ADHD w oparciu o model Barkleya – poznaj jego podstawy

Zespół nadpobudliwości ruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD (ang. Attention Deficit Hyperactivity Disorder) to zaburzenie, które rodzi się w dzieciństwie. Lekarze i psychologowie podejmowali liczne próby znalezienia przyczyny występowania tego problemu. Pośród wszystkich teorii na szczególna uwagę zasługuje model Barkleya.

Główne cechy osoby dotkniętej ADHD to rozproszona uwaga, krótki czas koncentracji, nadmierna aktywność ruchowa, niezdolność do odraczania nagrody oraz trudności w panowaniu nad impulsami. Wszystkie te aspekty uwidaczniają się w procesie edukacyjnym i skutkują problemami w szkole.

ADHD to jedno z najszerzej badanych zaburzeń psychologicznych, a na jego temat opublikowano tysiące artykułów naukowych. Początkowo kwestię tę analizowano pod czysto medycznym kątem. Potem pojawiły się analizy uwzględniające czynniki neurokognitywne, behawioralne, genetyczne i społeczne. Dzięki nim zdołaliśmy lepiej zrozumieć procesy, jakie składają się na występowanie opisywanego zaburzenia.

W pierwszej połowie XX wieku do nadpobudliwości ruchowej i zaburzeń uwagi podchodzono czysto medycznie. Twierdzono nawet, że jest to objaw zaburzeń na poziomie neurologicznym. Innymi słowy, sugerowano, że ADHD wnika z pewnego rodzaju uszkodzenia mózgu.

ADHD: od badań medycznych do psychologii behawioralnej

Jako że medycyna nie potrafiła znaleźć wyjaśnienia przyczyn występowania ADHD, rozpoczęto badania uwzględniające szersze spektrum naukowe. Specjaliści zaczęli analizować ADHD pod kątem behawioralnym. Skupili się głównie na zbyt dużej aktywności dzieci, u których zdiagnozowano ten syndrom.

W 1972 r. grupa naukowców doszła do wniosku, że głównym problemem dzieci z ADHD wcale nie jest ich nadmierna ruchliwość. Stwierdzili, że należy się raczej skupić na braku zdolności do koncentracji i na impulsywności występującej u takich uczniów. Sugerowano, że większość kłopotów, z jakimi borykają się dzieci z zespołem nadpobudliwości ruchowej jest ich mała zdolność samokontroli.

Obecne podejście do ADHD

Obecne spojrzenie naukowe na ADHD dobrze opisuje DSM-5, czyli klasyfikacja zaburzeń psychicznych opublikowana przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne. Podobną definicję zaburzenia możemy również znaleźć ICD-10, czyli klasyfikacji publikowanej przez Światowa Organizację Zdrowia.

Według obydwu klasyfikacji, głównymi elementami ADHD są nieuwaga i hiperaktywność połączone z impulsywnością. Problemy te utrudniają adaptację i przejawiają się w określonych zachowaniach. Mają negatywny wpływ na rozwój osobisty, społeczny i poznawczy. Co więcej, utrudniają dziecku przyswajanie wiedzy i codzienne funkcjonowanie.

Model Barkleya

Prowadzone do tej pory badania nad ADHD miały głównie charakter ateoretyczny, eksploracyjny i opisowy. Mimo postępów, nadal nie potrafimy jednolicie określić przyczyn wywołujących omawiany zespół zaburzeń.

Model Barkleya (model inhibicji) pokazuje, że głównym problemem u dzieci z zaburzeniami ADHD jest trudność w inhibicji zachowań. Tego typu trudności mają negatywny wpływ na cztery neuropsychologiczne funkcje, które zależą od inhibicji zachowań i zdolności ich regulacji.

Cztery filary modelu Barkleya

Cztery funkcje, o których mówi model Barkleya to pamięć robocza, samoregulacja afektu, motywacji i pobudzenia, oraz internalizacja mowy i odtwarzanie (analiza behawioralna i synteza). Funkcje te wpływają na układ ruchu, który kontroluje zachowania ukierunkowane na dany cel.

Co więcej, wspomniane funkcje mają również wpływ na układy neuropsychologiczne, odpowiedzialne za zmysły, postrzeganie, zapamiętywanie, czy odczuwanie emocji. Pamięć robocza pozwala na przechowywanie informacji w czasie pracy nad danym zagadnieniem, nawet jeśli bodziec nie znajduje się już w zasięgu zmysłów.

Problemy z samoregulacją afektu, motywacji i pobudzenia nie pozwala dzieciom z ADHD na kontrolę emocjonalnych reakcji na dane zdarzenie. Prowadzi to do manifestacji emocji w miejscach publicznych.

Internalizacja mowy to kolejny obszar, który jest problematyczny u takich dzieci. Brak dojrzałości pozwalającej na internalizację mowy może prowadzić do trudności adaptacyjnych w sytuacjach wymagających przestrzegania zasad oraz do spowolnienia rozwoju moralnego.

ADHD a niższa dojrzałość i kreatywność podczas zabawy

Braki w zakresie odtwarzania, analizy behawioralnej i syntezy sprawiają, że dziecko z zaburzeniami nadpobudliwości nie analizuje sytuacji i zachowań. Ma ono również kłopoty z rozwiązywaniem problemów.

Podczas zabawy takie dziecko zachowuje się mniej dojrzale i jest mniej kreatywne. Badania wykazały również, że uczniowie z ADHD wykazują mniejszą płynność wymowy i że udzielają mniej adekwatnych odpowiedzi na zadane pytania.

Zgodnie z modelem Barkleya, objawy zaburzenia mogą być również widoczne, kiedy dziecko wykonuje zadanie niezwiązane z mową, ale stanowiące dla niego nową sekwencję ruchów. Dzieje się tak dlatego, że wspomniane cztery funkcje neuropsychologiczne mają wpływ na układ ruchu.

Próby wyjaśnienia procesów zachodzących u dzieci cierpiących na ADHD podejmowało się wielu specjalistów. Mimo że na przestrzeni lat zmieniła się nieco terminologia stosowana w opisywaniu tego skomplikowanego problemu, to główne objawy ADHD pozostają niezmienne.