersze, niż mogłoby się wydawać na początku.

Podsumowując, plastyczność neuronalna i czytanie wiążą się ze sobą w reorganizacji kory i aktywacji różnych obszarów mózgu, wprowadzając zmiany strukturalne i funkcjonalne. Tak więc czytanie wzbogaca połączenia naszego mózgu. Inaczej mówiąc, ucząc się czytać, stajemy się rzeźbiarzami własnego mózgu.

Przeczytaj na Piękno umysłu

Czy czytanie poprawia inteligencję emocjonalną?

Wiele osób nie zdaje sobie sprawy z tego, że czytanie poprawia inteligencję emocjonalną. Zobacz jak dobierać odpowiednie książki wspierające jej ro...