Autonomiczny układ nerwowy – budowa i sposób działania

Nasz współczulny i przywspółczulny układ nerwowy sprzyja interakcji ciała ze światem za pośrednictwem neuronów.

Jako całość autonomiczny układ nerwowy jest złożoną siecią struktur i procesów. Jego głównym zadaniem jest kontrola i regulacja funkcjonowania narządów i układów oraz koordynacja ich odpowiednich relacji. Odpowiada również za pośredniczenie w relacjach ze środowiskiem zewnętrznym oraz przetwarzanie sygnałów elektrycznych i chemicznych odbieranych z narządów zmysłów.

Na poziomie podstawowym autonomiczny układ nerwowy jest odpowiedzialny za regulację środowiska wewnętrznego oraz kontrolę reakcji autonomicznych i hormonalnych. Tymczasem na bardziej złożonym poziomie odpowiada za komunikację ze środowiskiem zewnętrznym poprzez funkcje sensoryczne i motoryczne (Merino i Noriega, 2011).

Układ nerwowy jest zorganizowany w taki sposób, aby rozpoznawać wszelkie zakłócenia i zmiany, które występują w środowisku wewnętrznym i zewnętrznym. Jest również przystosowany do przewidywania, oceny i interpretowania informacji oraz odpowiedniego reagowania poprzez zmiany w mięśniach lub gruczołach.

System podzielony jest na dwa duże podsystemy:

• Centralny układ nerwowy (OUN). Składa się z mózgu i rdzenia kręgowego.
• Obwodowy układ nerwowy (PNS). Znajduje się poza mózgiem i rdzeniem kręgowym i składa się z dwóch części. Są to somatyczny układ nerwowy i autonomiczny układ nerwowy (znany również jako układ neurowegetatywny).

Autonomiczny układ nerwowy: współczulny i przywspółczulny

Autonomiczny układ nerwowy (ANS) działa bez świadomej i dobrowolnej kontroli. Regulacja ciśnienia krwi, reakcje żołądkowo-jelitowe na pokarm, skurcze pęcherza moczowego, skupienie wzroku i termoregulacja to tylko niektóre z wielu funkcji homeostatycznych regulowanych przez ten system (McCorry, 2007).

Autonomiczny układ nerwowy odgrywa ważną rolę w naszej interakcji ze środowiskiem. Reguluje procesy organiczne, abyśmy mogli dostosować nasze funkcjonowanie do wymagań środowiska. Ponieważ żyjemy w środowiskach, które nieustannie się zmieniają, potrzebujemy tego typu systemów. Pozwalają nam na utrzymanie stanów równowagi wewnętrznej (homeostazy) (Del Abril i in., 2009).

Współczulny układ nerwowy

Współczulny układ nerwowy (SNS) jest częścią autonomicznego układu nerwowego, która przygotowuje organizm do działania w stresujących chwilach. Podnosi tempo metabolizmu i angażuje wiele zasobów organizmu, aby poradzić sobie z sytuacją (Feldman, 2014).

System ten wyzwala reakcje walki lub ucieczki w sytuacjach zagrożenia, które wymagają natychmiastowej reakcji. Niektóre z głównych efektów jego aktywacji są następujące:

• Zwiększa tętno
• Podnosi ciśnienie krwi poprzez obkurczanie naczyń krwionośnych
• Zwiększa poziom glukozy we krwi
• Zmniejsza ruchy perystaltyczne
• Rozszerza źrenice, aby poprawić widzenie
• Rozluźnia oskrzela, zwiększając przepływ powietrza do płuc
• Zmniejsza wydzielanie śliny
• Kurczy mięśnie pilomotoryczne (gęsia skórka)
• Zwiększa pocenie się
• Powoduje wydzielanie adrenaliny

Przywspółczulny układ nerwowy

Przywspółczulny układ nerwowy (PNS) jest przeciwieństwem WUN. Obydwa jednak promują równowagę w ciele. Oczywiste jest bowiem, że stan ciągłego pobudzenia lub aktywacji, taki jak ten wywołany przez SNS, nie byłby adaptacyjny dla żadnego organizmu. Dlatego w stosownych przypadkach inny system musi temu przeciwdziałać.

PNS jest częścią autonomicznego układu nerwowego, która uspokaja organizm po stresującej sytuacji, w której uczestniczył współczulny układ nerwowy. To sposób, w jaki oszczędzamy zasoby energii (Feldman, 2014). Niektóre z jego głównych efektów po aktywacji są następujące:

• Spowalnia tętno
• Obniża ciśnienie krwi
• Zwiększa ruchy perystaltyczne
• Umożliwia mruganie powiekami
• Obkurcza oskrzela
• Zwiększa wydzielanie śliny
• Rozluźnia mięśnie pilomotoryczne
• Zmniejsza pocenie się

Różnice między współczulnym i przywspółczulnym układem nerwowym

Teraz gdy znasz już niektóre z głównych różnic między współczulnym i przywspółczulnym układem nerwowym, wyjaśniamy kilka dodatkowych.

• Układ przywspółczulny stymuluje czynności, które mają miejsce w normalnych warunkach, aby zapewnić długotrwałe dobre samopoczucie (na przykład trawienie). Z drugiej strony aktywacja współczulna służy radzeniu sobie z krótkoterminowymi sytuacjami kryzysowymi (Redolar i in., 2010).
• Nerwy współczulne stymulują, organizują i mobilizują zasoby energii w sytuacjach awaryjnych. Nerwy przywspółczulne działają poprzez oszczędzanie energii (Pinel, 2007).
• Zmiany współczulne wskazują na aktywację psychologiczną. Zmiany przywspółczulne wskazują na odpoczynek psychiczny (Pinel, 2007).
• Współczulny układ nerwowy wywodzi się z odcinka piersiowego i lędźwiowego kręgosłupa (T1-L2). Przywspółczulny układ nerwowy wywodzi się z pnia mózgu (nerwy czaszkowe III, VII, IX i X) oraz okolicy krzyżowej rdzenia kręgowego. (S2-S4).
• Współczulny układ nerwowy jest oddalony od narządów docelowych, tworząc łańcuch przykręgowy. Układ przywspółczulny znajduje się w niewielkiej odległości od narządów docelowych lub znajduje się w nich i nie tworzy żadnego łańcucha.
• Aksony pozazwojowe w WUN są stosunkowo długie i mielinizowane, podczas gdy w PNS są krótkie i bezmielinowe.
• Neuroprzekaźnikiem uwalnianym przez neurony pozazwojowe w narządach docelowych WUN jest adrenalina, podczas gdy w przypadku PNS jest to acetylocholina.

Systemy antagonistyczne

Współczulny i przywspółczulny układ nerwowy działają antagonistycznie. Dzięki ich współistnieniu nasz organizm pozostaje w równowadze i jest zdolny przystosować się do skrajnie różnych okoliczności. Autonomiczny układ nerwowy jest w stanie wprowadzić ciało w rozmaite stany. Pozwala nam na przykład zrelaksować się podczas czytania lub szybko przejść na drugą stronę ulicy, gdy nadjeżdża samochód. Wspaniałą rzeczą w istnieniu tych dwóch systemów jest sposób, w jaki tak skutecznie ze sobą współpracują.

Oba systemy działają mimowolnie. Dlatego nie mamy dobrowolnego wpływu na ich aktywację. Jednak oba systemy są absolutnie niezbędne do naszego przetrwania i przystosowania się do różnych okoliczności, z którymi mamy do czynienia w naszym codziennym życiu.