Niepełnosprawność i wykluczenie: uczynienie społeczeństwa mniej odległym

Mimo tego, że terminy, których użyjemy w tym artykule, są częścią naszego codziennego życia, w większości jednak ludzie nie używają ich w właściwy lub dokładny sposób. Wynika to z faktu, że pojęcie „niepełnosprawność” zmieniło się na przestrzeni lat, a nasze obecne społeczeństwo wydaje się być na dobrej drodze do pełnej integracji.

Postęp społeczny pomógł stworzyć nam lepszy i szerszy kontekst. W efekcie tego zaczęliśmy o wiele częściej dostrzegać niepełnosprawność wokół nas i wprowadzać niezbędne zmiany w celu poprawy życia osób funkcjonalnie ograniczonych. Mając to na uwadze, postanowiliśmy dziś porozmawiać o ewolucji pojęcia niepełnosprawności.
Niepełnosprawność nie jest bowiem stałą koncepcją. Jej znaczenie ciągle się zmienia i zależy od ograniczeń funkcjonalnych danej osoby oraz wsparcia, jakie otrzymuje ze źródeł zewnętrznych.
Ma ona również związek ze sposobem interakcji człowieka z otoczeniem.

Możemy zmniejszyć takie ograniczenia funkcjonalne dla osób z różnymi niepełnosprawnościami poprzez zachowania adaptacyjne (Marta Badía Corbella, Psicología de la Discapacidad, rok 2014).

„Niepełnosprawność jest jedynie kwestią postrzegania. Jeśli potrafisz dobrze zrobić tylko jedną rzecz, to na pewno ktoś Cię z tego powodu potrzebuje”.
–Martina Navratilova–

Ewolucja terminu „niepełnosprawność”

Słowo „niepełnosprawność” i nasze spojrzenie na nie bardzo się zmieniły na przestrzeni ostatnich lat. Dzisiaj zagłębimy się nieco bardziej w ten ciekawy temat, warty dokładniejszego omówienia.

Aby zrozumieć, w jaki sposób zmierzamy w kierunku lepszego rozpoznawania problemu niepełnosprawności, musimy najpierw dowiedzieć się więcej o jej historii. W związku z tym przyjrzymy się różnicom między systemami klasyfikacji niepełnosprawności przez Światową Organizację Zdrowia (oryg. World Health Organization – WHO).

Chcielibyśmy również poświęcić chwilę na omówienie początków koncepcji „różnorodności funkcjonalnej”.

Model ICDIH – 1980 rok

W latach osiemdziesiątych WHO stworzyła Międzynarodową Klasyfikację Upośledzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń (oryg. International Classification of Impairments, Disabilities, and Handicaps – ICDIH). Instytucja ta uznała niepełnosprawność za chorobę składającą się z trzech różnych poziomów:

• Osłabienie. Trwałe skutki fizyczne chorób i wypadków.
• Inwalidztwo. Ograniczenie ruchowe, które ogranicza czyjąś aktywność.
• Upośledzenie umysłowe. Wszelkiego rodzaju upośledzenie lub niepełnosprawność, które ograniczają lub całkowicie utrudniają komuś branie udziału w niektórych rolach społecznych, które są ogólnie uważane za normalne.

Model ICF – 2001 rok

W 2001 roku model ten stał się Międzynarodową Klasyfikacją Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia (oryg. International Classification of Functioning, Disability, and Health – ICF).
Niepełnosprawność jest według tej definicji ogólnym pojęciem określającym wszelkie aspekty zdrowotne i inne czynniki związane z samopoczuciem.

Usunięto z treści takie warunki, jak utrata mobilności i upośledzenie, a także pojęcie przepływu dotyczące ograniczenia z tytułu niepełnosprawności. Sugeruje to, że niepełnosprawność jest obecnie traktowana na równi ze stanem zdrowia.

Innymi słowy, jest to choroba lub zaburzenie, które spowodowało problemy z funkcjonowaniem danej osoby związane z upośledzeniem, aktywnością (a raczej jej ograniczeniem) i / lub uczestnictwem (brak możliwości), w połączeniu z dodatkowymi czynnikami środowiskowymi lub osobistymi.

W 2005 roku narodziła się koncepcja „różnorodności funkcjonalnej”. Została ona wypromowana przez organizację Assisted Living Forum. Jak stwierdzili Susana Rodríguez Díaz oraz Miguel A. V. Ferreira w swojej publikacji zatytułowanej Desde la dis-capacidad hacia la diversidad funcional. Un ejercicio de dis-normalización.), celem tej koncepcji było przełamanie negatywnej terminologii, którą tradycyjnie używali ludzie.

Jednak niektóre osoby, w tym hiszpańska organizacja CERMI, odrzuciły termin „różnorodność funkcjonalna” na rzecz innych koncepcji. Zamiast mówić takie rzeczy, jak „osoby niepełnosprawne”, mówią, że lepiej jest używać terminów takich jak „osoby z ograniczeniem funkcji ruchowych”.

Według CERMI ogromna większość osób niepełnosprawnych i ogólnie ludzi w tym ruchu społecznym odrzuciła termin „różnorodność funkcjonalna”. Mówią oni, że nie czują się utożsamiani z terminem, który nie cieszy się powszechną akceptacją społeczną.

Od wykluczenia z powodu niepełnosprawności do pełnej akceptacji

Istnieje kilka różnych aspektów, o których warto mówić, a które dotyczą integracji, wykluczenia oraz niepełnosprawności / różnorodności funkcjonalnej. Oto kilka z nich:

Pełna akceptacja

Ten ruch dotyczy prawa ludzi do samostanowienia i uczestnictwa. Według CILSA model ten opiera się na idei, że nasze społeczeństwo musi zapewnić równe szanse wszystkim ludziom.

Innymi słowy, obowiązkiem społeczeństwa jest dopilnowanie, aby ludzie mogli żyć i rozwijać się z takimi samymi możliwościami jak wszyscy inni. Jeśli społeczeństwo nie stawia barier i promuje interakcje między różnymi środowiskami, rozwój i równość powinny być łatwo osiągalnymi kwestiami.

Integracja

Ten model polega na uznawaniu osób o specjalnych potrzebach lub różnych możliwościach za równych sobie. W dzisiejszych czasach „akceptujemy” takie osoby, ale wciąż postrzegamy je jako różne. Chociaż mogą być one częścią naszego społeczeństwa, muszą dostosować się do otaczających je warunków. Oznacza to, że społeczeństwo nie jest w pełni zdolne do integracji.

Segregacja

Ta perspektywa uważa osoby niepełnosprawne za ludzi wymagających szczególnej opieki lub środowiska życia. Jest to model polegający na dyskryminowaniu takich osób i odbieraniu niektórych ich podstawowych praw. W tym przypadku nie są one nawet traktowane jako część społeczeństwa. Istnieją poza nim w zmarginalizowanej przestrzeni.

Wykluczenie

Jest to model, który uważa niektóre osoby za normalne, a inne za nienormalne. Tak więc osoby niepełnosprawne są oczywiście marginalizowane i odsuwane od społeczeństwa. Nie ma możliwości, aby były one jego częścią.

Dzięki postępom społecznym w ostatnich latach zbliżamy się coraz bardziej do rzeczywistej integracji osób niepełnosprawnych. Nigdy nie zapominajmy, jak ważna jest odpowiednia edukacja, jeśli chodzi o zrozumienie, że każdy z nas ma takie same prawa. Ostatecznie przecież na koniec wszyscy jesteśmy ludźmi i wszyscy zasługujemy na szczęście i poczucie spełnienia.