Pewność wiąże się z potrzebą posiadania wiedzy na temat przyszłych wydarzeń. Dzięki niej możemy przewidzieć życie i kontrolować je. Nie dać się zaskoczyć życiu. Niepewność z kolei jest rozumiana jako czynnik motywujący człowieka.
W szczególności taki, który skłania nas do potwierdzenia tego, co myślimy lub które z naszych odczuć są prawdziwe.
Choć różni się swoim stopniem i zależy od środowiska, w jakim występuje dla niektórych osób niepewność jest nie do zniesienia. To właśnie stąd bierze się jej motywująca rola.
Osoba „cierpiąca” na niepewność musi działać, aby ją pokonać. Przynajmniej dopóki niepewność nie obniży się do poziomu, jaki dana osoba może znieść.
Niektórzy ludzie tolerują niepewność lepiej niż inni. Ludzie, którzy znajdują się w sytuacji, której towarzyszy duża niepewność poświęcają wiele zasobów poznawczych, aby rozwiązać napotkany problem. Tym więcej, im poziom ich tolerancji jest niższy.
Wyobraźmy sobie dwie osoby, które uczestniczą w rozmowie kwalifikacyjnej o pracę przeprowadzonej w dokładnie taki sam sposób.
Jeśli jedna z osób gorzej znosi niepewność, najprawdopodobniej zechce jak najszybciej poznać wynik rozmowy. Zamiast czekać na kontakt od przyszłego pracodawcy, może wziąć sprawy w swoje ręce i zadzwonić do firmy.
Z drugiej strony niepewność może towarzyszyć pierwszemu spotkaniu z kimś nieznajomym. Nie wiemy, jaka jest ta osoba, przez co możemy czuć się trochę nieswojo.
Nasze zasoby poznawcze są ograniczone. W związku z tym skróty poznawcze i strategie heurystyczne są skutecznym i szybkim sposobem na zmniejszenie niepewności.
Choć są to efektywne sposoby, mogą mieć również negatywne konsekwencje. Na przykład: trzymanie się stereotypów lub uprzedzeń, które wychodzą na jaw, kiedy porównujemy się z innymi ludźmi lub grupami.
Co wyzwala niepewność
Oto niektóre z przyczyn powodujących niepewność. Być może znasz niektóre z nich z własnego doświadczenia!
Źródłem niepewności jest sprzeczność między naszymi oczekiwaniami a znakami wysyłanymi przez rzeczywistość.
Wróćmy na chwilę do przykładu rozmowy kwalifikacyjnej w sprawie pracy. Wyobraź sobie, że świetnie Ci poszło na rozmowie, więc po niej pojawiło się u Ciebie przeczucie, że otrzymasz tę posadę. Jednak dni mijają, a firma nie dzwoni.
Zazwyczaj oznacza to, że pracę dostał ktoś inny. Jeśli weźmiemy pod uwagę pewność siebie, z jaką opuściliśmy miejsce rozmowy i sprzeczny znak, jakim jest brak kontaktu od firmy, prawdopodobnie niepewność zacznie w nas znacznie narastać.
Innym źródłem niepewności jest sprzeczność zachowania i wartości. Kiedy podejmujemy działania, z którymi się nie zgadzamy wzrasta niepewność.
Ponownie użyjemy przykładu rozmowy kwalifikacyjnej. Jeśli udaliśmy się na rozmowę z konieczności, a praca nie jest zgodna z naszymi przekonaniami, nasza niepewność będzie wysoka.
Ten scenariusz jest trafnie przedstawiany w filmach, w których prawnik, który zazwyczaj walczył o ochronę środowiska zaczyna pracować dla firmy, która je niszczy. Takie sytuacje mogą powodować niepewność w niepokojącym stopniu oraz dysonans poznawczy.
Niesprawiedliwość społeczna również stanowi element, który może wzbudzać pewne poziomy niepewności.
Mówiąc dokładniej, niesprawiedliwość, której doświadczamy w naszym codziennym życiu może powodować niepewność. Obejmuje to również sytuacje, gdy jesteśmy świadkami cierpienia innych osób i nie potrafimy sobie z tym poradzić.
Brak kontroli nad niesprawiedliwością budzi wątpliwości co do naszej zdolności do przewidywania przyszłości. W takich chwilach tendencję do pojawiania się ma zainteresowanie radykalnymi ideologiami czy grupami, które obiecują walkę z niesprawiedliwością i jej pokonanie.
Niepewność z punktu widzenia psychologii społecznej
Niepewność z punktu widzenia psychologi społecznej można rozumieć na kilka sposobów. Jeden z nich wyjaśnia ją jako potrzebę domknięcia poznawczego.
Tę potrzebę można określić jako chęć udzielenia szybkiej odpowiedzi na pytanie lub zagadnienie, które jest niepokojące i ma niejasne znaczenie.
Kiedy odczuwamy niepewność, staramy się szukać informacji, które uważamy za prawdziwe, aby nabrać pewności. Kiedy znajdziemy te informacje, uważamy je za niezbędną wiedzę w codziennym życiu.
Potrzeba domknięcia poznawczego wymaga krystalizacji i uproszczenia samopoznania. Wyszukiwanie informacji, które stanowią podstawę wiedzy powoduje, że między ludźmi pojawiają się różnice w zależności od informacji, które wybiera każdy z nich.
Jeśli w celu zmniejszenia niepewności spowodowanej oczekiwaniem na wynik rozmowy kwalifikacyjnej, zaakceptujesz możliwość, że pracę dostanie ktoś inny, a druga osoba zaakceptuje, że firma po prostu potrzebuje czasu na podjęcie decyzji, Ty i ta druga osoba będziecie mieć zupełnie inne zdanie o funkcjonowaniu tej firmy.
Oczekiwania oraz dni spędzone na czekaniu na wynik rozmowy staną się jeszcze bardziej odmienne dla Ciebie i tej drugiej osoby.
Niepewność może wpływać na nasze zachowanie
Wiedza, którą zebraliśmy na temat funkcjonowania firmy także może się zmienić. Nawet osoby z wysoką potrzebą domknięcia mogą w pewnych okolicznościach (czasowo) mieć otwarty umysł, szukając drogi do własnego domknięcia poznawczego.
Jeśli później udasz się do innej firmy na rozmowę kwalifikacyjną, prawdopodobnie poinformujesz odpowiedzialnych ludzi, że zależy Ci na jak najszybszym poznaniu ich decyzji. Jeśli sytuacja się powtórzy, a oczekiwanie na wynik będzie trwało zbyt długo, ponownie odczujesz niepewność. I znów spróbujesz ją zmniejszyć.
W tym przypadku interpretacja, że nie dostaniesz danej posady nie zadziała, ponieważ uznasz, że odpowiedź powinna być Ci przekazana dawno temu. Potrzeba domknięcia sprawi, że przejdziesz w stan „pilności”.
To z kolei spowoduje, że szybko znajdziesz kolejną wiarygodną interpretację. Na przykład, że firma Cię wybrała, a rozmowę kwalifikacyjną oceniła pomyślnie.
Gdy domknięcie poznawcze zostaje osiągnięte, osoby z wysoką potrzebą domknięcia mają tendencję do „zachowania” swoich osądów i nie przyjmują nowych informacji.
Nowy pogląd na temat funkcjonowania danej firmy wydaje się bardziej przekonujący niż pierwszy. W związku z tym nie zmieni się, dopóki nie zaprzeczy mu nowa informacja. Na przykład potwierdzenie, że Twoja kandydatura rzeczywiście została odrzucona.
Co się dzieje, gdy potrzeba domknięcia jest wysoka?
Potrzeba domknięcia poznawczego, kiedy raz zostanie zbudzona, może prowadzić do szerokiego spektrum zjawisk. Zadaniem tego domknięcia jest stworzenie wspólnej rzeczywistości spójnej z grupą. Jeśli wiedza, którą nasza grupa dostarcza nie zmniejsza tej potrzeby, znajdziemy inną grupę, która to zrobi.
Osoby, które potrzebują domknięcia poznawczego również starają się jak najszybciej zmniejszyć niepewność, jednocześnie mniej przejmując się tym, aby zmniejszyć ją poprawnie. Osoby odczuwające wysoką potrzebę szybkiego domknięcia szybciej formują odczucia, ale na podstawie ograniczonych dowodów.
Zazwyczaj opierają swoje poglądy na ogólnie znanych stereotypach i tworzą uprzedzenia jako podstawowy błąd atrybucji. Osoby te szukają mniejszej liczby alternatywnych rozwiązań, jeśli napotkają problem do rozwiązania.
Przejawiają mniej empatii wobec osób, które myślą inaczej. Ponadto nie dostosowują swojego języka, gdy muszą przedstawić swoje poglądy innym ludziom.
Osoby, które mają duże zapotrzebowanie na domknięcie pokonują niepewność, przyjmując pierwsze informacje, jakie uda im się zdobyć i szybko przechodzą do wniosków.
Potem bez zastanowienia akceptują te wnioski. Takie osoby szukają jasnych, przewidywalnych i znanych kontekstów społecznych. Społeczne przekonania i normy dzielone przez członków grupy dają pewność, jak działa świat. Dają wiedzę o tym, co trzeba zrobić w pewnych sytuacjach, czy o tym, kim jest dana osoba i dlaczego jest ważna.
Grupy dostarczają kontekstu, którego szukają osoby o wysokiej potrzebie domknięcia. Oprócz tego te normy stanowią dla nich największe źródło pewności i wiedzy.