Osobowość zależna - jaka jest najlepsza terapia w jej przypadku?

W naszym artykule porozmawiamy sobie nieco szerzej o ciekawym zagadnieniu, jakim jest zaburzenie określane jako osobowość zależna. Dowiemy się także, jak wpływa ono na ludzi i jaką terapię można zastosować w celu jego wyleczenia.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Alicia Escaño Hidalgo.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

W terapii poznawczej obejmującej zaburzenia takie jak osobowość zależna pacjent staje się coraz bardziej autonomiczny. Dzięki temu stopniowo modyfikuje swoje sprzeczne myślenie na temat własnej autonomii i swoich zdolności.

W naszym dzisiejszym artykule porozmawiamy sobie nieco szerzej o ciekawym zagadnieniu, jakim jest zaburzenie określane jako osobowość zależna. Dowiemy się także, jak wpływa ono na ludzi i jaką terapię można zastosować w celu jego wyleczenia.

Zapraszamy do poświęcenia kilku minut na lekturę!

Czym w ogóle jest osobowość zależna?

Według piątej edycji klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego (oryg. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM-5) osoba z zaburzeniem typu osobowość zależna (znana także pod skrótem DPD pochodzącego od angielskiego terminu dependent personality disorder) doświadcza w swoim życiu dominującej i nadmiernej potrzeby opieki nad sobą.

Prowadzi to do rozwoju poczucia uległości, nadmiernego przywiązania i lęku przed separacją. Problem ten zaczyna się pojawiać już we wczesnych stadiach dorosłości. Ponadto można go zazwyczaj dostrzec w kilku różnych kontekstach. Często specjaliści obserwują u osób chorych co najmniej pięć z wymienionych poniżej objawów podstawowych:

• Osobom chorym ogromną trudność sprawia podejmowanie codziennych decyzji. Są wręcz uzależnione od otrzymywania rad i zapewniania spokoju ducha, jakie mogą im zapewnić inni ludzie.
• Potrzebują innych ludzi wokół siebie, aby móc zrzucić na ich barki odpowiedzialność za najważniejsze obszary swojego życia.
• Osoby z zaburzeniem typu osobowość zależna mają trudności z wyrażeniem sprzeciwu wobec zdania innych ludzi z obawy przed utratą wsparcia lub aprobaty z ich strony.
• Ludzie tacy mają ogromne trudności z samodzielnym inicjowaniem projektów lub robieniem jakichkolwiek rzeczy na własną rękę. Taka postawa wynika przede wszystkim z braku zaufania do własnego osądu lub zdolności, a nie z powodu braku motywacji lub energii do działania.
• Osoby takie starają się uzyskać akceptację i wsparcie ze strony innych ludzi. Nawet aż do decyzji o dobrowolnym robieniu tych rzeczy, których tak naprawdę nie chcą robić w innej sytuacji.
• Cierpiący na osobowość zależną często czują się nieswojo lub są całkowicie bezradni, gdy zostają sami. Wynika to z nieuzasadnionego strachu przed niemożnością samodzielnego zadbania o siebie i swoje własne potrzeby.
• Kiedy kończy się związek takiej osoby, pilnie szuka ona możliwości jak najszybszego rozpoczęcia kolejnej relacji uczuciowej. Tylko wtedy będzie mieć poczucie, że jest odpowiednio wspierana i otoczona właściwą troską oraz opieką.
• Czują nierealistyczne zmartwienie lub strach przed opuszczeniem i koniecznością dbania o siebie.

Słaba koncepcja na samego siebie i niski poziom poczucia własnej wartości

Osoba cierpiąca na zaburzenie typu osobowość zależna ma słabą ogólną koncepcję samego siebie i niski poziom poczucia własnej wartości. Zjawisko to wynika z tego, że uważa ona, że nie jest w stanie (bo nie potrafi) robić tego, co tak naprawdę chce. Wierzy ona, że inni ludzie muszą ją chronić i ocalić, ponieważ są silniejsi od niej. Ponadto osoby takie uważają również, że są nieodpowiednio uzdolnione lub zupełnie bezradne.

Kiedy myślisz w ten sposób o samym sobie, to wtedy normalną Twoją reakcją będzie rozglądanie się dookoła w poszukiwaniu innych ludzi, którzy zajmą się Twoim życiem we „właściwy” sposób. Znalezienie kogoś do ochrony i opieki nad sobą to idealne rozwiązanie, aby móc swobodnie czuć się niepasującym lub słabym w wrogim i przerażającym świecie.

Terapia poznawcza stosowana u pacjentów, których cechuje osobowość zależna ma na celu zmniejszenie intensywności tej reakcji poprzez poprawę samopoczucia osoby chorej. Aby osiągnąć ten cel, specjalista wykorzystuje między innymi liczne techniki poznawcze, takie jak odkrywanie świata przy współpracy z przewodnikiem i pytania typowo sokratyczne. Oprócz tego wykorzystuje eksperymenty behawioralne i inne bardziej szczegółowe techniki.

W jaki sposób rozwija się osobowość zależna?

Osobowość zależna to zaburzenie, które rozwija się tak sam, jak wiele innych problemów o charakterze psychicznym. Jest ona najczęściej reakcją na wcześniejsze doświadczenia z dzieciństwa i lat młodości. To, co leży u podstaw tego zaburzenia, to skrajny strach przed samotnością. Wynika on z przekonania, że taka osoba nie jest w stanie samodzielnie bronić się przed „atakami” świata.

Często są to ludzie, którzy w dzieciństwie doświadczyli pewnego braku bliskości ze strony innych osób. W ten sposób dorastają z poczuciem wewnętrznej pustki, która powoduje u nich intensywne cierpienie. W efekcie próbują oni wręcz na siłę pomagać i ułatwiać życie innym ludziom w ich otoczeniu (zwykle partnerom), a następnie oczekują tego samego w zamian.

Taka sytuacja może się również zdarzyć w przypadku dzieci adoptowanych lub tych, które chorują od dłuższego czasu i nie mają większego wyboru. Czyli muszą polegać przede wszystkim na innych ludziach.
Kiedy ludzie polegają w dużej mierze na swoich rodzicach, a ich rodzice nadmiernie chronili swoje dzieci w okresie młodości, całkiem prawdopodobnym zjawiskiem jest rozwinięcie się u nich zaburzenia typu osobowość zależna.

Ogólnie rzecz biorąc, partnerzy takich osób zwykle je uzupełniają. To z kolei tylko wzmaga potrzebę zależności i zmniejsza motywację osób chorych do samodzielnego działania. Ich partnerami są ludzie o tendencjach narcystycznych, którzy narzucają swoje decyzje innym ludziom. Nie mają wtedy żadnych skrupułów w wyrażaniu swoich opinii, nawet jeśli nikt ich o to nie prosi.

Dlatego też osobowość zależna w takim przypadku jest dla niektórych ludzi idealnym wręcz rozwiązaniem. Nie muszą oni w ten sposób podejmować żadnego wysiłku w swoim codziennym życiu. Ich partner jest odpowiedzialny za to, co będą jeść, jak będzie wyglądać kwestia wystroju wnętrza domu, ile dzieci będą mieć i tak dalej.

Terapia poznawcza dla zaburzenia typu osobowość zależna

Ludzie z zaburzeniami osobowości zależnymi żywią takie przekonania, jak na przykład:

• „Nie będę mógł przeżyć, jeśli ktoś się mną nie opiekuje”.
• „Nie jestem w stanie poradzić sobie samodzielnie z trudami życia przy tych zasobach, które mam do dyspozycji lub tych, które mogę zdobyć w przyszłości.”
• „Niezależność oznacza życie wyłącznie na własną rękę”.

Osoby chore ponadto przejawiają zazwyczaj całkowicie sprzeczne myślenie dotyczące swoich umiejętności. Gdy poprosisz je o zrobienie czegoś, zazwyczaj uważają, że nie będą w stanie tego zrobić. Wierzą, że ich partner może to zrobić o wiele lepiej niż oni. Albo też będą po prostu wmawiać sobie, że nie są w tym zbyt dobrzy i że zawsze coś zrobią nie tak, jak należy.

Pomaganie pacjentom w uzyskaniu pełnej autonomii

To zniekształcone myślenie na temat własnej niezależności musi się zmienić jako pierwsze. Eksperci z dziedziny psychologii muszą zatem pomagać pacjentom w nauce stopniowego oddzielania się od tych wszystkich osób, na których tak bardzo oni polegają. Muszą także oddzielić się od samego terapeuty.

Ważne jest również to, aby na początku terapii nie używać terminów takich jak „zależność” i „autonomia”. Powodem tego jest to, że pacjenci zwykle nie rozpoznają tego, że jest to główna część ich problemu. O wiele lepiej jest sprawić, aby pacjenci zaczęli samodzielnie zdawać sobie z tego sprawę w miarę postępu terapii. W ten sposób o wiele bardziej prawdopodobne jest, że ostatecznie zwerbalizują to odkrycie. Pomoże to następnie ustawić takie osoby na odpowiedniej drodze do powrotu do zdrowia.

Na początku terapii konieczne będzie utworzenie pewnego stopnia zależności. Powodem tego jest to, że terapeuta musi najpierw wykonać więcej niż połowę pracy. Jednak wzorzec ten zmieni się podczas kolejnych sesji terapeutycznych.

Wykorzystanie metody pytań sokratejskie

U pacjentów zmagających się z zaburzeniem typu osobowość zależna, metoda oparta o pytania sokratejskie (zwane też niekiedy sokratycznymi) staje się bardzo istotną częścią leczenia. Wynika to z tego, że zapewnia ona że pacjent odgrywa aktywną rolę w całym procesie.

Terapeuta nie powinien na początku wyjaśniać, dlaczego pacjent czuje się w ten, czy w inny sposób, ani też jak powinien się zachowywać i reagować. Jeśli tak postąpimy, to po prostu wzmocnimy tę zależność, którą próbujemy wyleczyć.

Pacjent jest tym, który stopniowo będzie dostarczał psychologowi materiału na sesje terapeutyczne. To właśnie on będzie decydował o tym, jakie tematy będą poruszane i omawiane. Poprzez różne zadane pytania wyciągnie wtedy wnioski na własną rękę.

Terapeuta musi być ostrożny i nie ulec pokusie, by zachowywać się jak potencjalny wybawca pacjenta. Terapia prowadzona w przypadku tego rodzaju osób jest czasami długotrwała, powolna i niekiedy nawet frustrująca. Dość często pojawia się wtedy pokusa, by „uratować” pacjenta i powiedzieć mu, co ma on zacząć robić. Wyrządziłoby to jednak więcej szkody, niż pożytku.

Ustanowienie profesjonalnych limitów

Niezwykle istotną kwestią jest ustalenie profesjonalnych limitów. Często zdarza się znaleźć pacjentów z zaburzeniem typu osobowość zależna, którzy nawet zakochiwali się w swoim terapeucie. Od samego początku należy jednak wyjaśnić takim osobom, że nie ma żadnej opcji, aby wyjść poza granice określone przez samą strukturę terapeutyczną.

Często stosowaną praktyką terapeutyczną jest nakłonienie pacjenta do zapisywania tematów, które chce on omówić podczas kolejnych sesji terapeutycznych. Inaczej mówiąc, powinien on zacząć prowadzić swój własny dziennik. Inną przydatną techniką jest prowadzenie przez niego rejestru konkretnych dowodów własnych zdolności i osiągnięć.

W tym drugim przypadku warto stopniowo stawiać pacjenta w obliczu różnego rodzaju sytuacji, których wcześniej on unikał. Są to te wszystkie okoliczności, które jego zdaniem nie byłby on w stanie znieść.

Dobrym pomysłem dla osoby o osobowości zależnej jest opracowanie hierarchii podejmowania decyzji. Spisze ona w takim przypadku wszystkie rodzaje decyzji, które musi podjąć, a następnie dokona optymalnego wyboru spośród nich.

Terapia samokontroli Rehm

I na koniec musimy wspomnieć o tym, że udowodniono już wielokrotnie, że terapia samokontroli opracowana przez Lynn P. Rehm jest naprawdę skuteczną metodą leczenia osobowości zależnej. Terapia ta nakłania pacjenta do wzmożonej samoobserwacji, pracy nad poczuciem własnej wartości i ustalania realistycznych celów oraz uzyskania wzmocnienia samego siebie.

Jest to bardzo ważne zagadnienie, ponieważ nadmiernie zależne od innych osoby mają tendencję do ustanawiania sobie zbyt wysokich standardów. A także nie doceniają sposobów uzyskania ustanowionych przez siebie celów. Terapia samokontroli Lynn P. Rehm może przynieść im znaczne korzyści w tym obszarze.