Mózgowy szlak przyjemności, znany również jako mezolimbiczny szlak dopaminergiczny, składa się z małej grupy obszarów mózgowych, gdzie wytwarzane są wyższe poziomy dopaminy.
Szlak przyjemności uaktywniają bodźce dające nam przyjemność, np. jedzenie czekolady, uprawianie seksu, robienie zakupów itp. Aby go uaktywnić, wystarczy nawet jedna prosta myśl.
Szlak przyjemności wiąże działania mające znaczenie dla naszego przetrwania z przyjemnymi sytuacjami, dlatego posiada mechanizm adaptacyjny.
Jednakże szlak przyjemności może być aktywowany również przez szkodliwe substancje, takie jak narkotyki. Mowa tu na przykład o kokainie, która w nienaturalny sposób zwiększa produkcję dopaminy w mózgu.
Na uniwersytecie Johnsa Hopkinsa tzw. układ nagrody opisano jako doświadczenie sprawiające nam natychmiastową przyjemność. Kojarzymy takie doświadczenie z zewnętrznymi bodźcami sensorycznymi, wizualnymi, węchowymi lub słuchowymi, a także z innymi wewnętrznymi bodźcami, takimi jak myśli i odczucia.
Wiążąc ze sobą bodźce i reakcje, przyjemność prawdopodobnie pojawi się ponownie w podobnej sytuacji.
Przebieg procesu nagradzania
Wszystko zaczyna się, gdy zauważymy w naszym środowisku coś, co w przeszłości dało nam przyjemność lub satysfakcję. Wewnątrz nas pojawiają się emocje, które zachęcają do wykonywania akcji lub uzyskania tego, czymkolwiek to jest.
W tym momencie pojawia się dopamina, a my wyobrażamy sobie, że już wykonaliśmy daną akcję.
Po fazie pożądania przechodzimy do czynu: naprawdę chcemy to zrobić. Kiedy zaczniemy działać, do procesu dołącza adrenalina i noradrenalina, stawiając ciało w gotowości do działania. Działanie jest nagradzane odczuciem przyjemności, pojawiającym się po wykonaniu danej czynności lub w trakcie jej wykonywania.
Wreszcie po zakończeniu czynności układ nagrody zamyka się z poczuciem satysfakcji. Kiedy docieramy do tego punktu, produkowana jest serotonina, która wpływa na nasz nastrój i nasze pragnienie ponownego odczuwania przyjemności.
Dzięki odczuwaniu satysfakcji, gdy tylko pojawia się bodziec zachęcający do ponownego wykonania przyjemnej czynności, mamy tendencję do powtarzania tej czynności.
Szlak przyjemności w mózgu
Ośrodek przyjemności składa się z różnych struktur mózgowych, takich jak pole brzuszne nakrywki (VTA), które wysyła włókna dopaminergiczne do innych obszarów mózgu zaangażowanych w szlak przyjemności. Obszarami tymi są jądro półleżące, prążkowie, przedni zakręt kory obręczy, hipokamp, ciało migdałowate i kora mózgowa.
Każdy z ośrodków zaangażowanych w szlak przyjemności lub układ nagrody jest odpowiedzialny za inne funkcje.
Na przykład prążkowie związane jest z powstawaniem nawyków, przedni zakręt kory obręczy i ciało migdałowate są związane z naszymi emocjami, hipokamp z pamięcią, a kora przedczołowa z rozumowaniem i planowaniem.
Dopamina jest neuroprzekaźnikiem, który kontroluje komunikację między VTA a pozostałymi obszarami.
Kiedy pewne czynności czy doświadczenia aktywują neurony w VTA i uwalniają dopaminę, doświadczenia te zostają zakwalifikowane jako przyjemne, a następnie zapamiętane i związane z pozytywnymi wydarzeniami, aby w przyszłości promować powtarzanie tej czynności.
Mózgowy szlak przyjemności a uzależnienia
Pewne czynności niezbędne człowiekowi do przetrwania stymulują szlak przyjemności, ale nie są jedynymi sposobami na doznanie przyjemności. Oprócz nich istnieją nałogi, takie jak zażywanie narkotyków, które pobudzają ośrodek przyjemności.
Większość substancji uzależniających atakuje ośrodek nagrody w mózgu, uwalniając dopaminę. Ten neuroprzekaźnik znajduje się w różnych regionach mózgu odpowiadających za ruch, motywację, emocje i uczucie przyjemności.
Uwolnienie dopaminy – poprzez użycie narkotyków – może nadmiernie stymulować system, powodując uczucie euforii, która znacznie zwiększa konsumpcję.
Zażywanie narkotyków, takich jak kokaina może doprowadzić do uwolnienia 2-10 razy więcej dopaminy niż w przypadku normalnej nagrody (np. jedzenia).
Ponadto efekt jest natychmiastowy i może utrzymać się dłużej. Tolerancja narkotyków rozwija się poprzez wielokrotne przyjmowanie substancji uzależniających i powoduje głębokie zmiany w szlakach mózgowych, które mogą stać się w pewnym sensie niepotrzebne.
Co uaktywnia szlak przyjemności?
Istnieje wiele sytuacji, w których konkretne działanie może aktywować szlak przyjemności, wprawiając nas w zadowolenie. Przykłady czynności, których wykonywanie może uaktywnić ten szlak to:
- spożywanie wysokokalorycznego jedzenia,
- uprawianie seksu,
- słuchanie muzyki,
- uprawianie sportu,
- zażywanie niektórych narkotyków,
- pomaganie innym,
- bycie życzliwie traktowanym przez innych.
Naukowcy uważają układ nagrody w mózgu za funkcję zapewniającą nam przetrwanie, ponieważ jest związana z działaniami niezbędnymi dla naszej egzystencji, ale jest to również pułapka dla uzależnień.
Połączenia, które tworzymy z pewnymi bodźcami tak, jak może się zdarzyć w przypadku imprezy i aktu spożywania alkoholu, mogą wzmocnić działanie do tego stopnia, że stanie się ono uzależnieniem.