Myślenie postformalne: etap myślenia, do którego nie wszyscy docieramy

Myślenie postformalne polega na łączeniu logiki z emocjami, subiektywnego z celem, filozoficznego z dialektycznym. Są to wysoce wyrafinowane procesy poznawcze. Chociaż możemy je rozwijać, nie każdy to robi.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Valeria Sabater.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Jak wiadomo, rozwój fizyczny człowieka osiąga kulminację w wieku dorosłym. A co z rozwojem poznawczym? Czy istnieje określony pułap biologiczny, czy jest on potencjalnie nieograniczony? Aby odpowiedzieć na to pytanie, zwracamy się do twórczości i pracy Jeana Piageta. Twierdził on, że myślenie postformalne jest ostatnim i najbardziej zaawansowanym etapem rozwoju poznawczego człowieka. Zasugerował także, że nie wszyscy osiągają ten etap.

Nasuwa się więc pytanie: dlaczego nie wszyscy przechodzimy do etapu myślenia postformalnego? Odpowiedź jest następująca – osiągnięcie umiejętności radzenia sobie z koncepcjami moralnymi, emocjonalnymi, logicznymi, dedukcyjnymi, a nawet filozoficznymi nie jest łatwe. Czasami nawet środowisko akademickie i nasz system edukacji nie uczą nas umiejętności potrzebnych do osiągnięcia tego wyjątkowego celu.

Należy zauważyć, że ta teoria jest tylko propozycją i na dzień dzisiejszy nie ma podstaw naukowych. Niemniej jednak jest ona bardzo interesująca i sprawia, że zastanawiamy się, czy nie warto jednak trochę bardziej rozwijać niektórych naszych obszarów poznawczych i emocjonalnych. Dowiedzmy się więcej.

Myśl postformalna

Piaget twierdził, że wiedza o rzeczywistości zaczyna się od odkrycia i od sposobu, w jaki dziecko, nastolatek czy dorosły organizuje, nadaje znaczenie i buduje tę informację. Proces ten, według ojca epistemologii genetycznej, rozwija się stopniowo, w czterech etapach:

• Etap sensomotoryczny.
• Faza przedoperacyjna.
• Etap konkretnych operacji.
• Etap operacji formalnych.

Każdy z tych okresów jest określony rozwojem coraz bardziej złożonych operacji poznawczych. Piaget zwrócił jednak uwagę, że w wieku 15-20 lat proces ten ma tendencję do stabilizacji lub spowolnienia. To stąd biorą się międzyosobowe różnice między niektórymi ludźmi.

Myśl postformalna to proces poznawczy, w którym próbujesz dostosować swoje myślenie do rozwiązywania codziennych dylematów i wyzwań, które pojawiają się w Twoim dorosłym życiu. Często mówi się, że myślenie postformalne rozwija się za każdym razem, gdy odpowiednio mierzysz się z problemem, takim jak utrata pracy, utrata członka rodziny i innymi podobnymi sytuacjami.

Wymiary, które definiują myślenie postformalne

Uniwersytet Harvarda (USA) przeprowadził badanie, w którym stwierdzono, że myślenie postformalne nabywa się, gdy tworzymy nowe zasoby akademickie, społeczne, emocjonalne czy filozoficzne. Stwierdzono, że jest to rodzaj wiedzy, którą zdobywamy, kiedy lepiej poznajemy siebie, a także świat, który nas otacza.

Myślenie postformalne charakteryzuje się umiejętnością radzenia sobie z niespójnościami, sprzecznościami i kompromisami. Życie jest złożone i niepewne, a niektórzy ludzie lepiej radzą sobie z tą nieodłączną niepewnością. Jako takie myślenie postformalne jest zarówno stylem osobowości, jak i sposobem myślenia (Papalia i Martorell, 2017).

Z drugiej strony należy zauważyć, że wszyscy możemy je rozwijać. Piąty etap myśli poznawczej Piageta wymaga od nas jednak skupienia się na szeregu określonych wymiarów.

Samowiedza

Umiejętność ta wymaga poznania siebie, abyś mógł przetwarzać to, co Cię otacza, z większą otwartością, ciekawością, bez strachu i niepewności. Niewiele rzeczy jest bardziej decydujących niż zdolność do autorefleksji i prawidłowego zarządzania emocjami. Do tego dochodzi umiejętność bycia sobą i wiedza o tym, czego chcesz i czego potrzebujesz.

Zdolność do relatywizacji

Umiejętność stosowania elastycznego myślenia, w którym świat nie jest postrzegany w sposób dychotomiczny, stanowi podstawę myślenia postformalnego. Jeśli zastosujesz tego rodzaju podejście, nie będziesz ograniczony do przetwarzania rzeczywistości w kategoriach bezwzględnych (dobro lub zło, czerń lub biel). Wręcz przeciwnie – zawsze znajdziesz pośrednie aspekty, z którymi wiesz, że musisz sobie poradzić i je przetworzyć.

Elastyczność poznawcza

Ta zdolność wynika z uznania, że perspektywa każdej osoby jest tylko jedną z wielu możliwości. Elastyczność poznawcza oznacza restrukturyzację wiedzy i doświadczeń oraz tworzenie alternatywnych rozwiązań problemów. To adaptacyjna odpowiedź na zmiany zachodzące w dowolnej sytuacji i kontekście (Krzemień i in., 2020).

Integracja

Inną cechą myślenia postformalnego jest integracja emocji z racjonalną analizą. Umiejętność ta przydaje się do reagowania na sytuacje życiowe, w których pojawienie się stereotypów i uprzedzeń stanowi zagrożenie (Krzemień i in., 2020).

Myśl dialektyczna

Myśl postformalna jest dialektyczna. Polega na integracji przekonań, wiedzy i doświadczeń ze sprzecznościami i niespójnościami codziennego życia. Implikuje relatywizm dodany do umiejętności integracji i syntezy informacji dotyczących wielu perspektyw, pomysłów lub doświadczeń (Krzemien i in., 2020).

Akceptuj sprzeczności i wyciągaj własne wnioski

Wspomniane wcześniej badanie z Uniwersytetu Harvarda wyjaśnia, że myślenie postformalne składa się z czterech etapów. Są to metody systematyczne, metasystematyczne, paradygmatyczne i międzyparadygmatyczne. Powszechne jest, że kiedy osiągniesz dorosłość, osiągasz przynajmniej pierwsze z tych etapów.

Twoje pierwsze osiągnięcia w założeniu operacji postformalnych polegają na zaakceptowaniu sprzeczności. Niewiele jest rzeczy, które określają Twoją rzeczywistość tak samo jak ciągłe niejasności i wieczne sprzeczności. Zaakceptowanie tej rzeczywistości i dążenie do własnych wniosków jest niezbędne.

Myślenie postformalne wykracza poza umiejętność rozwiązywania problemów

Często jednym ze sposobów definiowania inteligencji jest rozumienie jej jako zdolności do kreatywnego rozwiązywania problemów w celu dostosowania się do wszelkich okoliczności. Myśl postformalna idzie jednak dalej. Jest tak, ponieważ pozwala nam na coś więcej. Dotyczy to Twojej zdolności do rozwoju Twoich kompetencji i stawienia czoła wielu życiowym wyzwaniom.

Myślenie postformalne oznacza krytyczne spojrzenie na pewne rzeczy. Zawsze stara się zrozumieć, dlaczego w naszym życiu pojawiają się problemy. IOprócz rozwiązywania ich, odzwierciedla wszystko, co powoduje nasze cierpienie. Może to być na przykład troska, kryzys i niepewność. Dlatego w wielu przypadkach tego typu podejście poznawcze jest powiązane z ustaleniami filozofii.

Na koniec pamiętaj, że filozofia zachęca Cię do ciągłego zadawania sobie pytań, aby zastanowić się nad swoimi egzystencjalnymi konfliktami. Bez wątpienia dobrze jest posiadać inteligencję praktyczną i formalną, która pozwala rozwiązać każde nieprzewidziane zdarzenie. Co więcej, posiadanie zdolności do szerszego, klarownego i transcendentnego myślenia o sobie i otaczającym Cię świecie niewątpliwie przybliża Cię do prawdziwej mądrości.