Jak ubóstwo zmienia ludzki mózg?

Nie ma najmniejszych wątpliwości, że ubóstwo zmienia ludzki mózg. W końcu najbiedniejsi ludzie muszą zmagać się z brakiem różnych zasobów: edukacyjnych, odżywczych i związanych ze spędzaniem czasu wolnego. Wszystko to stanowi przeszkodę w rozwoju.

Czy to prawda, że ubóstwo zmienia ludzki mózg? Wiele z badań przeprowadzonych w ostatnich 50 latach koncentrowało się na badaniu wpływu bogatego środowiska. Okazało się, że większa stymulacja społeczna i intelektualna wywołują zmiany strukturalne i funkcjonalne w mózgu.

Biorąc to pod uwagę, naukowcy zaczęli badać co się dzieje w odwrotnej sytuacji. Dzięki temu zaobserwowali, że brak zasobów i ubóstwo również zmieniają ludzki mózg.

Pierwsze badania koncentrowały się na próbach odkrycia sposobu, w jaki różnice społeczno-ekonomiczne wpływają na zachowanie danej osoby oraz jej umiejętności poznawcze. Z kolei inne starały się odkryć różne sieci nerwowe, funkcje i struktury związane z danym poziomem społeczno-ekonomicznym.

Mimo tego naukowcy nadal nie wiedzą w jaki sposób pojawiają się te różnice. Jednak istnieje wystarczająco dużo dowodów, aby stwierdzić, że ubóstwo zmienia ludzki mózg.

“Krańcowe ubóstwo w jakimkolwiek miejscu stanowi zagrożenie dla bezpieczeństwa ludzkości na całym świecie.”

-Kofi Annan-

Wpływ na rozwijający się mózg

Poniższe odkrycia dotyczą głównie populacji dzieci, ponieważ rozwijający się mózg jest bardziej podatny na oddziaływanie czynników zewnętrznych.

Czynniki środowiskowe to, oprócz czynników genetycznych, główny motor napędowy rozwoju mózgu. Tym samym poziom społeczno-ekonomiczny jednostki może wywierać znaczący wpływ na ten okres.

Badacze odkryli, że obciążenia genetyczne dotykające struktur mózgowych i poznawczych są większe u osób o wyższym statusie społeczno-ekonomicznym. Oznacza to, że cechy środowiskowe mogą wywierać większy wpływ na osoby o niskim poziomie społeczno-ekonomicznym.

Najważniejsze odkrycia

Język to jedna z umiejętności, która w największym stopniu wiąże się z poziomem społeczno-ekonomicznym w okresie dzieciństwa. Badania przeprowadzone w tym zakresie wykazały, że uboższe dzieci wykazują mniejszą specjalizację w obszarach mózgu, które dotyczą języka.

Jeżeli chodzi o pamięć, najuboższe dzieci mają mniejsze hipokampy. Ten efekt utrzymuje się przez kolejne pięć dekad ich życia, bez względu na ich warunki społeczno-ekonomiczne w dorosłości.

Ciało migdałowate to struktura mózgu, która odpowiada za przetwarzanie emocji, uczenie się oraz motywację. Okazuje się, że najuboższe dzieci mają mniejsze ciało migdałowate, co może przekłada się na zmniejszoną umiejętność panowania nad emocjami.

Poza tym, jeżeli chodzi o funkcje wykonawcze (bardziej złożone procesy poznawcze, takie jak podejmowanie decyzji czy planowanie), brak stymulacji i zasobów prowadzi do pojawienia się zmian i deficytów.

Podobnie jak we wcześniejszych procesach, tak i tutaj pojawia się związek między niższym statusem społecznym a gorszymi procesami wykonawczymi, jak również mniejszą liczbą obszarów mózgu, które są w nie zaangażowane.

W jaki sposób ubóstwo wpływa na ludzki mózg u dorosłych?

Większość skutków ubóstwa, które odkryto u osób dorosłych, wiąże się z niskim poziomem społeczno-ekonomicznym w okresie dzieciństwa. Jednak istnieją pewne efekty, które pojawiają się bez względu na rodzaj dzieciństwa.

W magazynie Science opublikowano interesujące badanie, w którym odkryto, że już same troski natury ekonomicznej wpływają na osiągi poznawcze, a zwłaszcza funkcje wykonawcze.

Aby przeprowadzić badanie, naukowcy podzielili ludzi na dwie grupy, bazując na jednym kryterium: trudnościach z wykonywaniem działań arytmetycznych. W następnym etapie osoby z każdej grupy musiały zmierzyć się z sytuacją większych lub mniejszych problemów ekonomicznych.

Obie grupy uzyskały podobne wyniki w przypadku łatwiejszych zmiennych w równaniach. Jednak osoby z większymi problemami ekonomicznymi otrzymywane gorsze wyniki w przypadku trudniejszych zmiennych.

Innymi słowy, wykazywali ograniczoną umiejętność hamowania niewłaściwych odpowiedzi. Poza tym mieli trudność z wyborem odpowiednich i zapamiętywaniem znaczących informacji.

Mechanizmy

Chociaż naukowcy nie znajdą do końca ukrytych mechanizmów, które sprawiają, że ubóstwo zmienia ludzki mózg, to istnieje wiele ewentualnych czynników, które mogą łączyć się ze sobą.

• Brak zasobów. Ograniczenia w zasobach, takich jak książki, zabawki i możliwości edukacyjne, bez wątpienia wywiera wpływ na ilość i jakość stymulujących bodźców, które otrzymuje dana osoba.
• Odżywianie. Odżywianie odgrywa kluczową rolę dla ludzkiego mózgu, a zwłaszcza gdy weźmiemy pod uwagę rozwój warstwy nerwowej. Tym samym brak witamin B12, kwasów tłuszczowych omega-3, cynku i żelaza odbija się na rozwoju mózgu. Dzieje się tak, ponieważ substancje te wywierają wpływ na plastyczność i ekspresję generyczną oraz regulują produkcję i jakość sieci nerwowych.
• Stres. Zarówno dzieci, jak i dorośli, którzy żyją w biedzie muszą zmagać się z działaniem stresu. Życie w ubogim środowisku wiąże się ze zwiększoną produkcją kortyzolu, co ma tragiczne skutki.
• Toksyczność środowiska. Osoby o niższym statusie społeczno-ekonomicznym często żyją w toksycznym środowisku. Na przykład mieszkają w mieszkaniach komunalnych w pobliżu fabryk, przez co powietrze, którym oddychają, jest bardziej zanieczyszczone.

Widzisz więc, że walka z ubóstwem to nie tylko kwestia zdrowia. To zmienna i generator kontekstu o bardzo szczególnych warunkach, które często uniemożliwiają prawidłowy rozwój poznawczy jednostki.