Slavoj Žižek: co jego zdaniem przyniesie nam przyszłość?

Słoweński filozof Slavoj Žižek jest jednym z najwybitniejszych myślicieli współczesnych. Niedawno skrytykował sposób, w jaki poradziliśmy sobie z ogólnoświatową pandemią wirusa SARS-CoV-2.

Jego zdaniem obecny kryzys światowy to coup de grâce dla neoliberalnego kapitalizmu. Jak zwykle, pomysły i koncepcje prezentowane Žižka wywołały wielkie kontrowersje. Wynika to głównie z jego twierdzenia, że pandemia doprowadzi do nowego porządku świata, który na nowo wymyśli kolejną odmianę komunizmu.

W szczególności jego debata z Giorgio Agambenem, piewcą idei, że pandemia została przeszacowana i że blokady oraz ograniczenia powinny zostać jak najszybciej złagodzone tak, abyśmy jak najszybciej mogli powrócić do „normalnych interesów” i standardowych zachowań trafiła na nagłówki gazet z całego świata.

Slavoj Žižek niedawno opublikował książkę pod tytułem „Pandemia! COVID-19 wstrząsa światem” (oryg. Pandemic! COVID-19 Shakes the World) i ogłosił, że przekaże cały dochód z niej organizacji pozarządowej Lekarze bez Granic (oryg. Médecins Sans Frontiéres).

Pandemia to coup de grace dla kapitalizmu, jak twierdzi Slavoj Žižek

Slavoj Žižek jest wybitnym słoweńskim myślicielem, którego myśli krążą obecnie wokół jednej idei: że obecny kryzys jest swego rodzaju „coup de grâce” dla kapitalizmu.

Pandemia wywołana chorobą COVID-19 zmusiła wszystkie kraje do znacznego ograniczenia lub wręcz zaprzestania produkcji, co jest ostateczną mantrą kapitalizmu. Utrzymanie gospodarki wolnorynkowej, którą znaliśmy do tej pory, stało się niemożliwe ze względu na groźbę gwałtownego zarażenia. To radykalnie zmieniło konsumpcjonizm naszego świata.

Slavoj Žižek uważa, że świat już nigdy nie będzie taki sam, jak przedtem. Uważa on, że ​​koronawirus był swego rodzaju „zamachem stanu”, który zapoczątkował nową erę gospodarczą i polityczną.

Jego zdaniem pandemia to katastrofa, która zmusi nas do przyjęcia nowych perspektyw dotyczących analizy rzeczywistości. Pierwszą ważną oznaką tych nowych czasów jest fakt, że praktycznie każdy z nas myśli globalnie.

Przede wszystkim trzeba zwrócić uwagę na to, że świat nauki od samego początku wziął na siebie odpowiedzialność za wzajemną wymianę informacji. To było decydujące posunięcie na drodze do spowolnienia rozwoju epidemii.

Aby przezwyciężyć kryzys, konieczne było również przyjęcie globalnej perspektywy na temat dostępnych zasobów. Niektóre kraje przyjęły nacjonalistyczne i konkurencyjne podejście do całego problemu. Jednak te, które zaakceptowały bardziej kooperatywną postawę, to te państwa, które obecnie stają się światowymi liderami w walce z pandemią.

„Cyniczno-witalistyczny” punkt widzenia, jakiemu hołduje Slavoj Žižek

Slavoj Žižek cytuje i ocenia rzeczywistość stosując w tym celu cyniczno-witalistyczny punkt widzenia. Odnosi się on do postawy, otwartej lub ukrytej, według której należy po prostu pozwolić całej sytuacji „płynąć” w naturalny sposób. Końcowy rezultat tego jest zazwyczaj taki, że najsłabsi giną, a najsilniejsi przeżywają.

Oczywiście nikt bezpośrednio nie odważy się przyjąć tego stanowiska w otwarty sposób. Jednak niektóre stwierdzenia i środki wydają się ujawniać ten prymitywny zamiar tkwiący gdzieś w drugim szeregu. Slavoj Žižek cytuje na przykład tak zwany potocznie „protokół trzech mędrców” uchwalony w Wielkiej Brytanii.

W jego myśl trzech „mędrców” w każdym szpitalu musi zdecydować o „racjonowaniu opieki”. Co to oznacza w praktyce? Po prostu ustalą oni, kto jest wart tego, by zapewnić mu przeżycie, a kto nie.

Ostatecznie jest to więc kwintesencja neoliberalnego kapitalizmu. W życiu, jakie znaliśmy do tej pory, przejawiało się to w zróżnicowanym dostępie do zatrudnienia i redystrybucji majątku.

System zawsze pozostawia duży segment ludzi bez łatwego dostępu do różnego rodzaju świadczeń. Jednak takie wykluczenie może w obecnych czasach oznaczać po prostu śmierć. Czy nasze społeczeństwa będą nadal tolerować fakt, że te kryteria będą wciąż dominować w naszej rzeczywistości?

Logika brutalna i logika solidarnościowa

Zdaniem Slavoja Žižka system kapitalistyczny był już wcześniej skazany na katastrofę przez kryzys klimatyczny. Jego zdaniem pandemia jest ostatnim ostrzeżeniem w obliczu kryzysu ekologicznego, przez który przyszłość naszego świata wisi na włosku.

Jego opinia zbiega się z ostrzeżeniami wydanymi przez ONZ i WHO dotyczącymi nieuchronności globalnych katastrof spowodowanych nadmierną eksploatacją planety. To, co wydarzyło się w Australii pod koniec 2019 roku, byłoby przedsmakiem tego, co czeka cały świat.

Slavoj Žižek zwraca uwagę w tym momencie, że w grę będą wchodzić dwa rodzaje logiki. Z jednej strony będzie to brutalna logika na zasadzie „każdy odpowiada za siebie”. Jednak ten sposób myślenia nie wydaje się mieć przez sobą żadnej przyszłości, ponieważ albo wszyscy wyjdziemy z pandemii lub kryzysu klimatycznego, albo też wszyscy mu ulegniemy.

Nie jest to zatem coś, z czym można by się skutecznie uporać na szczeblu lokalnym. Z drugiej strony mamy logikę solidarnościową, w której wszyscy spotykamy się ze sobą i pomagamy sobie nawzajem.

Propozycja słoweńskiego filozofa i psychoanalityka jest taka, że nasze społeczeństwa powinny zadać sobie pytanie, jaki porządek społeczny powinien zastąpić obecny liberalny kapitalizm.

Jego zdaniem światowa rzeczywistość pokazuje, że społeczeństwo zbudowane na indywidualizmie, wykluczeniu, utylitaryzmie i produktywności jako głównych wartościach, nie jest już opłacalne, ani też samowystarczalne.

Ten słoweński myśliciel twierdzi także, że na dłuższą metę zdamy sobie sprawę, że życie na naszej planecie będzie możliwe tylko dzięki inteligentnej współpracy. Nie mówi tutaj o romantycznej solidarności. Ma na myśli zbudowanie wspólnego frontu, który umożliwi dalsze życie na Ziemi.