Mechanizmy obronne to automatyczne procesy psychologiczne. Pomagają człowiekowi radzić sobie z lękiem i zmieniają postrzeganie wewnętrznych i zewnętrznych zagrożeń. Mechanizmy obronne to swego rodzaju etap pośredni pomiędzy stresującymi bodźcami i emocjonalnym konfliktem, a reakcją na nie.
Choć nerwica i psychoza mają pewien wspólny mianownik, to związane z nimi mechanizmy są różne. Różnica polega na relacji pomiędzy rzeczywistością a sposobem budowania rzeczywistości. Na przykład w przypadku nerwicy odpowiedzią na obsesję jest fantazjowanie. Z kolei w przypadku psychozy przeważa całkowita substytucja, której celem jest odzyskanie tego, czego dana osoba nie mogła pozyskać.
“Niewyrażone emocje nie umierają. Zakopujemy je żywcem, a one wypełzają potem w jeszcze brzydszej formie.”
-Sigmund Freud-
Nerwica i związane z nią mechanizmy obronne
Tłumienie
Tłumienie to mechanizm polegający na blokowaniu myśli wywołujących niepokój. Jest to najbardziej powszechny mechanizm obronny i w sytuacji stresowej zazwyczaj pojawia się jako pierwszy.
Wypieranie
Wypieranie ma sytuacja, w której jakaś osoba zastępuje jeden problem drugim, ponieważ te pierwotny generuje zbyt dużo negatywnych emocji. Na przykład ktoś, kto czuje się brudny, co wprowadza go w zakłopotanie, może nagle zacząć mówić, jak bardzo nie cierpi karaluchów.
Mechanizmy obronne oparte na identyfikacji
Identyfikacja
Ten proces psychologiczny polega na zwiększaniu poczucia własnej wartości poprzez nadawanie sobie cech osoby, którą podziwiamy.
Identyfikacja projekcyjna
Jest to sytuacja, w której dana osoba wciela się częściowo lub całościowo w coś lub kogoś w celu sprawowania nad nim kontroli lub wyrządzenia mu krzywdy.
Identyfikacja z agresorem
Identyfikacja z agresorem to z kolei przyswajanie przez ofiarę pewnych cech osoby, która wywołuje u nich lęk. Osoba taka przechodzi zatem ze stanu ofiary w stan agresora i z powrotem.
Projekcja
Ten mechanizm obronny polega na projektowaniu własnych, nieuświadomionych cech na inną osobę. Mechanizm ten pojawia się w przypadku psychozy, nerwicy i perwersji.
Przyswojenie
Jest to sytuacja, w której dana osoba przyjmuje cechy kogoś innego bez względu na to, czy idą one w parze z wartościami i przekonaniami danego człowieka.
Zdrową wersją tego procesu jest identyfikacja, kiedy to przyjmujemy cechy innych osób ponieważ uważamy te cechy za pożądane i zgodne z naszą filozofią życiową.
Mechanizmy obronne oparte na przekształcaniu bodźców
Kształtowanie reakcji
Mechanizm ten polega na tłumieniu ‘niechcianych’ myśli i wyrażaniu ich poprzez ich przeciwieństwa. Proces ten występuje często u osób, które tłumią swoją depresję.
Substytucja
Substytucja polega na zastępowaniu jakiejś trudnej emocji reakcją, która jest bardziej akceptowalna. Na przykład ktoś, kto czuje wstręt do swojego partnera, ale nie chce się do tego przyznać, może wykształcić u siebie reakcję alergiczną na skórze.
Sublimacja
Mechanizm ten występuje, kiedy zastępujemy jakiś mało pożądany koncept innym, posiadającym większą wartość społeczną lub etyczną.
Racjonalizacja
Racjonalizacja myśli lub zachowań to przypisywanie danym emocjom wyjaśnień, które są prawdopodobne, ale nie są prawdziwe. W przeciwieństwie do intelektualizacji nie wiąże się z izolacją od emocji związanych z jakimś zdarzeniem.
Intelektualizacja
Ludzie wykorzystują intelektualizację, aby nadać logiczne ramy swoim konfliktom wewnętrznym w celu uzyskania lepszej kontroli nad emocjami. Prowadzi to najczęściej do izolacji jakiegoś bolesnego zdarzenia i nadaniu mu racjonalnego wytłumaczenia.
Mechanizmy obronne, które maskują bodźce
Izolacja
Proces izolacji polega na blokowaniu trudnych myśli lub uczuć tak, by nie wiązały się one z innymi myślami i emocjami. Na przykład molestowane dziecko może czuć strach związany z przemocą, ale nie łączy go z samym faktem molestowania.
Przekształcanie
Przekształcanie to proces, w wyniku którego stłumiona emocja pojawia się na nowo w innej formie, najczęściej w postaci snu, objawów chorobowych lub w formie sztuki.
Unieważnianie
Freud określał unieważnienie jako próby odwrócenia czegoś, co zostało już zrobione. Chory próbuje zrobić tak, żeby wydawało się, że dana sytuacja nigdy nie miała miejsca.
Transformacja bodźców
Polega na przekształcaniu impulsów w ich przeciwieństwa. Na przykład kiedy ktoś nas porzuca, nasza miłość do niego zamienia się w nienawiść.
Mimo że obiekt jest taki sam, uczucia wobec niego ulegają transformacji.
Psychoza a mechanizmy obronne
Zaprzeczenie
Według Freuda, zaprzeczenie polega na eliminacji problematycznej kwestii nie poprzez jej odrzucenie lub anulowanie, ale poprzez zaprzeczenie samej rzeczywistości prowadzącej do postrzegania danej kwestii.
Rozłam
Rozłam to mechanizm obronny przeciwko lękowi wywoływanemu przez dysocjację i śmierć. Część umysłu pozostaje w kontakcie z rzeczywistością. Druga natomiast odcina się od realnego świata i odsuwa od siebie wszystkie aspekty wywołujące stres. W niektórych przypadkach ludzie tworzą nawet nową, spokojniejszą i bardziej przyjazną sobie rzeczywistość.
Rozszczepienie osobowości
Jest to mechanizm, który aktywuje się w przypadku straty. Pomaga on odsunąć na bok problematyczne obrazy z rzeczywistości. Dana osoba w kontakcie ze światem zewnętrznym dokonuje projekcji trudnych aspektów, natomiast nie traci kontaktu z samym sobą. Odcięcie się nie oznacza całkowitej utraty kontaktu z rzeczywistością.
Odrzucenie
Polega na odrzuceniu pierwotnie narzuconego układu i występuje, gdy dziecko odcina się od własnej matki. W ten sposób zostaje ono skazane na zagubienie w tradycyjnej strukturze świata, co prowadzi zazwyczaj do psychozy.
Podsumowując, mechanizmy obronne dzielą się na kilka grup, pomiędzy którymi istnieją liczne powiązania. W przypadku nerwicy, mechanizmy te chronią przez rzeczywistością, która jest trudna do zniesienia. Chory jednak pozostaje z tą w rzeczywistością w kontakcie.
W przypadku psychozy natomiast rzeczywistość jest tak ciężka, że chory nie jest w stanie jej tolerować. Mechanizm obronny w takim przypadku pozwala danej osobie pozostać w kontakcie tylko z określonym fragmentem rzeczywistości lub z wyobrażonym światem. Rzeczywistość wywołuje u nich lęk, więc szukają ukojenia emocji w wyimaginowanym świecie.