EMOCJE: Program dla dzieci z lękiem i depresją

Emocje odgrywają kluczową rolę w zaburzeniach lękowych i zaburzeniach nastroju. Jednak często zdarza się, że obie jednostki kliniczne są zgrupowane pod wspólnym pojęciem zaburzeń emocjonalnych. Pomysł ten jest częściowo poparty próbami znalezienia wspólnego modelu wyjaśniającego wspomniane zjawiska. Tak rodzą się terapie transdiagnostyczne lub interwencje transdiagnostyczne. Jedną z takich form terapii jest program EMOCJE.

Gdybyśmy zsumowali wszystkie jednostki kliniczne, które pojawiają się w różnych systemach klasyfikacji zaburzeń lękowych i nastroju, otrzymalibyśmy liczbę bliską 400. Nic dziwnego, że tak szeroki zakres stanowi poważne trudności, jeśli chodzi o ustalenie ich etiologii, oraz stopnia ważności i wiarygodności.

Mimo wszystko wiadomo, że istnieją konkretne metody leczenia niektórych zaburzeń, takich jak depresja, które zmniejszają również objawy innych, takich jak zaburzenia lękowe. W dzisiejszym artykule bliżej przyjrzymy się programowi terapeutycznemu o nazwie EMOCJE.

Transdiagnoza

Kiedy dana osoba cierpi jednocześnie na depresję i lęk, nazywa się to chorobą współistniejącą. Za tym zjawiskiem kryje się specyficzny czynnik, który wyjaśnia jego występowanie.

W tym kontekście istnieje teza o transdiagnozie. Utrzymuje, że różne zaburzenia mają wspólne specyficzne mechanizmy. Często ma to miejsce w stanach lękowych i zaburzeniach nastroju.

Błędy poznawcze: mechanizm transdiagnostyczny

Jednym z mechanizmów wyjaśniających pochodzenie i utrzymywanie się zaburzeń emocjonalnych są błędy poznawcze. Stanowią one zniekształcone sposoby przetwarzania informacji. Według Fonseca (2021):

• Osoby z lękiem wykazują więcej błędów poznawczych. Skupiają one też większą uwagę na bodźcach zagrażających.
• Różne zaburzenia lękowe różnią się uprzedzeniami poznawczymi i rodzajem występującego zagrożenia. Na przykład w zaburzeniu lękowym uogólnionym jednostka koncentruje się na przyszłych zmartwieniach. Z drugiej strony osoby cierpiące na OCD skupiają się na natrętnych myślach i panikują z powodu uczucia niepokoju.
• Zniekształcenia poznawcze, które koncentrują się na stracie, są czynnikami ryzyka depresji. Błędy pamięci i atrybucja przyczynowa również występują w depresji.

W obliczu stresującego bodźca i podatności na zagrożenia osoby niespokojne dokonują własnej interpretacji danej sytuacji. Na przykład albo myślą, że zostaną zaatakowane, albo że zostaną same. Może to wywołać naturalne reakcje emocjonalne, takie jak lęk lub smutek.

Błędy poznawcze są powiązane ze sposobem, w jaki zwracamy uwagę na te reakcje, interpretujemy je i radzimy sobie z nimi, jednocześnie wdrażając strategie regulacji emocji.

„Rola, jaką odgrywają zniekształcenia poznawcze, jest kluczem do pojawienia się zaburzeń emocjonalnych w dzieciństwie i w okresie dojrzewania”.

– Muris –

Regulacja emocjonalna i jej znaczenie

Według Nolen-Hoeksema „Regulacja emocjonalna składa się z procesów, które osoby rozwijają w celu modulowania swoich emocji, a tym samym reagowania na wymagania środowiska”. Istnieją cztery główne strategie regulacji emocji: ruminacje, tłumienie, dezaktywacja i unikanie. Ale w jaki sposób są one związane z zaburzeniami lękowymi i depresją u dzieci?

• Czynnikami często występującymi są ruminacje i unikanie. Są to nawracające objawy wywołujące objawy lękowe i depresyjne.
• Istotne obrazy kliniczne, takie jak depresja czy zaburzenia lękowe, sprzyjają negatywnym strategiom radzenia sobie.

Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu objawów lękowych w dzieciństwie wywiera działanie ochronne przed pojawieniem się depresji w okresie dojrzewania.

EMOCJE: program dla dzieci z lękiem i depresją

Program EMOCJE to forma intensywnej psychoterapii w 20 sesjach grupowych. Jest on przeznaczony dla dzieci w wieku od 8 do 13 lat, które wykazują objawy lęku i/lub depresji. W tygodniu odbywają się dwie sesje. Trwają od 45 do 60 minut.

Celem jest nabycie przez dzieci szerokiego zakresu umiejętności, nawet jeśli pominą one jakąś sesję. Terapia prowadzona jest w środowisku szkolnym. Jednak rodzice również odgrywają ważną rolę i biorą udział w niektórych sesjach.

W programie EMOCJE wszystkie sesje rozpoczynają się dialogiem wokół pozytywnych wydarzeń, które miały miejsce od ostatniego spotkania. Terapia podzielona jest na dwa duże bloki po dziesięć sesji.

Pierwszych dziesięć sesji

Podczas pierwszych dziesięciu sesji dzieci uczą się umiejętności radzenia sobie z objawami lęku i depresji:

• Sesja pierwsza. Ma na celu promowanie spójności grupy (około sześciorga dzieci) poprzez różne dynamiki. Terapeuta określa zasady i zwraca uwagę na znaczenie odrabiania pracy domowej. Rozpoczyna on od metafory emocjonalnych okularów przeciwsłonecznych.

„Metafora okularów przeciwsłonecznych pozwala nam zrozumieć, w jaki sposób negatywne uczucia mogą modyfikować interpretacje, których dokonujemy w różnych sytuacjach”.

-Fonseca-

• W sesji drugiej, za pomocą ćwiczenia (łapanie, sprawdzanie i zmiana), terapeuta wyjaśnia, w jaki sposób myśli, emocje i działania są ze sobą powiązane. Używa się termometru uczuć. W ten sposób dzieci przypisują odczuwanym emocjom wartość na podstawie ich intensywności. Na przykład 0 oznaczałoby „brak intensywności emocji”, a 5 – „niezwykle silne”.
• W sesji trzeciej terapeuta przedstawia metaforę detektywa emocjonalnego. Celem jest, aby dzieci były w stanie wykryć powiązania między doznaniami fizycznymi, których doświadczają, a ich emocjami i zachowaniami.
• Podczas sesji czwartej dziecko ustala konkretne i spersonalizowane cele.
• Sesja piąta, siódma, ósma i dziewiąta skupia się na rozwijaniu umiejętności i strategii rozwiązywania problemów. Dzieci wykonują to na konkretnych przykładach, nad którymi pracują w grupie.
• Sesja szósta koncentruje się na restrukturyzacji poznawczej. Maluchy realizują ten cel, łącząc swoje myśli i uczucia.
• W sesji dziesiątej dziecko ustala konkretne i spersonalizowane cele.

Dzięki metaforom dzieci lepiej rozumieją treść sesji terapeutycznych.

Program EMOCJE – Ostatnich dziesięć sesji

W końcowych sesjach (od 11 do 20) dzieci wykonują ćwiczenia restrukturyzacji poznawczej i ekspozycji. Koncentrują się one na zestawie konkretnych problemów, przez które przechodzi każde z nich. Wreszcie, w dwunastej sesji, terapeuta wprowadza ostatnią metaforę: śmieciowego potwora.

Używa on metafory śmieciowego potwora jako analogii do negatywnego mówienia do samego siebie. Dzięki temu dzieci mogą przyjąć bardziej odległą perspektywę problemu. W efekcie uzewnętrzniają one swoje negatywne myśli, obejmują je i nadają im wygląd potwora. Jednocześnie umożliwia to dziecku debatę i kwestionowanie ich. Dodatkowo, aby poprawić stan umysłu najmłodszych, terapeuta przeprowadza behawioralne ćwiczenia aktywujące.

Bez wątpienia program EMOCJE jest obiecujący. Rzeczywiście, po przeprowadzeniu interwencji tego typu stwierdzono znaczne zmniejszenie objawów, które były pierwotnie związane z lękiem i depresją.