Nivola: poznaj renesansową formę literacką Unamuno
Nivola autorstwa Miguel de Unamuno zyskała tytuł “Mgła” i sprawiła, że autor zaczął w nieij kwestionować ludzką rzeczywistość.
W 1914 r. Miguel de Unamuno opublikował dość specyficzną powieść, którą sklasyfikował jako nivola, unikając krytyki, która pojawiłaby się, gdyby ludzie porównywali ją z innymi pracami. W języki hiszpańskim jego praca nosi tytuł “Niebla”, a na język polski została przetłumaczona jako “Mgła”. W dzisiejszym artykule przyjrzymy się bliżej temu literackiemu klejnotowi.
Unamuno to jeden z najważniejszych hiszpańskich pisarzy. Urodził się w 1864 r. w Bilbao, a zmarł w Salamance w 1936 r. W dzisiejszych czasach jest nazywany jednym z największych nowelistów. Poza tym jest jednym z przedstawicieli Pokolenia 1898 r.
W tym utworze Miguel zebrał wiele idei, które zaprezentował w swoich wcześniejszych dzieła. Jednak ukazuje je przedstawiając życie głównego bohatera książki, Augusto Péreza, którego przedstawia jako bogatego człowieka z tytułem doktora prawa. W samej historii nie ma zbyt wielu zaskakujących wydarzeń, ale pisarz starał się nadać jej inny wymiar.
Unamuno nazywał swoją pracę nivola, a nie nowela, jak zwyczajowo określano takie dzieła. W dzisiejszym artykule przedstawimy niektóre klucze niezbędne do zrozumienia tej książki.
Czym jest nivola?
To, co od razu przyciąga uwagę czytelnika, to prolog podpisany przez Víctora Goti. To jeden z bohaterów książki. Poza tym autor dodał również rozdział po prologu, w którym wyjaśnił, że czytelnik nie będzie czytał noweli, ale nivolę.
Aby jeszcze bardziej wszystko zagmatwać, epilog stanowi narrację opisanych wcześniej wydarzeń. Jednak jego narratorem jest Orfeusz, pies wspomnianego wcześniej Augusto Péreza.
Cała historia zaczyna się, gdy Augusto widzi kobietę, w której zakochuje się bez pamięci. Będzie starał się przyciągnąć jej uwagę korzystając ze swoich okrojonych zasobów, ale odrzuci go, bo jest już z kimś innym. Z czasem zgodzi się z nim spotkać, ale jedynie po to, by go wykorzystać.
W końcu pisze do niego list w dniu swojego wesela, tłumacząc, że całe jej zachowanie było oszustwem.
Od tego momentu czytelnik staje się świadkiem prawdziwej rewolucji z punktu widzenia narracji. Augusto jest tak nieszczęśliwy, że planuje popełnić samobójstwo. Jednak jest jedynie bohaterem opowieści, a tym samym nie posiada wolnej woli. Jedynie Unamuno, autor, może podjąć ostateczną decyzję.
A potem…
W tej chwili dochodzi do przerwania “czwartej ściany”. Augusto decyduje się porozmawiać z autorem. Tym samym zwraca się bezpośrednio do Unamuno.
Koniec końców bohater buntuje się przeciwko autorowi, ujawniając jego intencje. Autor zaczyna się zastanawiać, czy sam przypadkiem nie jest bohaterem innej fikcyjnej opowieści. Do jakiego stopnia ma wolną wolę?
Chodzi o to, aby czytelnik, gdy Unamuno zaczyna wątpić we własną wolność i rzeczywistość, również zaczął kwestionować własne istnienie. A co jeśli ludzie istnieją jedynie we śnie? Co jeśli są tylko częścią snu danej osoby?
Ogromne znaczenie tej opowieści nie wiąże się jedynie z jej fabułą, ale przede wszystkim możliwości prowadzenia dialogu z rzeczywistością czytelnika i autora. Właśnie dlatego Unamuno zdecydował, że jego dzieło powinno być zupełnie inaczej klasyfikowane pod względem gatunku literackiego, w oddzielnej kategorii pełnej paratekstów.
Rzeczywistość i fikcja w “Mgle”, nivoli Unamuno
Praca Unamuno jest pod niektórymi względami podobna do “Życie jest snem” Pedro Calderón de la Barca. W niektórych przypadkach fikcja jest bardziej rzeczywista niż sami autorzy, a dla Unamuno bohaterowie mają swoje własne życia. Tym samym czytelnik sprawia, że żyją. Liczy się to, jak ktoś postrzega literaturę.
Wszystkie te kwestie wiążą się z problemem nieśmiertelności. Oznacza to, że jeśli to, o czym śnisz i o czym każdy śni stanowi normalną rzeczywistość, to nie ma szans, aby powiedzieć, że jest ona prawdziwa.
Unamuno przeczytał prace Descartesa i Calderóna de la Barca. Właśnie stąd czerpał inspirację dla swojej nivoli. Pojawia się w niej odbicie racjonalizmu Descartesa, ponieważ z zasady nie ma powodu, aby wierzyć, że to, co otacza każdego człowieka, to coś więcej niż sen.
Unamuno, mimo swojej wiary, nie jest w stanie w racjonalny sposób wydedukować istnienia Boga, co czyni Descartes. Dlatego też nie ma podstaw, aby wierzyć, że to, co go otacza, jest snem czy ułudą. W takim razie skąd można wiedzieć, że nasze zmysły nas oszukują?
Unamuno zwiera wszystkie te złożone przemyślenia we “Mgle”, czerpiąc z bardzo różnych obszarów. Po pierwsze wykorzystuje fikcję, w której żyją postaci. Potem pojawia się drugi poziom fikcji, miejsce rzeczywistości fikcji, gdzie żyją fikcyjni autorzy. Na samym końcu, poza książką, pojawia się kolejna rzeczywistość: rzeczywistość czytelnika.
We “Mgle” autor opisuje różne płaszczyzny, które się przenikają. Autor koniec końców przyjmuje rolę postaci, gdy spotyka się z Augusto. Innymi słowy, czytelnik staje przed rzeczywistością rzeczywistości, z której składa się otaczający go świat. Unamono z kolei znajduje się w rzeczywistości fikcji. Za to postaci są w fikcji fikcji.
Więcej aspektów filozoficznych w “Mgle”, nivoli autorstwa Unamuno
Jak zapewne przeczuwasz, kolejne z kluczowych pytań we “Mgle” dotyczy wolnej woli. Postawiono je z dwóch perspektyw. Pierwszą z nich można odnaleźć w jednostkach fikcyjnych, z której wyłania się bohater, jeśli jest wolny.
Mamy Augusto, który chce popełnić samobójstwo, ale dowiaduje się, że Unamuno na to nie pozwoli. Tym samym nie jest w stanie tego dokonać, bo jest tylko postacią z książki. W tym momencie w umyśle czytelnika pojawia się dokładnie taki sam niepokój.
Bohaterowi są zrodzeni z języka, ze spadku. Właśnie dlatego nie jesteś w stanie myśleć tego co myślisz. Ponownie pojawiają się dwie możliwości: Bóg nie istnieje, a rzeczywistość to jedynie sen śniony przez ludzi. Lub Bóg istnieje, a ludzie są tylko boskim snem.
Augusto walczy o swoje życie. Może być ono fikcyjne, ale w końcu jest jego. W akcie desperacji Augusto ogłasza czytelnikom, że oni również umrą, a książka to jedynie metafora ludzkiej egzystencji.
Podsumowanie
Czym w końcu jest nivola? Cóż, to nowela, w której postaci nie są wcześniej zdefiniowane, ale są tworzone wraz z ich rozwojem. Ich twórca nie ma stworzonego planu na to, co się stanie, podobnie jak dzieje się w samym życiu.
Nivola ma na celu wprowadzenie w zakłopotanie krytyków, którzy mają tendencję do porównywania wszystkiego do poprzednich prac. Dlatego też tworzy nowy gatunek, którego nie można z niczym porównać.
Unamuno uważa, że w realistycznej noweli jest coś fałszywego. Wszystko dlatego, że zmusza ona czytelnika do uwierzenia, że jest prawdziwa, a to gatunek literacki osób, które nie orientują się, że ich rzeczywistość jest snem.
Jednak nivola autorstwa Unamuno to sposób na rozumienie każdej noweli. Takiej, która istnieje jedynie gdy myślisz, działasz i czytasz. To niewygodna nowela, w której prolog jest również nowelą. W której rzeczywistość i metafikacja łączą się ze sobą w tekście.