Teoria wymiany społecznej – czego nas uczy?

Wszystko, co implikują relacje społeczne, można wyjaśnić na wiele sposobów. George C. Homans dokonał tego poprzez swoją pracę. Jego teoria wymiany społecznej, zrodzona z koncepcji ekonomii i wymiany, mówi nam o tym, jak zachodzą interakcje społeczne. Wyjaśnia też, jakie czynniki nas do tego motywują.

Tak więc teoria wymiany społecznej głosi, że wszystkie relacje są tworzone, utrzymywane lub zrywane w wyniku analizy zysków i strat, czy też kosztów i korzyści. Analiza ta prowadzi do porównania proponowanych alternatyw i ostatecznie do wyboru tych relacji, które zapewniają nam większe korzyści przy niższych kosztach.

Teorię tę wysoko ceniono wśród paradygmatów behawiorystów ze względu na możliwość kwantyfikacji i pomiaru a także za jej prostotę. Jednak z biegiem czasu i wraz z pojawieniem się paradygmatów poznawczych i konstruktywistycznych zaczęto ją uznawać za przestarzałą.

W tym artykule dokonamy analizy zarówno samej teorii wymiany społecznej jak i głosów krytyki, które padły na jej temat. To wszystko pozwoli nam lepiej ją poznać.

Czym się charakteryzuje teoria wymiany społecznej

Jak wspomnieliśmy wcześniej, teoria wymiany społecznej obraca się wokół ekonomicznych aspektów relacji. Zgodnie z tą teorią za każdym razem, gdy wchodzimy w jakąś relację, dokonujemy bilansu jej zysków i strat. I w zależności od wyniku będziemy ją mniej lub bardziej cenić.

W ten sposób, modyfikując nasze interakcje społeczne zgodnie z tą oceną, osiągniemy stan w dużej mierze nas zadowalający.

Teoria wymiany społecznej opiera się na dwóch zasadach, które stanowią podstawę wszelkiego rozumowania:

• Indywidualizm: ta zasada zakłada, że ​​każde zachowanie jest zawsze skierowane w stronę jednostki. Nawet akty czysto społeczne nie byłyby niczym więcej niż zachowaniami pośrednimi dla celu o charakterze indywidualnym.
• Hedonizm: ostatecznym celem istoty ludzkiej jest osiągnięcie własnej satysfakcji i przyjemności. Zatem wszystkie zachowania będą się skupiały na osiągnięciu tej przyjemności.

Po wzięciu pod uwagę tych dwóch postulatów rozumowanie staje się oczywiste. Ponieważ zgodnie z nimi stosunki społeczne są zorientowane na cel osobisty (indywidualizm). W dodatku osiągnięcie tego celu musi dostarczać przyjemności (hedonizm), a więc musi być opłacalne pod względem zysków i strat.

Należy wziąć pod uwagę, że teoria ta wywodzi się z behawioryzmu, który opiera się na paradygmacie „bodziec-odpowiedź” bez zwracania uwagi na zmienne poznawcze. W teorii wymiany społecznej bodźce dotyczące relacji społecznych byłyby reprezentowane przez wynikające z nich zyski i straty (czy też korzyści i koszty).

Odpowiedź na te bodźce sprowadzałaby się więc do prostego równania. Ujemne saldo oznaczałoby opuszczenie związku, a bilans dodatni jego utrzymanie.

Jest to teoria, która stała się bardzo atrakcyjna w erze behawioralnej psychologii. Jednak po pojawieniu się kognitywizmu napotkała poważne problemy i ostrą krytykę. Poniżej odkryjemy błędy i ograniczenia teorii wymiany społecznej.

Autorzy teorii

Dwaj najwięksi przedstawiciele teorii wymiany społecznej to George Homans i Peter Blau. Obaj rozwinęli swoją teorię w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku.

Dla Homansa (1961) wszelkie ludzkie zachowania natury społecznej są wymianą. Zdaniem autora relacja między dwojgiem ludzi zachodzi wtedy, gdy oboje liczą na nagrodę. A utrzymanie tego związku następuje, gdy potwierdzą się ich nadzieje. W ten sposób wszystkie działania mają charakter wymiany.

Homans twierdzi, że ​​„spontaniczna interakcja między dwojgiem ludzi jest wymianą społeczną, w której widzimy sukces, satysfakcję, wartość i racjonalność”.

Blau (1964) z kolei postuluje, że duża liczba zachowań społecznych jest częścią wymiany. Niektóre z tych zachowań są bardziej prymitywne i poprzedzają wymianę, a inne bardziej wyszukane następują po niej.

Według Blau wymiana społeczna składa się z „dobrowolnych działań jednostek, które działają zgodnie z wynikami, których oczekuje się od nich i które na ogół dostarczają”.

Krytyka teorii wymiany społecznej

Pierwszym ograniczeniem, z jakim zderza się teoria wymiany społecznej, jest jej niewielkie zainteresowanie procesami wewnętrznymi. Hipoteza ta uwzględnia tylko pozytywne i negatywne bodźce, które są odbierane od innych.

Tymczasem wewnątrz jednostki dochodzi do przetwarzania procesów znacznie bardziej złożonych, kiedy generuje swój stosunek wobec jakiejś osoby.

Kolejnym aspektem, który możemy poddać krytyce w tej teorii, jest słuszność jej dwóch postulatów teoretycznych. W obecnym krajobrazie psychologii zarówno paradygmaty indywidualistyczne, jak i hedonistyczne okazały się przestarzałe. Zawierają one bowiem szereg błędów teoretycznych, które obalają ich zasadność.

Jeśli chodzi o indywidualizm, to prawdą jest, że istnieje duża troska o własną osobę i że część interakcji społecznych wykorzystuje się dla własnego dobra. Ale błędem jest twierdzenie, że każde postępowanie jest skierowane na korzyść jednostki. Zachowania oparte na wzajemnym wsparciu i na wsparciu społeczności w dużym stopniu sprzyjają adaptacji.

Dlatego w przyrodzie łatwo spotkać zachowania inne niż indywidualne. Ponadto badania nad tożsamością społeczną pokazują nam, jak porzucamy swoją indywidualność, aby czuć się częścią grupy i jak w rezultacie zmieniają się nasze cele.

Jeśli chodzi o postulat hedonistyczny, pojawia się błąd formalny. Hedonizm mówi nam, że celem ludzkiego zachowania jest przyjemność. Wiemy jednak, że sama radość lub przyjemność służy jako zachęta do nauki zachowań ukierunkowanych na cel.

To prowadzi nas do stwierdzenia, że ​​przyjemność jest zarazem środkiem i celem. Przyjemność służy osiągnięciu przyjemności. Staje się to w dużej mierze tautologią, która nie dostarcza żadnych informacji.

Jak widać, teoria wymiany społecznej jest interesująca dla badaczy psychologii społecznej. I być może była przydatna w swoim czasie dla wyjaśnienia pewnych aspektów interakcji społecznych. Ale w tej chwili jest daleka od zintegrowanej teorii na temat rzeczywistości społecznej, w której żyjemy jako istoty ludzkie.