Okno Overtona – na czym polega ta ciekawa koncepcja?

Okno Overtona to niezwykle interesująca koncepcja polityczna, która opisuje sposób, w jaki można stopniowo zmienić opinię publiczną na dany temat. Stwierdza ona, że idee, które wcześniej uważano za raczej niedorzeczne, mogą przy odrobinie wysiłku i pracy nad gronem potencjalnych odbiorców zostać na dłuższą metę zaakceptowane.

Zgodnie z tą koncepcją, nawet tematy tabu nie są wolne od jego skutków. Ogólna opinia, jaką dane społeczeństwo żywi na takie kwestie, jak kazirodztwo, pedofilia lub kanibalizm, może radykalnie się zmienić. Aby tak się stało, nie jest konieczne korzystanie z technik prania mózgu, ani też wprowadzanie reżimu o charakterze dyktatorskim. Zamiast tego w zupełności wystarczy opracowanie szeregu zaawansowanych technik, których realizacja pozostanie niezauważona przez społeczeństwo.

I jednym z przykładów takich właśnie technik jest będące bohaterem naszego dzisiejszego artykułu okno Overtona.

Jakie były początki koncepcji o nazwie „okno Overtona?

Joseph P. Overton był amerykańskim naukowcem, który przez wiele lat pełnił funkcję wiceprezesa Mackinac Center for Public Policy. Badał on uważnie przez wiele lat kwestie publicznego odbierania różnego rodzaju zagadnień i poglądów.

Zauważył on dzięki swojej pracy, że dla każdego obszaru zarządzania publicznego opinia publiczna zaakceptowała jedynie wąski zakres potencjalnych opcji. Przyjęty przez nią światopogląd nie zmienia się nawet wtedy, gdy politycy zmieniają swoje zdanie. Wybiera go samo społeczeństwo i trzyma się go niezależnie od późniejszych wydarzeń.

Joseph Overton opracował pionowy model obejmujący poszczególne zasady. Na samym szczycie swojej listy umieścił „najbardziej swobodne”, wręcz liberalne koncepcje. Na dole natomiast znalazło się miejsce do „najbardziej restrykcyjnych” zasad i poglądów. Całość modelu jest bezpośrednio związana z interwencjonizmem najwyższych władz, w ramach którego zakres akceptowalnych zasad znajduje się w wirtualnym „oknie”, które może się poruszać do woli w górę i w dół wzdłuż tej osi.

Poszczególne etapy, z których składa się okno Overtona

W zasadzie wydaje się niemożliwe, aby społeczeństwo zaakceptowało niektóre z tabu, o których wspominaliśmy powyżej. Jednak koncepcja o nazwie okno Overtona dowodzi niezbicie, że może się to zdarzyć. I nie jest to kwestia jedynie przypadku, ale może także stać się efektem przemyślanego działania.

Aby zobaczyć, na czym polegają różne etapy, na jakich opiera się okno Overtona, skupimy się na jednym, konkretnym tabu. Niech na potrzeby niniejszego artykułu będzie to kanibalizm.

Etap 1: Od czegoś z gatunku „nie do pomyślenia” po zachowanie z grupy „ekstremalnych”

W ramach tego pierwszego etapu kanibalizm plasuje się na najniższym poziomie akceptacji w oknie Overtona. Społeczeństwo uważa to konkretne zachowanie za skrajnie wręcz niemoralne. Powszechnie traktowane jest jako obrzydliwe i niedorzeczne. W tym momencie okno Overtona jest zamknięte i całkowicie nieruchome.

Aby zacząć zmieniać opinię publiczną dotyczącą tego konkretnego zagadnienia, naukowcy zaczynają ją najpierw rozkładać na czynniki pierwsze. Dla naukowców nie powinno być w końcu żadnych tematów tabu. W ten sposób społeczność naukowa zaczyna między innymi analizować tradycje i rytuały niektórych plemion znanych z praktykowania ludożerstwa.

Etap 2: od zachowania „ekstremalnego” do „w ostateczności akceptowalnego”

Po przejściu przez etap 1 nasza koncepcja obejmująca podejście do kanibalizmu przeszła z czegoś absolutnie nie do pomyślenia do uznania za coś raczej ekstremalnego. W drugim etapie natomiast ludzie zaczynają stopniowo akceptować ten pomysł. Dzięki wnioskom wysnuwanym przez naukowców społeczeństwo będzie postrzegać tych, którzy odmawiają zdobycia wiedzy na ten temat jako ślepo fanatycznych i wręcz nieprzejednanych.

Ludzie, którzy się opierają temu „postępowi”, zaczną być postrzegani jako fanatycy, którzy sprzeciwiają się zaakceptowaniu zdobyczy nauki. Osoby nie wykazujące jakichkolwiek oznak tolerancji wobec kanibalizmu zaczynają być publicznie potępiane, ponieważ cała ta koncepcja traci powoli swoje negatywne konotacje.

Nazwa „kanibalizm” może nawet zmienić się w coś takiego jak antropofagia. Krok po kroku media publiczne sprawiają, że jedzenie ludzkiego mięsa staje się zachowaniem akceptowalnym. Niedługo później może nawet stać się modą lub czymś godnym szacunku.

Etap 3: od bycia akceptowalnym do zachowania sensownego

Spożycie ludzkiego ciała staje się powszechnie obowiązującym zwyczajem, niekiedy nawet prawem. Pomysł jest teraz powszechnie oceniany jako w pełni sensowny. Tymczasem ci, którzy nadal sprzeciwiają się tej idei, będą nadal silnie krytykowani. Ci ludzie są w takim przypadku uważani za skrajnych radykałów, którzy są przeciwni powszechnie ustanowionemu i akceptowanemu prawu.

Co więcej, zarówno społeczność naukowa, jak i media publicznie nieustannie podkreślają, że w historii ludzkości istnieje wiele przypadków kanibalizmu na przestrzeni wielu epok.

Etap 4: Od czegoś sensownego do popularnego

Pora teraz na kolejny etap zdefiniowany przez okno Overtona. Na tym etapie kanibalizm staje się ulubionym tematem rozmów i programów telewizyjnych. Cała koncepcja i zagadnienia z nią związane zaczynają powszechnie pojawiać się w filmach i serialach telewizyjnych. Ponadto zawsze mają one na ekranie zdecydowanie pozytywny wydźwięk.

Jednocześnie odnajduje się coraz więcej dobrze ocenianych postaci historycznych, które miały coś wspólnego z kanibalizmem w swoim życiu, niezależnie od tego, co to dokładnie było. Zjawisko to staje się ponadto coraz bardziej popularne. A na dodatek media nieustannie wzmacniają jego pozytywny wizerunek w społeczeństwie.

Etap 5: od zachowania popularnego do poglądu politycznego

Okno Overtona, które zostało zamknięte na początku, teraz zostaje szeroko otwarte. Na tym ostatnim etapie mechanizm legislacyjny, który zalegalizuje to nasze hipotetyczne zjawisko, zaczyna być powoli opracowywany przez środowiska polityczne. Zwolennicy kanibalizmu konsolidują się w ramach jednej strony sceny politycznej i zaczynają następnie szukać większej władzy i szerszej reprezentacji wobec społeczeństwa.

W ten sposób idea, która po raz pierwszy została uznana za coś absolutnie nie do pomyślenia i skrajnie niemoralnego, stała się dobrze osadzona w ramach obowiązującego prawa dla zbiorowej świadomości. Stało się tak za sprawą koncepcji, która może zmienić postrzeganie idei przez opinię publiczną. Niezależnie od tego, jak szalona może ona być. I na tym właśnie polega okno Overtona.