Moralne wycofanie się

Czy zastanawiałeś się kiedyś, dlaczego niektórzy ludzie są zdolni do robienia rzeczy, które uważasz za niemoralne lub nieetyczne, na przykład do niewierności lub popełniania przestępstw? W tym artykule dowiemy się, dlaczego tak się dzieje.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Isabel Ortega.

Ostatnia aktualizacja: 22 kwietnia, 2023

Dlaczego niektórzy ludzie kradną, oszukują i wyrządzają innym tyle szkód? W jaki sposób mogą prowadzić podwójne życie i zdradzać swoich partnerów i dzieci? Dlaczego niektóre osoby ciągle kłamią? Często możemy się zastanawiać, na czym polega tego rodzaju moralne wycofanie się.

Jako istoty ludzkie szukamy odpowiedzi na tego typu pytania dotyczące moralnych i niemoralnych zachowań w społeczeństwie. Albert Bandura, kanadyjski psycholog, zaproponował swoją teorię moralnego wycofania się.

Moralne wycofanie się

Bandura postrzegał moralne wycofanie się jako „zestaw poznawczych i behawioralnych mechanizmów samoregulacji, które umożliwiają racjonalizację i legitymizację destrukcyjnych i przestępczych zachowań, dezaktywując nawykowe bariery hamujące związane z osądem moralnym”.

Moralne wycofanie się jest konstruktem psychologicznym uwzględniającym procesy poznawcze osób dopuszczających się zachowań przestępczych.

Gdy nasze kory przedczołowe dojrzewają, mamy tendencję do przejmowania kontroli nad naszym zachowaniem. Ponadto nabywamy skale wartości i granice, za pomocą których odróżniamy zachowanie moralne od niemoralnego. Bandura twierdził, że nasze zachowania budujemy od urodzenia. Te zachowania są wzmacniane i/lub karane.

Czy jednak człowiek może być życzliwy i jednocześnie popełniać niemoralne czyny? Odpowiedź brzmi: tak. Właśnie tego typu sytuacje Bandura określił terminem moralnego wycofania się.

Wyjaśnienie pojęcia moralnego wycofania się

Przez moralne wycofanie się rozumiemy mechanizmy umysłowe stosowane przez jednostkę w celu postrzegania pewnych destrukcyjnych lub niemoralnych zachowań jako mniej złe lub szkodliwe.

Celem tego podejścia jest usprawiedliwienie niemoralnego zachowania. Co więcej, gwarantuje ono, że sprawca nie będzie miał poczucia, że szkodzi to jego wizerunkowi i samoświadomości.

W jaki sposób dochodzi do moralnego wycofania się? Można to rozumieć jako dezaktywację samokontroli. Wynika to z działania różnych mechanizmów, które wpływają na zachowanie lub postępowanie jednostki. Na przykład:

• Moralne uzasadnienie. Jednostka uzasadnia swoje działania dla własnych celów.
• Język eufemistyczny. Osoba postrzega szkodliwe działanie jako mniej poważne, używając bardziej neutralnego języka do jego opisania.
• Korzystne porównanie. Porównuje własne zachowania z zachowaniami innych, które uważają za znacznie gorsze.
• Zniekształcenie konsekwencji. Niektórzy uważają, że ich zachowania lub działania „nie są niczym wielkim”.
• Przypisanie winy. Uważają, że druga osoba zasłużyła na takie traktowanie. Dlatego uważają swoje zachowanie za normalne.
• Dehumanizacja. Niektórzy zmniejszają swoją empatię wobec innych, aby nie czuć się winnym z powodu jakichkolwiek konsekwencji.
• Przesunięcie odpowiedzialności. Przypisują odpowiedzialność innym elementom zewnętrznym. To zwalnia ich z wszelkiej odpowiedzialności.
• Rozproszenie odpowiedzialności. Rozdzielają odpowiedzialność między kilka osób lub sytuacji. W rezultacie uważają ich za winnych swojego niemoralnego postępowania.

Mechanizmy wpływające na zachowania niemoralne

Mechanizmy te mają na celu przedefiniowanie zachowania, rozproszenie odpowiedzialności, reinterpretację konsekwencji lub obwinianie ofiary.

Czy jednak moralne wycofanie się występuje tylko u osób, które popełniają czyny takie jak morderstwo? Odpowiedź brzmi: nie. Ten mechanizm psychologiczny można zaobserwować w różnych kontekstach. Może to być na przykład zastraszanie, działalność przestępcza, używanie substancji psychoaktywnych, terroryzm i inne.

Kiedy w związku dochodzi do niewierności lub niemoralne zachowania mają miejsce w organizacji, w prosty sposób widzimy działanie teorii moralnego wycofania Bandury.

Teorię tę można zaobserwować u każdej jednostki, która przyjmuje za normotypowe własne zachowania, które wcześniej uważała za szkodliwe, okrutne, a nawet przestępcze. Brak zaangażowania moralnego zmniejsza również poczucie empatii.

Bandura wyjaśnił, że moralne wycofanie się niekoniecznie odnosi się do osoby o znormalizowanym zachowaniu, która popełnia okropne czyny. Chodzi raczej o postępujący proces, w którym praktykowane są pewne zachowania, nawet jeśli wywołują one poczucie dyskomfortu lub winy.

Następnie, wraz z powtarzaniem się podobnych zachowań, dyskomfort lub stopień poczucia winy, jaki może odczuwać jednostka, maleje. Jednocześnie nasila się częstotliwość niemoralnych działań. W końcu te zachowania stają się rutyną i jednostka postrzega je jako normalne.