Odruch Semmelweisa: uprzedzenie przodków

Czy znasz kogoś, kto odmawia uwierzenia w coś, jeśli jest to sprzeczne z jego przekonaniami lub społecznie ustalonym poglądem? Jest to bardzo powszechny błąd poznawczy. Określa najbardziej nieelastyczne umysły i ma poważne konsekwencje w całej historii.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 27 czerwca, 2023

Przez wieki nauka musiała walczyć z ignorancją. Na przykład Giordano Bruno był dominikaninem żyjącym w XVI wieku. Był genialnym astronomem, który odważył się bronić modelu kopernikańskiego. W konsekwencji potwierdził, że słońce jest gwiazdą, wokół której krążą inne planety, takie jak Ziemia.

Ponadto stwierdził, że we wszechświecie muszą istnieć miliony innych światów i że w całym tym bezmiarze musi istnieć więcej form życia. Jednak idee te zostały uznane za herezję. Ostatecznie rzymski astronom został spalony na stosie. Ten sam los spotkał Michała Serweta, który bronił swojej teorii dotyczącej krążenia płucnego.

Nasza historia zawiera niezliczone wielkie odkrycia, które pierwotnie były ignorowane lub nawet karane śmiercią. Ta tendencja do odrzucania nowych perspektyw, ponieważ są one sprzeczne z już ustalonymi przekonaniami, określa odruch Semmelweisa. To rzeczywistość psychologiczna, której ani czas, ani nowoczesność nie były w stanie wymazać z naszych umysłów.

Uważaj na odruch Semmelweisa

Odruch Semmelweisa ma swoje korzenie w innej tragicznej postaci w historii nauki. Ignaz Semmelweis był węgierskim lekarzem, który dokonał ważnego odkrycia w 1847 roku. Odkrył, że mycie rąk roztworem chloru znacznie zmniejsza śmiertelność z powodu gorączki połogowej. Rzeczywiście, ta prosta praktyka zapobiegła śmierci zarówno kobiet w ciąży, jak i noworodków.

Dziś znamy dr Semmelweisa jako zbawiciela matek. Jednak za jego czasów został poddany ostracyzmowi. Ponadto został napiętnowany jako szarlatan i wyśmiany. Jego koledzy bardzo źle przyjęli fakt, że uznano ich za odpowiedzialnych za śmierć tak wielu kobiet i ich dzieci. Jak mogli zaakceptować, że coś takiego jak niemycie rąk było przyczyną tak wysokiej śmiertelności w szpitalach?

Niestety został zwolniony, co doprowadziło go do depresji i alkoholizmu. Pogarda środowiska lekarskiego doprowadziła go do tego, że trafił do szpitala psychiatrycznego. Umarł dwa tygodnie po przyjęciu w wieku 47 lat. Jego historia życia przyczyniła się  jednak do ukucia terminu, jakim jest odruch Semmelweisa.

Błąd w rozumowaniu, który hamuje postęp

Odruch Semmelweisa określa niemal instynktowne odrzucenie, które odczuwamy, gdy jesteśmy narażeni na informacje sprzeczne z naszymi przekonaniami. Jako takie, czytanie lub fakt wyjaśniania nam nowych paradygmatów, które potwierdzają schematy naukowe, które uważamy za ważne, powoduje niezadowolenie.

Badanie przeprowadzone przez Vipin K. Gupta i wsp. twierdzi, że odruch Semmelweissa jest uprzedzeniem przodków, błędem rozumowania od dawna zakorzenionym w ludzkim umyśle. Oznacza to, że wszyscy wolimy trzymać się istniejących przekonań i teorii i nie lubimy, gdy nowe prądy lub idee zaprzeczają temu, co zawsze uważaliśmy za oczywiste.

W rzeczywistości, jeśli spojrzymy w przeszłość, zobaczymy, że cały postęp naukowy musiał walczyć ze sceptycyzmem. Zdarzyło się to Albertowi Einsteinowi z jego teorią względności, a nawet Steve’owi Jobsowi, kiedy stworzył Apple. Ich idee i postępy były przedmiotem krytyki i licznych wątpliwości. Ale dzisiaj nikt nie kwestionuje ich rewolucyjnych pomysłów.

Zjawisko psychologiczne typowe dla nieelastycznych umysłów

Można by pomyśleć, że odruch Semmelweisa ma swój powód istnienia i swój cel. W końcu nie możemy zaakceptować każdego nowego trendu, który jest sprzeczny z istniejącymi teoriami, jako ważny. Na przykład, co by się stało, gdyby ktoś odkrył mechanizm podróży w czasie? A co by było, gdyby opracowano lek, który spowalnia starzenie?

Sceptycyzm jest normalną i pożądaną reakcją w obliczu nowych i sprzecznych informacji. Wszyscy musimy rozwijać elastyczne, otwarte i krytyczne myślenie. Dzięki temu możemy analizować, porównywać i tworzyć własne opinie na temat otrzymywanych danych.

Problem z odruchem Semmelweisa polega na tym, że zamiast pozwalać nam analizować nowe paradygmaty, odrzucamy je z miejsca. Jest to zjawisko psychologiczne, które ignoruje, blokuje i karze każdy nowy prąd, który zagraża naszym obecnym przekonaniom.

Jak możemy się przed nim chronić ?

Naukowcy często narzekają, że wiele badań naukowych jest odrzucanych i nie jest publikowanych, ponieważ ich propozycje są sprzeczne z pewnymi ideologiami, przekonaniami, a nawet interesami. Odruch Semmelweisa może uniemożliwiać wielu innowacyjnym pomysłom poprawę jakości naszego życia i promowanie postępu.

Ta wrodzona ludzka skłonność jest obecnie powiązana z interesami ekonomicznymi, a nawet politycznymi. Musimy starać się unikać wzmacniania tej stronniczości i błędnego rozumowania. Możemy to osiągnąć, jeśli będziemy osobami świadomymi. Po prostu musimy przyjąć bardziej otwarte, ciekawskie, elastyczne, a także krytyczne podejście mentalne.

Wreszcie, powinniśmy starać się unikać stawiania murów przed nowymi nurtami wiedzy. Powinniśmy najpierw przeanalizować to, co do nas przychodzi, nie odrzucając tego, tylko dlatego, że jest sprzeczne z naszymi poglądami. Jeśli potrafimy tolerować te początkowe uczucia i ćwiczyć naszą ciekawość, będziemy w stanie wzbogacić się zarówno na poziomie osobistym, jak i intelektualnym. Byłoby to oczywiście niezwykle cenne.