Plastyczność neuronalna i czytanie: jaki jest między nimi związek?

Wiele sytuacji, przed którymi stajemy w życiu, wymaga z naszej strony adaptacji, przystosowania się. Ponadto istnieje prawdopodobieństwo, że mózg albo musi to znieść, albo aktywnie uczestniczyć w tej adaptacji. Dlatego każdy proces, każda czynność, którą realizujemy również się z tym wiąże. W ten właśnie sposób plastyczność neuronalna wiąże się z procesem czytania.

Aby to zrozumieć, najpierw porozmawiamy o tym, jak plastyczność neuronalna mózgu działa w różnych procesach, które realizujemy. Zagłębimy się w świat układu nerwowego z perspektywy biologicznej i środowiskowej. Dołącz do nas w tej fascynującej podróży!

„Każdy człowiek, jeśli chce, może być rzeźbiarzem własnego mózgu”.

-Santiago Ramón y Cajal-

Co to jest plastyczność neuronalna i co to jest czytanie?

Plastyczność neuronalna to niesamowite zjawisko zachodzące w układzie nerwowym. Jest to proces, w którym rodzą się neurony, podczas gdy inne, jako część ich rozgałęzień – czyli dendryty – zmieniają swój wzór rozgałęzienia, a jeszcze inne umierają.

Mówimy o zjawisku, które umożliwia zapominanie, ale z drugiej strony także uczenie się. W miarę zdobywania nowej wiedzy, dzięki swojej plastyczności, mózg ulega transformacji. Jest to zjawisko, które występuje przez całe nasze życie.

Z kolei proces czytania polega na interpretacji znaczenia tekstu wyrażonego za pomocą znaków graficznych. To umiejętność, którą nabywa się poprzez szkolenie i które należy ćwiczyć.

Jak wiąże się plastyczność neuronalna z czytaniem

Plastyczność neuronalna i czytanie ściśle są ze sobą wiążą. Obydwa procesy działają dzięki układowi nerwowemu. Kiedy uczymy się czytać, w mózgu zaczynają zachodzić różne aktywności, na przykład aktywuje się kora potyliczna. Ponadto w związku z plastycznością w trakcie czytania dochodzi do generowania reorganizacji obwodów neuronowych.

Co ciekawe, jest to proces aktywacji pod wpływem środowiska, ponieważ do tej pory nie zidentyfikowano części genetyki związanej konkretnie z interpretacją symboli. W takim wypadku możemy więc mówić o procesie mającym ważne ukierunkowanie lub uwarunkowania kulturowe.

Podczas czytania aktywują się obszary poświęcone tłumaczeniu symboli lub liter na język i system wizualny. To znaczy, że informacja ulega takiemu przekształceniu, abyśmy mogli ją zrozumieć. Aktywuje się również strefa rozpoznawania twarzy i złożonych obiektów oraz tworzą się nowe połączenia.

A zatem, gdy uczymy się czytać powstają znaczące i widoczne zmiany. W rzeczywistości aktywność mózgowa kory wzrasta. Z tego powodu mówimy o reorganizacji kory.

Aktualne badania plastyczności neuronalnej i czytania

Skąd wiemy, że to wszystko się dzieje? Odpowiedzi udzieliły nam badania neurologiczne. Na przykład dzięki badaniom neuroobrazowania byliśmy w stanie zbadać aktywację mózgu według obszarów.

W badaniu przeprowadzonym przez Skeide i jego kolegów (2017) uzyskano obrazy mózgów grupy osób, zanim nauczyły się one czytać i pisać. Znaczące zmiany można było potem zaobserwować u osób, które miały za zadanie nauczyć się czytania i pisania.

W badaniu tym zastosowano podłużne i funkcjonalne obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego, gdy badane osoby były w spoczynku. Wykazano, że dopiero po 6 miesiącach czytania i pisania można było zidentyfikować zmiany fizjologii mózgu.

Nowsze badanie wykazało wyniki, które wskazują ten sam kierunek. Boltzmann i współpracownicy (2019) również badali nabywanie umiejętności czytania przez dorosłych. W ich przypadku dokonali ponownego badania, którego wyniki opublikowano w czasopiśmie Zeitschrift für Neuropsychologie.

Odkryli oni, że większość badań wiąże naukę czytania w wieku dorosłym ze zmianami strukturalnymi i funkcjonalnymi.

Jakie obszary się aktywują?

Obszary aktywowane podczas nauki czytania w wieku dorosłym wykraczają poza korę potyliczną. Uczestniczą w niej również obszary podkorowe, śródmózgowie i wzgórze. W rzeczywistości naukowcy odkryli, że dochodzi do aktywacji połączeń między płatem potylicznym a szczytem górnym i tylnym jądrem wzgórza, czyli poduszką. 

Należy jednak pamiętać, że podczas czytania zachodzą różne procesy poznawcze, takie jak uwaga, ściśle związana z ruchem oczu. W ten sam sposób mogą się również uruchamiać procesy samoregulacji w celu wykonania zadania, na przykład kontrola motoryczna i emocjonalna związana z funkcjami wykonawczymi.

Wszystkie te badania odkryły nowe obszary aktywizacji uczestniczące w procesie czytania. Wcześniej znano już reorganizację kory. Wyniki te uzupełniają hipotezę, że neuronowe podstawy czytania są znacznie szersze, niż mogłoby się wydawać na początku.

Podsumowując, plastyczność neuronalna i czytanie wiążą się ze sobą w reorganizacji kory i aktywacji różnych obszarów mózgu, wprowadzając zmiany strukturalne i funkcjonalne. Tak więc czytanie wzbogaca połączenia naszego mózgu. Inaczej mówiąc, ucząc się czytać, stajemy się rzeźbiarzami własnego mózgu.