Jak umiejscowienie kontroli wpływa na samopoczucie psychiczne

Czy wiesz, jak wpływa na Ciebie sposób, komu lub czemu przypisujesz to, co Ci się przytrafiło? Innymi słowy, rzeczywiste implikacje zewnętrznego lub wewnętrznego umiejscowienia kontroli.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Laura Ruiz Mitjana.

Ostatnia aktualizacja: 14 listopada, 2022

Kierujesz swoim życiem, czy uważasz, że wszystko zależy od przypadku? To, jak odpowiesz na to pytanie, jest powiązane z tym, jak wygląda u Ciebie umiejscowienie kontroli. To pojęcie, które odnosi się do czynników lub przyczyn, których używasz, aby wyjaśnić, co dzieje się z Tobą na co dzień.

Jeśli Twoje umiejscowienie kontroli jest zewnętrzne, masz tendencję do przypisywania „winy” (lub odpowiedzialności) za to, co Ci się przydarzyło, innym lub zewnętrznym okolicznościom. Z drugiej strony, jeśli jest wewnętrzne, oznacza to, że masz skłonność wierzyć, że to, co się z Tobą dzieje, zależy od Ciebie i dlatego to w Twoich rękach leży zmiana danej sytuacji. Jednak jakie ma to konsekwencje dla Twojego samopoczucia psychicznego? Żadna skrajna pozycja nie jest tak naprawdę korzystna.

Umiejscowienie kontroli

Jakie powody podajesz dla rzeczy, które przytrafiają Ci się w codziennym życiu? Kto lub co Twoim zdaniem kontroluje Twoje życie? Ty, inni ludzie, czy okoliczności zewnętrzne? Na tym właśnie polega umiejscowienie kontroli. To mechanizm, który odnosi się do tego, w co wierzysz, że kontroluje Twoje życie.

Jeśli z reguły przyjmujesz to, co Ci się przytrafia, jako swoją odpowiedzialność, Twoje umiejscowienie kontroli jest wewnętrzne. Z drugiej strony, jeśli przypiszesz to szczęściu, środowisku, innym ludziom i okolicznościom, to jest to zjawisko zewnętrzne. Nikt nie ma 100% wewnętrznego lub zewnętrznego umiejscowienia kontroli. W efekcie mamy tendencję do różnicowania tego w zależności od sytuacji. Możemy jednak powiedzieć, że każda osoba bardziej skłania się ku jednej pozycji niż drugiej.

Koncepcję umiejscowienia kontroli zdefiniował w 1954 roku psycholog Julian B. Rotter. To mechanizm zintegrowany z osobowością. Według badań przeprowadzonych w 2020 roku przez naukowców z Victoria University of Wellington (Nowa Zelandia), jest to skorelowane z pewnymi wzorcami behawioralnymi. W badaniu stwierdzono na przykład, że zewnętrzne umiejscowienie kontroli wiąże się z większymi tendencjami przestępczymi.

Zrozumienie umiejscowienia kontroli

Oto przykład, aby lepiej wyjaśnić umiejscowienie kontroli. W obliczu problemu w pracy („Moi uczniowie nie zwrócili na mnie dzisiaj uwagi na zajęciach”) osoba z wewnętrznym poczuciem kontroli stwierdziłaby, że to jej wina. Może poczułaby, że nie wyjaśniła wystarczająco jasno tematu lekcji lub nie przygotowała się do niej odpowiednio. Przyczynę tej sytuacji przypisuje jednak sobie (coś wewnętrznego).

Z drugiej strony osoba z zewnętrznym poczuciem kontroli może powiedzieć, że jej uczniowie nie byli tego dnia szczególnie uważni lub że zbliżał się koniec semestru i byli zmęczeni. W ten sposób przyczynę zaistniałej sytuacji przypisuje czynnikom zewnętrznym i okolicznościowym.

Aby dowiedzieć się, jaki masz rodzaj umiejscowienia kontroli, musisz pomyśleć o tym, jak zachowujesz się w różnych sytuacjach i obszarach (życie osobiste, nauka, praca), a nie w określonych momentach.

Jak to wpływa na Twoje samopoczucie psychiczne?

Twoje umiejscowienie kontroli, czy to wewnętrzne, czy zewnętrzne, wpływa na Twoje samopoczucie psychiczne, podejmowane przez Ciebie decyzje, to, jak się czujesz, a nawet Twoje myśli. Wewnętrzne umiejscowienie kontroli sprawia, że jesteś bardziej świadomy swoich możliwości doskonalenia. Co ważniejsze, pomaga w opracowaniu i wykonaniu planów osiągnięcia tych ulepszeń.

Wręcz przeciwnie, silne zewnętrzne umiejscowienie kontroli często czyni Cię biernym agentem lub obserwatorem tego, co się z Tobą dzieje. Twoje uczucia nadziei mają więcej wspólnego z wiarą niż z proaktywną postawą.

Uogólniając, możemy powiedzieć, że biorąc pod uwagę to, co możesz kontrolować, wewnętrzne umiejscowienie kontroli prowadzi Cię do proaktywności, podczas gdy typ zewnętrzny skręca w kierunku bierności. Jednak nie zawsze tak jest, ponieważ będą sytuacje, w których musisz przyjąć zewnętrzne umiejscowienie, aby nie cierpieć. Są to na przykład sytuacje, które nie są od Ciebie zależne i w których musisz pracować nad akceptacją.

Wyuczona bezradność

Kwestię bierności i zewnętrznego umiejscowienia kontroli można powiązać z koncepcją wyuczonej bezradności. W niektórych sytuacjach posiadanie zewnętrznego umiejscowienia kontroli może skutkować przejawianiem tego rodzaju zachowania. Są to zachowania, które prowadzą do bierności. Jest to na przykład myślenie: „Nic więcej nie mogę zrobić. Wszystko zależy od rozwoju sytuacji. Poddaję się”.

Nadmiar odpowiedzialności i żądań

Z drugiej strony, jeśli jesteś bardzo wymagający wobec siebie i masz skłonność do myślenia, że wszystko zależy od Ciebie i wszystko jest w Twoich rękach, ryzykujesz, że weźmiesz na siebie zbyt dużą odpowiedzialność. To może sprawić, że będziesz cierpieć i poczujesz się przytłoczony, ponieważ oczywiście nie możesz poradzić sobie ze wszystkim, przynajmniej nie w tym samym czasie. Nie wszystko też zależy od Ciebie.

Na pewno Cię to nie uszczęśliwi. Nie musisz kontrolować wszystkiego, nawet jeśli myślisz, że tak jest (zwłaszcza jeśli masz sztywne wewnętrzne umiejscowienie). Inną konsekwencją posiadania sztywnego wewnętrznego umiejscowienia jest to, że przypisujesz sobie wszystko, co Ci się przydarza (a nawet to, co dzieje się z innymi). To może czasami nasilić Twoje poczucie winy. Czujesz się winny, ponieważ nie możesz zmienić czegoś, co Twoim zdaniem zależy od Ciebie (kiedy w rzeczywistości tak nie jest).

Równowaga i elastyczność

Żaden rodzaj umiejscowienia kontroli nie jest lepszy od drugiego. Niezależnie od tego, czy masz wewnętrzne czy zewnętrzne umiejscowienie kontroli, możesz cierpieć lub nie i możesz być szczęśliwy lub nie. Jeśli jednak jesteś sztywny w którejkolwiek z tych ról, prawdopodobnie bardzo cierpisz z powodu:

• Rzeczy, których nie możesz zmienić ani kontrolować.
• Nieprzewidzianych wydarzeń.

Kluczem jest próba znalezienia równowagi i elastyczności. Te dwa elementy przybliżą Cię do bardziej realistycznego spojrzenia na rzeczy i pozwolą Ci odczuwać samowspółczucie. Chodzi o to, aby spróbować dostosować swoje umiejscowienie kontroli do każdej indywidualnej sytuacji i starać się realistycznie podejść do tego, co się z Tobą dzieje.

Ćwiczenie na osiągnięcie równowagi

Oto mała sztuczka, aby rozpocząć pracę nad właściwym umiejscowieniem kontroli. Rozumiemy przez to elastyczny rodzaj, który prowadzi do krytycznego i realistycznego podejścia do sytuacji. Narysuj na kartce papieru dwie kolumny. W pierwszej kolumnie wypisz rzeczy, które od Ciebie zależą i które możesz zmienić. W drugiej napisz te, których nie możesz zmienić.

Dzięki informacjom z pierwszej kolumny możesz zacząć definiować zachowania, które możesz wykonać, aby zmienić to, co Ci się nie podoba. A dzięki informacjom z drugiej kolumny możesz pracować nad akceptacją tego, co nie jest od Ciebie zależne. Skoncentruj się na zaakceptowaniu tego, nawet jeśli Ci to przeszkadza lub rani. Potwierdź także swoje emocje. To proste ćwiczenie przybliży Cię trochę do poznania siebie i odkrycia własnego dobrego samopoczucia.