Eufemizmy: o co chodzi w ich używaniu?

Przejrzane i zatwierdzone przez: psycholog Sergio De Dios González.

Napisany przez Patricia Grande Yeves

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Eufemizmy bardzo często pojawiają się w tematach tabu dotyczących kwestii seksualnych, fizjologicznych, eschatologicznych i innych “wulgarnych” tematów. Poza tym często towarzyszą dyskursowi poprawności politycznej.

Eufemizmy towarzyszą każdemu z nas w codziennym życiu. Gdy na przykład dochodzi do zwolnień, słyszymy o “strategicznych cięciach w sile roboczej”. Jeżeli wzrastają ceny paliwa, rząd mówi o “dopasowaniu do rynkowych cen ropy”. To jedynie kilka przykładów, które pokazują, że terminy ukrywające społeczną rzeczywistość zalewają cały świat.

Z pewnością często natknęłaś się na różne koncepty, których starasz się unikać. Słowa, które mogą być bolesne, niedopasowane lub mieć złe brzmienie. Dlatego też wypełniasz swój słownik eufemistycznymi terminami, których często używasz nie mając nawet świadomości o czym dokładnie mówisz.

W dzisiejszym artykule postaramy się wyjaśnić czym są eufemizmy. Podamy również ich pochodzenie, wykorzystywanie oraz podamy przykłady sytuacji, w których mogą okazać się przydatne.

Eufemizmy: skąd pochodzi ten termin?

Słowo eufemizm pochodzi z języka greckiego, od czasownika εὐφημίζομαι, które oznacza “mówić dobre słowa. Słowo —εὐ w języku greckim oznacza “dobry”, zaś φημί znaczy “mówić.

Nic dziwnego, że eufemizmy są często wykorzystywane, aby zastąpić coś, co chcesz powiedzieć, ale może zabrzmieć ostro lub źle. Większość osób używa takich słów, aby złagodzić lub zmniejszyć negatywne, obraźliwe czy ubliżające konotacje.

Wykorzystywanie eufemizmów wiąże się z tabu. Może być ono natury seksualnej, fizjologicznej, eschatologicznej czy wulgarnej. Ludzie często używają ich w dyskursie, który charakteryzuje poprawność polityczna dotycząca rasy lub pochodzenia etnicznego, wieku, niepełnosprawności czy problemów społecznych. Mówiąc w skrócie, polega na uprzejmości wypowiedzi.

Cechy charakterystyczne eufemizmów

Aby dane słowo funkcjonowało jako eufemizm, jego interpretacja musi pozostawać niejednoznaczna dla słuchacza. Powinien rozumieć ją dosłownie lub eufemistycznie.

Poza tym nie możesz zamienić eufemizmy na inny termin, zachowując w pełni jego działanie kognitywne, społeczne i stylistyczne. W żadnym języku nie ma bezpośrednich i absolutnych synonimów eufemizmów.

Wraz z coraz częstszym wykorzystywaniem eufemizmów, zaczynają one coraz bardziej przypominać synonim oryginalnego terminu niż wyrażenia eufemistyczne. To właśnie wiedza, zastosowanie społeczne i wierzenia współrozmówców wywierają wpływ na wykrycie eufemizmu w kontekście, w którym został wypowiedziany.

Czym są dysfemizmy?

Słowo dysfemizm to antonim eufemizmu. To odmiana sarkazmu, podczas której ludzie wykorzystują pejoratywne i negatywne wyrażenia w celu opisywania obiektów, faktów lub ludzi. Przykład dysfemizmu stanowi użycie słowa “pudło idioty” (ang. idiot box) odnosząc się do telewizora.

Zarówno dysfemizmy, jak i eufemizmy, to figury literackie, specjalny rodzaj metafor powszechnie badanych podczas analizy dyskursu.

Czy język może zmieniać rzeczywistość?

Filolog Lázaro Carreter uważa, że “eufemizm zawsze zdradza lęk przed rzeczywistością, wstydliwe pragnienie jej ukrycia. Stanowi językowa maskę nałożoną na prawdziwą twarz i w skrócie ukazuje pragnienie jej zniszczenia. Ale nie można wymazać faktów za pomocą słów.

Chciałbym, aby było to możliwe w przypadku odrzucających kwestii. Choćby terroryzmu, który jest przedstawiany przez morderców i jego wyznawców jako walka zbrojna.”

To opinia, z którą można się zgadzać lub nie. Zakłada ona, że nie warto używać eufemizmów, ponieważ nie są one w stanie zmienić rzeczywistości, do której odnosi się mówca.

Jednak niektóre osoby twierdzą, że chociaż to jasne, że używanie innych terminów nie zmieni punktu odniesienia, to korzystanie z eufemizmów jest konieczne.

Na przykład nawet jeśli nie nazwiesz kogoś “grubym”, nie sprawi to, że nagle stanie się szczupły. Jednak w ten sposób okazujesz mu pewną dozę szacunku, uprzejmości i przestrzegasz decorum. Takie osoby przekonują, że wykorzystanie eufemizmów stanowi nieodłączną część języka, ponieważ jest to działanie społeczne.

Eufemizmy i polityka

Polityka to jeden z obszarów, w których najczęściej wykorzystuje się eufemizmy. Używając eufemizmów polityka może choćby ukryć swoje niepopularne decyzje i przedstawić swoje propozycje w formie, która będzie bardziej tolerowana przez ogół społeczeństwa.

Na przykład tłumacząc podnoszenie podatków podczas kryzysu politycy mogą przekonywać, że “dopasowują podatki, aby zapewnić wzrost gospodarczy”.

Kolejny obszar, w którym często pojawiają się eufemizmy, to konflikty zbrojne. Na przykład “straty wśród ludności cywilnej” ma łagodzić wrażenie, że wojska mordują niewinnych ludzi. Lub termin “operacja”, którego używamy, gdy odnosimy się do inwazji podczas międzynarodowego kryzysu.