Neuropsychologia sądowa: definicja, cele i obszary zastosowania

Czy zastanawiałeś się kiedyś, co neuropsycholog może zrobić w sądzie? Jak wiemy, neuropsychologia bierze pod uwagę związek między mózgiem a funkcjonowaniem poznawczym, behawioralnym i emocjonalnym. Oprócz tego jednak w obrębie tej dyscypliny istnieją prądy związane z rodzajem zastosowania wiedzy. Jednym z nich jest neuropsychologia sądowa.

Wszystko to pomaga lepiej zrozumieć wiele zaburzeń czy trudności w życiu codziennym.  Ta dyscyplina zajmuje bardzo ważne miejsce od lat 80-tych dzięki przydatności, jaką może mieć w niektórych sprawach prawnych.

Dlatego warto zrozumieć, na czym opiera się neuropsychologia sądowa i jakie są jej możliwe zastosowania. Dzięki temu dowiemy się na przykład, kiedy konieczna jest wizyta u specjalisty.

Czym jest neuropsychologia sądowa

Neuropsychologia sądowa odnosi się do zastosowań wiedzy z dziedziny neuropsychologii w kwestiach prawnych. Eksperci w tej dyscyplinie składają swoje zeznania podczas rozpraw sądowych na temat osób, które mają jakiś rodzaj upośledzenia lub dysfunkcji poznawczych.

Dlatego taki specjalista zajmuje centralne miejsce w przypadkach, gdy osoba, która doznała szkody, domaga się za nie odszkodowania.

Na początek trochę historii. Psychologowie zaczęli zyskiwać na znaczeniu jako świadkowie w dziedzinie prawa w roku 1960 dzięki symbolicznemu procesowi: Jenkins przeciwko USA. W tej sprawie sąd apelacyjny w Dystrykcie Kolumbii uznał, że mogą być przydatni specjaliści w ekspertyzie chorób psychicznych.

Mimo to właściwa psychologia sądowa pojawiła się dopiero na początku lat osiemdziesiątych XX wieku, na co wskazują szczególnie następujące czynniki:

• Wzmożone badania nad związkiem między zachowaniem a mózgiem za pomocą metod ilościowych.
• Strategie interpretacyjne pozwalające wywnioskować obecność, rodzaj i lokalizację patologii neurologicznej.
• Podejmowanie decyzji, na przykład orzekanie o niepełnosprawności.
• Opis profili behawioralnych i poznawczych charakterystycznych dla każdej z chorób neurologicznych.
• Implikacje uszkodzenia funkcjonowania psychospołecznego.
• Określenie prognozy dla zaburzenia lub choroby.
• Decyzje dotyczące najbardziej odpowiednich interwencji.

Jaki jest przedmiot badań neuropsychologii sądowej?

Jak wyjaśniliśmy wcześniej, neuropsychologia sądowa przekłada modele, metodologię, instrumentację i wiedzę z zakresu neuropsychologii klinicznej na kontekst prawny.

Jej idee i rola odgrywają duże znaczenie głównie w dziedzinie kryminalistyki, ze względu na problemy i sytuacje, z którymi musi się zmierzyć. Oznacza to, że jej cel nie skupia się jedynie na ustaleniu, czy dana osoba przedstawia zmiany poznawcze, ale jak te trudności wpływają na określone zdarzenie, które się rozważa w sądzie.

Główne zadania neuropsychologa sądowego w sprawach cywilnych i karnych określono następująco:

• Określa dysfunkcję osoby
• Określa wpływ dysfunkcji na codzienne życie danej osoby
• Wypowiada się na temat prognoz, które można wyprowadzić w związku z dysfunkcją.
• Ustala związek między przyczyną, które podlega osądowi a wynikającą z tego dysfunkcją.

Dlatego celem tej dyscypliny jest precyzyjna i rzetelna identyfikacja zaburzeń. Neuropsychologia sądowa zaczyna od ich opisu i ustalenia związku z ośrodkowym układem nerwowym. Może również przedstawić przyszłe zalecenia, które obejmują ocenę i leczenie.

Raporty neuropsychologiczne: czy istnieje różnica między oddziałami klinicznymi i sądowymi?

Raport neuropsychologiczny sporządza się, gdy już dokonano odpowiedniej oceny. W tym raporcie wskazuje się wszystkie wyniki znalezione podczas oceny przypadku. W tym kontekście należy jednak wyjaśnić, że w zależności od gałęzi neuropsychologii mają one różne cele i składniki. Poniżej pokażemy punkty wspólne i te, które się różnią.

Na początek zaczniemy od punktów wspólnych we wszystkich raportach neuropsychologicznych.

• Historia kliniczna: w jej ramach opisuje się historię choroby i jej rozwój społeczny.
• Specyfika urazu: podaje się miejsce, w którym doszło do urazu i czynniki, które go spowodowały.
• Szkodliwe zmiany: przedstawia się wyniki oceny związane z trudnościami, które mogą wystąpić na poziomie poznawczym, emocjonalnym i społecznym. Podobnie określa się ciężkość urazu.
• Rokowanie i rehabilitacja: w tym przypadku podaje się prognozę dotyczącą uszkodzenia mózgu. Ponadto należy sformułować kilka zaleceń, których należy przestrzegać.

Istnieją jednak również istotne różnice klasycznego raportu w porównaniu z raportem z neuropsychologii sądowej. W tym ostatnim przypadku w pierwszej kolejności należy uwzględnić związek przyczynowy między szkodą a zmianami, które nastąpiły w jej wyniku. W szczególności należy sprecyzować zmiany związane z wpływem na rozwój pracy i zajęć domowych poszkodowanej osoby.

Po drugie, należy określić stopień niepełnosprawności, jaki przedstawia osoba poszkodowana w celu wykonywania wyżej wymienionych czynności. Trudności, jakie może mieć w pracy lub niemożność jej wykonania, muszą być wyraźnie wykazane.

Na koniec należy wskazać, czy następstwa te są trwałe, czy istnieje możliwość poprawy, czy wręcz przeciwnie, mogą się jeszcze pogorszyć. Od tego będzie zależeć bowiem rodzaj kompensacji lub uszkodzeń, jakie mogą wystąpić w perspektywie długoterminowej.

Obszary w których ma zastosowanie neuropsychologia sądowa

Zastosowanie, jakie znajduje neuropsychologia sądowa, można podzielić na dwie duże dziedziny prawa. W zakresie tych dziedzin może mieć ona istotny wpływ na orzecznictwo rozstrzygane w procesie lub w negocjacjach.

Prawo pracy i prawo cywilne

W takim przypadku można uwzględnić kilka aspektów, w których interweniuje neuropsycholog sądowy:

• Niezdolność cywilna lub zakaz. W takim przypadku przeprowadzona ocena dostarcza informacji o zdolnościach, których to dotyczy i ich funkcjonalnych konsekwencjach. Wskazuje, czy konieczne jest stwierdzenie niepełnosprawności osoby.
• Ocena utrudnień poznawczych i funkcjonalnych, konsekwencji i szkód. Jest to dziedzina, w której ocena neuropsychologii sądowej jest najważniejsza. W tym przypadku jest odpowiedzialna za ocenę następstw poznawczych i emocjonalnych, spowodowanych nabytym uszkodzeniem mózgu. Może się to wiązać z motywacjami i konsekwencjami prawnymi, gdyż dzięki takiej opinii można otrzymać jakieś odszkodowanie lub zmianę statusu zatrudnienia.
• Stwierdzenie niezdolności do pracy. W tym przypadku psycholog pomaga określić, czy występują następstwa dla mózgu. Musi również wyjaśnić wpływ, jaki te szkody mogą mieć na umiejętności i zdolności zawodowe.

Prawo karne

Prawo karne to druga dziedzina prawa, w której neuropsychologia sądowa zyskuje na popularności. W szczególności, gdy pojawiają się patologie związane z uszkodzeniem mózgu.

Ponadto może zidentyfikować rzadkie objawy, które nie są spowodowane patologiami neurologicznymi. Wśród nich możemy wymienić symulacje czy wzrost deficytów poznawczych z powodu zaburzeń psychiatrycznych. Wśród głównych obszarów pracy znajdują się następujące oceny:

• Możliwość stawienia czoła procesowi. W tym aspekcie neuropsycholog pomaga zobiektywizować obecność i skalę trudności behawioralnych i poznawczych. Musi również wskazać, czy mogą one przeszkadzać w wykonywaniu czynności prawnych.
• Odpowiedzialność karna. Tutaj jego rolą jest dostarczenie informacji, które obalają lub demonstrują pewne problemy poznawcze. Wszystko to może warunkować, czy dana osoba rozumie przestępczość czynu, czy nie. Ponadto, określa, czy osoba ta może zostać pociągnięta do odpowiedzialności za kierowanie swoim postępowaniem w związku z czynem karnym, o który może być oskarżona.
• Ocena ofiar. W tej funkcji ocena skupia się na poznaniu konsekwencji dla mózgu, jakie dana osoba może mieć w wyniku ataków otrzymanych przez osoby trzecie.

Wreszcie, ważne jest, aby zrozumieć, że neuropsychologia sądowa, mimo istnieje od niedawna, miała istotny wpływ w swoim obszarze pracy. Dzieje się tak, ponieważ funkcjonowanie naszego mózgu może mieć istotny wpływ na decyzje, które można podjąć w ramach procesu prawnego. W wielu przypadkach więc ocena psychologa sądowego warunkuje sens orzeczenia.