Kultura mentalności ofiary: na czym polega to zjawisko?

Czy spotkałaś się kiedyś z określeniem kultura mentalności ofiary? Stale narzekasz lub ciągle słyszysz narzekanie? Czy wiesz, jak rozpoznać mentalność ofiary i na czym właściwie ona polega?

Każdy z nas w którymś momencie swojego życia, znajdując się w bolesnej lub traumatycznej sytuacji, przyjmował rolę ofiary. Czuliśmy się bezbronni, niechronieni i potrzebowaliśmy opieki oraz ochrony.

Kultura mentalności ofiary, inaczej mentalność ofiary, wzmacnia te odczucia sprawiając, że osoba, która przyjmuje na siebie rolę ofiary, czuje się wspierana przez innych i otoczona opieką.

Kiedy doświadczymy opieki i ochrony, jaką zapewniają nam osoby z naszego otoczenia, odkrywamy, że czujemy się bardzo przyjemnie, gdy inni poświęcają nam uwagę. Lubimy czuć się ważni i wiedzieć, że inni stale się o nas troszczą.

Czasami osoby, które reagują w taki sposób, rozwijają tożsamość wiecznej ofiary, inaczej “wiktymisty”. Używając tego terminu mamy na myśli kogoś, kto myśli, że zawsze jest ofiarą, a nie niewinną ofiarę w przypadkowej sytuacji.

Ta tożsamość wiąże się nierozerwalnie z kulturą mentalności ofiary, w której żyjemy. Ludzie będą nas podziwiać, jeśli pomożemy komuś, kto tego potrzebuje, nawet jeśli tym samym zatracimy samych siebie. Z kolei nieudzielanie pomocy prowadzi do krytyki ze strony społeczeństwa.

Należy zauważyć, że chroniczna mentalność ofiary nie jest sama w sobie klasyfikowana w DSM-5, chociaż może stanowić psychologiczną podstawę do rozwoju osobowości paranoicznej.

Kultura mentalności ofiary a rola ofiary

Ciągłe współczucie

Chociaż bywa, że często przyjmujemy rolę ofiary, gdy użalamy się nad sobą, to istnieją ludzie, dla których takie zachowania stają się ich sposobem na życie. Dlaczego tak się dzieje? Co pcha ludzi do rozkoszowania się tymi negatywnymi uczuciami?

Odpowiedź jest prosta: sympatia i uwaga ze strony innych osób. Sympatia pojawia się, gdy osoba, która czuje się ofiarą, zaczyna się “zapętlać”. Czuję się źle, oni mi współczują i mnie wspierają, dlatego dalej zachowuję się tak samo.

Kultura mentalności ofiary: rola społeczeństwa

Społeczeństwo odgrywa kluczową rolę w rozwoju tego zjawiska. Według Giglioli, eksperta w dziedzinie literatury komparatystycznej i autora książki Analysis of the Victim, mentalność ofiary to kulturowy dodatek do praw społecznych, które rządzą naszą kulturą.

Kultura mentalności ofiary przekonuje, że bycie postrzeganym jako ofiara jest “społecznie dobre”, bo pomaganie osobom w potrzebie jest uznawane za właściwe zachowanie.

W kulturze mentalności ofiary istnieje pewna tendencja to podkreślania roli ofiary za pomocą fraz “biedactwo”, “nie ma nikogo”, “jak mógłbym nie pomóc własnej matce?”lub “będę złym synem lub córką, jeśli jej nie pomogę”. Wszystkie te postawy łączą się ze strachem przed tym, co pomyślą o nas inni, jeśli komuś nie pomożemy.

Zewnętrzne poczucie kontroli

Osoby o mentalności ofiary naprawdę wierzą, że wszystko, co się im przytrafia to czyjaś wina lub zrządzenie losu. Myślą: “Mam niesamowitego pecha” albo “Dlaczego mi się to przytrafiło?”

To zjawisko jest znane jako zewnętrzne poczucie kontroli, które uniemożliwia akceptację odpowiedzialności za własne działania. Osoby, które je posiadają, zawsze starają się zrzucić odpowiedzialność na czynniki zewnętrzne, które znajdują się poza ich kontrolą.

Mentalność ofiary a negatywne nastawienie

Osoby o mentalności ofiary często przesadzają myśląc i opowiadając o tym, co im się przydarzyło. Wyolbrzymiają wszystko, co sprawia, że nie są w stanie dostrzec pozytywnych aspektów sytuacji. Są tak skoncentrowane na negatywnej stronie rzeczywistości, że nie zauważają dobrych rzeczy.

Z tego powodu ich strategie rozwiązywania problemów są zniekształcone tym, co im się przydarzyło. To z kolei uniemożliwia wymyślanie alternatywnych rozwiązań i wzięcie odpowiedzialności za własne życie.

Szantaż emocjonalny jako forma komunikacji

Osoby z chroniczną mentalnością ofiary starają się manipulować ludzi w swoim otoczeniu, aby osiągnąć swoje cele. Z tego powodu zazwyczaj z łatwością rozpoznają osoby o najbardziej rozwiniętej empatii. Koncentrują się na nich, aby zyskać to, czego chcą.

Kiedy nie otrzymują tego, czego oczekiwały, stawiają inne osoby w roli sprawcy, a siebie w roli ofiar. Mówią często:

• “Tyle dla Ciebie zrobiłem, a Ty odpłacasz mi się w taki sposób?”
• “Zostaw mnie samego.”
• “Jeśli tego nie zrobisz, to znaczy, że mnie nie kochasz.”

Wszystko to wywołuje w drugiej osobie uczucie winy. Mówiąc wprost, wiktymista stara się dopiąć swego używając szantażu emocjonalnego.

Co zrobić, jeśli napotykasz wiktymistę?

Przede wszystkim pod żadnym pozorem nie dawaj mu tego, czego chce. Nie pozwól, aby przejął nad Tobą kontrolę. Jeśli do tego dopuścisz, zachęcisz go do dalszego odgrywania swojej “roli”. Jeśli ludzie w jego otoczeniu będą spełniali jego zachcianki, wpadniecie w błędne koło.

Uleganie jego kaprysom i poświęcanie mu uwagi, której pragnie, ugruntuje mentalność ofiary, a nawet może ją nasilić.

Musisz wytłumaczyć chronicznemu wiktymiście dlaczego zmieniasz swoje nastawienie wobec niego i że starasz się mu pomóc wyjść z jego strefy komfortu. Dzięki temu wiktymista może zrozumieć co stoi za zmianą Twojego zachowania oraz pojąć płynące z niej korzyści.

Sprowadza się to do stwierdzenia: “Kiedy nie pomagam Ci i nie daję Ci tego, czego chcesz, tak naprawdę Ci pomagam”.

Zachowaj dystans emocjonalny. Życie w otoczeniu tak negatywnych osób z pewnością bywa wyczerpujące. Musisz bronić się przed ich wpływem, bo Twoje samopoczucie również jest ważne.

Inne działania

Możesz zaproponować wiktymiście podjęcie innych działań zadając następujące pytania:

• “Co możesz robić inaczej niż do tej pory?”
• “Jaką część winy możesz przyjąć na siebie?”
• “Czy jesteś gotów zaakceptować fakt, że masz wpływ na to, co się z Tobą dzieje i że pech lub inni ludzie nie ponoszą winy za każde wydarzenie?”

Nie angażuj się zbytnio, jeśli wiktymista nie chce się zmienić. Pamiętaj, że nie możesz poświęcać swojego życia, aby zadowolić inną osobę. Okazywanie zrozumienia i poświęcanie uwagi nie może odbijać się na Twoim zdrowiu.

Nie ponosisz za nic winy. Wina to jedna z głównych broni w arsenale wiktymisty. Gdy nie będziesz spełniać jego życzeń, może dręczyć Cię poczucie winy. Pamiętaj, że wiktymista wykorzystuje to, aby osiągnąć swoje cele.

Naucz się odmawiać. Jeśli nie chcesz czegoś zrobić, powiedz “nie” w przyjazny, a zarazem jasny i stanowczy sposób. Nie rób zbyt wielu wymówek, bo wiktymista może wykorzystać je przeciwko Tobie.

Zachęć go do rozmowy z profesjonalistą. W przypadku osób o chronicznej mentalności ofiary polecamy zasięgnąć pomocy psychologicznej u wyspecjalizowanego psychologa, który będzie znaleźć wyjście z tej trudnej sytuacji.

Jak widzisz, kultura mentalności ofiary prowadzi często odrzucania własnych pragnień, aby pomóc innym. Musimy być tego świadomi, aby się przed tym ochronić i zachęcić osoby o mentalności ofiary do wprowadzenia zmian w życiu.