Psycholog William James powiedział kiedyś: „Gdybyśmy pamiętali wszystko, bylibyśmy najczęściej w równie żałosnym stanie, jak wówczas, gdybyśmy nie pamiętali niczego”. Pamięć na poziomie ogólnym działa wybiórczo. Nie jesteśmy w stanie zapamiętać wszystkich informacji w ten sam sposób, stąd pojęcie pamięć selektywna.
Pewne wspomnienia przechowujemy głęboko w naszym umyśle i doskonale je pamiętamy. Z drugiej strony inne rzeczy łatwo zapominamy lub mamy trudności z ich zapamiętaniem.
Wszystko to pokazuje, że pamięć selektywna nie jest określonym typem pamięci. Przeciwnie, cały proces pamięciowy jest selektywny. Dlatego to nie przypadek, że niektóre wydarzenia z przeszłości pamiętamy lepiej, a inne gorzej. Zagłębmy się w fascynujący świat, jaki tworzy pamięć selektywna.
Podstawą naszej tożsamości jest pamięć
Ogólnie rzecz biorąc wspomnienia działają w taki sam sposób u wszystkich ludzi. Nie tylko w odniesieniu do kwestii ogólnych, ale także w odniesieniu do prywatnych przekonań i wspomnień autobiograficznych, które kształtują naszą tożsamość. Jesteśmy naszymi wspomnieniami.
Ale tożsamość nie jest wersją wszystkich wydarzeń, w które byliśmy zaangażowani. Nie składamy wszystkich dni naszego życia w jakiejś części naszego mózgu w nienaruszonym stanie i w równych ilościach. Byłoby to równoznaczne z koncepcją, że nasza pamięć jest dokładnym zapisem wszystkiego, co widzieliśmy.
Jest to niemożliwe, ponieważ pamiętamy tylko to, co było dla nas znaczące. Z tego powodu nasza tożsamość jest przepełniona zbiorem wspomnień, które wybrała dla nas nasza pamięć selektywna.
„Pamięć jest jedynym rajem, z którego nie można nas wyrzucić”.
-Jean Pau-
Dlaczego pamiętamy tylko niektóre wydarzenia?
Jeśli zastanowimy się nad naszymi wspomnieniami, dojdziemy do wniosku, że są pewne momenty, które pamiętamy bardzo szczegółowo. Z drugiej strony inne chwile wydają się być mniej jasne. Jeszcze inne zdają się być całkowicie wymazane z naszej pamięci. Dlaczego więc pamiętamy dobrze tylko niektóre wydarzenia?
Głównym powodem jest to, że abyśmy mogli przechowywać informacje i pamiętać je, nasze zmysły muszą je doskonale uchwycić. Aby tak się stało, nasza uwaga i postrzeganie muszą działać na optymalnym poziomie. Jeśli tak nie jest, „stracimy” informacje o tym, co się wydarzyło. Powtarzanie jest również bardzo ważne, abyśmy mogli utrwalić te wspomnienia w naszym umyśle.
Innym powodem wydaje się być zjawisko, którego wszyscy padamy ofiarą w pewnym momencie naszego życia. Nazywa się dysonansem poznawczym. Dzieje się tak, gdy utrzymujemy w naszych umysłach dwie przeciwstawne opinie, postawy lub przekonania. Jest to bardzo nieprzyjemne uczucie, z którym wiąże się pamięć selektywna. Aby złagodzić to negatywne odczucie, można odrzucić jedną z dwóch sprzecznych opinii, postaw lub przekonań, a tym samym usunąć konflikt.
Dlaczego pamiętamy dobre rzeczy
Często możemy czuć się winni za to, że zrobiliśmy coś, co było sprzeczne z naszymi przekonaniami lub uczuciami, na przykład porzuciliśmy pracę. W takich chwilach pamięć selektywna pomaga nam znaleźć sposób na odwrócenie sytuacji, dopóki nie przekonamy samych siebie, że to naprawdę była właściwa decyzja. Nawet jeśli w głębi duszy, żałujemy, że nie podjęliśmy tej decyzji. Tak więc, poprzez zniekształcenie naszych myśli, z upływem czasu pamięć o tej decyzji będzie zupełnie inna.
Z tego powodu zapamiętujemy pewne wydarzenia, a nie inne. Mózg odrzuca to, co niepotrzebne i zachowuje to, co uważa za naprawdę ważne. Nasza pamięć, próbując nas chronić, tendencyjnie zapamiętuje dobre i pozytywne rzeczy, aby usunąć z naszego umysłu negatywne wydarzenia, które powodują ból.
Widać wyraźnie, że pamięć selektywna ma za zadanie wybierać nasze wspomnienia. Umieszcza każde wspomnienie w odpowiednim miejscu. Niektóre wspomnienia pozostają ukryte w naszym umyśle, ponieważ zostały uznane za niewiele wnoszące lub nieistotne. Tymczasem inne wspomnienia umieszczane są na pierwszej linii, na wszelki wypadek, gdybyśmy ich potrzebowali.
Ale nie wszystko, co boli może zostać zapomniane. Czasami pamiętamy pewne rzeczy z powodów, które na pierwszy rzut oka są niezrozumiałe. Jednak nauka wykazała, że można wytrenować umysł, aby zapomniał o nieprzyjemnych chwilach. Jeśli stłumimy je wystarczająco długo, całkowicie znikną z naszych wspomnień.
„Dzięki naszym wspomnieniom mamy to, co nazywamy doświadczeniem”
-Arystoteles-
Dlaczego pamięć selektywna jest przydatna?
Nie wszystko, co boli, może zniknąć dzięki magii. Jak powiedzieliśmy przed chwilą, naukowcy dowiedli, że można wyćwiczyć umysł, aby zapomnieć o nieprzyjemnych chwilach.
Psycholog Gerd Thomas Waldhauser z Uniwersytetu w Lund w Szwecji przeprowadził badanie, w którym odkrył, że pamięć selektywna umożliwia nam wytrenowanie umysłu w celu zapomnienia o trudnych wydarzeniach. Badania potwierdzają, że im dłużej staramy się zapomnieć wspomnienie danego wydarzenia, tym trudniej je odzyskać.
Oznacza to, że gdybyśmy przez dziesięciolecia ukrywali ból, który ponieśliśmy z powodu straty bliskiej osoby, pamiętanie słów, które usłyszeliśmy podczas jego pogrzebu byłoby praktycznie niemożliwe. Ta strategia jest bardzo przydatna w przypadku osób z objawami depresji lub zespołu stresu pourazowego.
Czasami pokonanie przeszłości nie jest wyborem. Czasami jest to jedyny sposób na zdrowe podejście do przyszłości. Wypieranie wspomnień, które nam szkodzą to największe wykorzystanie możliwości, jakie daje pamięć selektywna. Możliwość celowego stłumienia wspomnień, które nas obciążają lub które są bezpośrednią przyczyną wielu cierpień psychicznych, jest ścieżką, którą zaczęła stosować psychologia, i to nie tylko poprzez hipnozę.
Pamięć zawsze będzie selektywna, ponieważ jest związana z naszymi emocjami. Ale czy pamiętamy to, co chcemy, czy to, co chce pamiętać nasza pamięć?
Jesteśmy naszymi wspomnieniami, jesteśmy tym surrealistycznym muzeum niestałych form, stosem połamanych luster.
-Jorge Luis Borges-