Dedal: legendarny wynalazca według mitologii greckiej

Dedal był mitycznym greckim wynalazcą, architektem i rzeźbiarzem. Mitologia grecka opowiada między innymi o tym, jak zbudował między innymi sławny labirynt króla Krety, Minosa. Imię „Dedal” w starożytnej grece oznacza dosłownie „umiejętnie wykute”.

Bez cienia wątpliwości Dedal jest postacią mityczną. Ale jego imię służyło także jako symbol, twarz i inspiracja dla ogromnej liczby innych postaci. To właśnie Dedalowi wielu greckich autorów przypisywało danie impulsu do rozwoju sztuki, rzeźby i architektury. Było to szczególnie prawdziwe w przypadku Ateńczyków i Kreteńczyków.

Mówią oni, że Dedal żył w okresie nazywanym niekiedy „wczesną epoką heroiczną”. Innymi słowy, jest to epoka Minosa i Tezeusza. Pomimo tego twierdzenia Homer wspomniał o nim tylko raz w swoich dziełach. Ponadto eksperci uważają ten konkretny fragment za dość kontrowersyjny w swojej wymowie.
Skąd pochodził Dedal?

Starożytni pisarze zwykle identyfikują Dedala jako ateńskiego obywatela wywodzącego z królewskiej linii Erechtejidów. Inni nazywają go Kreteńczykiem ze względu na długie lata życia, jakie spędził on na Krecie.

Według Diodora, który najbardziej szczegółowo opisuje tę postać, Dedal był synem Metiona. Sam Metion był synem Eupalamusa, który z kolei był synem Erichtoniosa. Inni autorzy twierdzą, że Dedal był w rzeczywistości synem Eupalamusa lub Palamaona. Jego matka nazywała się Alkippe, Iphinoe lub Phrasmede.

Dedal pracował głównie jako rzeźbiarz i miał też ogromny wkład w sztukę. Dochował się dwóch synów: Ikara i Iapyksa. Jego siostrzeniec, Talos (lub Perdix) jest również ważną postacią w historii tego mitologicznego bohatera.

Twórca pełen zazdrości

Dedal był tak dumny ze swoich osiągnięć, że nie mógł znieść nawet myśli o tym, by ktokolwiek mógł z nim rywalizować. Siostra architekta oddała swojemu bratu nawet pod opiekę syna, aby Dedal mógł uczyć chłopca tajników sztuki mechaniki.

Ten młody mężczyzna nazywał się Perdix, choć niektóre źródła nazywają go Talos lub Calos. Perdix okazał się pojętnym uczniem, szybko opanował wiedzę przekazywaną mu przez mistrza i wykazywał się przy tym sporą pomysłowością.

Według mitologii greckiej pewnego razu Perdix idąc brzegiem morza, podniósł kręgosłup martwej ryby. Zainspirowany kształtem tego obiektu, wziął w domu kawałek żelaza i wykuł go naśladując ten właśnie kręgosłup. To był początek piły, jaką znamy dzisiaj. W innej popularnej opowieści Perdix zetknął razem dwa kawałki żelaza. Połączył je z jednej strony nitem, a zaostrzył z drugiej strony. To był pierwszy kompas.

Dedal czuł się tak zazdrosny o dokonania swojego siostrzeńca, że zepchnął Perdixa w przepaść z wysokiej skały. W efekcie spadł on z grani Akropolu. Bogini Atena zamieniła w trakcie lotu Perdixa w kuropatwę, co pozwoliło mu bezpiecznie wylądować. W tym samym czasie pozostawiła bliznę w kształcie kuropatwy na prawym ramieniu Dedala. Został on skazany za przestępstwo i opuścił Ateny po tym wydarzeniu. Ponadto przez pewien czas był zmuszony do ukrywania się.

Pobyt na Krecie, projekt labiryntu i drewniana krowa

W krótkim czasie po przybyciu Dedala na Kretę, pod swój dach przyjął go dwór króla Minosa i jego żony Pazyfae. Niestety wkrótce po tym Dedal zobaczył, że stał się elementem rozgrywki w innej, dosyć niebezpiecznej sytuacji.

Problem polegał na tym, że Minos postanowił zatrzymać wspaniałego, białego byka, którego dał mu w prezencie Posejdon. Zrobił to zamiast złożyć go w ofierze bogowi morza. W przypływie wściekłości wywołanej tym faktem Posejdon wywołał w byku seksualne pożądanie wobec Pazyfae.

Żona króla poprosiła wtedy wynalazcę, aby ten zaprojektował drewnianą krowę, w której mogłaby się ukryć i odbyć stosunek seksualny z bykiem. Gdy to zrobiła, zaszła w ten sposób w ciążę i urodziła następnie Minotaura. Był on stworzeniem z ciałem człowieka i głową byka.

Ale król Minos również skorzystał z usług Dedala. Nakazał mu między innymi zaprojektowanie i zbudowanie labiryntu, w którym następnie można byłoby uwięzić Minotaura tak, aby nie mógł on uciec. To był właśnie ten słynny w mitologii greckiej labirynt.

Wypełniając zadanie króla Minosa polegające na zbudowaniu więzienia dla Minotaura, Dedal zaprojektował i stworzył jedno z największych dzieł architektonicznych wszech czasów. Labirynt miał niekończące się korytarze i skomplikowane zagadki oraz skrzyżowania. Miały one zmylić każdego, kto wszedł do środka. W efekcie ucieczka z niego była praktycznie niemożliwa do zrealizowania.

Labirynt i fortel Tezeusza

Co siedem lat Ateńczycy mieli wysyłać siedmiu młodych mężczyzn i siedem dziewcząt jako dary dla Minotaura. Ofiara ta miała na celu utrzymanie pokoju między obiema stronami. Było to konieczne rozwiązanie, ponieważ jeden z synów Minosa, Androgeos, poniósł wcześniej śmierć z ręki Ateńczyków.

W drugiej partii „dostawy” od Ateńczyków, w roli ochotnika przybył Tezeusz. Kiedy postawił stopę na Krecie, w krótkim czasie zakochał się w Ariadnie, córce króla Minosa. Księżniczka nie chciała, aby jej właśnie poznana miłość zginęła w labiryncie i dlatego też poprosiła twórcę tej budowli o pomoc.

Dedal podał wtedy Tezeuszowi ukradkiem kłębek sznurka. Przywiązał jeden koniec lnianej nici do wejścia do labiryntu. W ten sposób Tezeus był w stanie mógł go użyć tak, by znaleźć drogę powrotną z wnętrza labiryntu. Dzięki temu fortelowi młody Ateńczyk mógł uciec z czeluści budowli zaraz po tym, gdy zabił zamieszkującą ją bestię.

Dedal i Ikar – opowieść o locie zakończonym nieszczęściem

Król Minos był wściekły, gdy dowiedział się o zdradzieckim akcie związanym z zaprojektowaniem drewnianej krowy. W ramach kary uwięził Dedala i jego syna Ikara w kolejnym skomplikowanym labiryncie.

Dedal znał jednak wyjście z tego labiryntu. Nie byłby jednak w stanie uciec z wyspy, ponieważ wszystkie drogi morskie były stale monitorowane przez zarządców króla. Dlatego też musiał wykorzystać swoją pomysłowość, aby opracować inne rozwiązanie, dzięki któremu mógłby uciec. Dedal zbudował zatem dwie pary skrzydeł wykonanych z drewnianych deszczułek. Pokryte były one prawdziwymi ptasimi piórami sklejonymi woskiem pszczelim.

Dedal udzielił Ikarowi szczegółowych instrukcji na temat tego, jak ma latać przy użyciu tych skrzydeł. Powiedział Ikarowi, że nie powinien lecieć zbyt nisko, ponieważ woda może przeniknąć do piór i zwiększyć wskutek tego nadmiernie ich ciężar. Ale jednocześnie nie mógł lecieć zbyt wysoko, ponieważ żar bijący od słońca mógł z łatwością stopić wosk.

Obu mężczyznom udało się uciec z labiryntu, polecieli oni w kierunku Sycylii. Ale Ikar wkrótce zapomniał o instrukcjach ojca i zachwycony lotem unosił się coraz wyżej i wyżej. Słońce stopiło wosk tak jak to przepowiedział Dedal, niszcząc skrzydła i powodując, że syn wynalazcy wpadł do morza i utonął.

Ikar wpadł do morza w pobliżu wyspy Samos, a jego ciało zostało wyrzucone na pobliski brzeg. Ludzie nazwali tę wyspę Ikaria na jego cześć. Ponadto od tamtej pory wody okalające wyspy Ikarię noszą nazwę Morza Ikaryjskiego.

Dedal: mitologiczny innowator i wynalazca

Ogromny zbiór anegdotycznych szczegółów zawartych w opowieściach o Dedalu ukształtował jego reputację jako innowatora w wielu dziedzinach. W dziele słynnego Pliniusza zatytułowanym „Historia naturalna” (oryg. Naturalis Historia) autor przypisał Dedalowi na przykład wynalezienie stolarstwa i ciesielstwa.

Mitologia grecka mówi nam także, że to właśnie Dedal stworzył maszty i żagle do łodzi, które następnie byłyby używane przez marynarkę wojenną króla Minosa. Pausanias przypisał tej postaci budowę kilku imponujących, wykonanych z drewna posągów starożytnych kultowych postaci w całej Grecji.

Inni z kolei twierdzą, że Dedal wyrzeźbił bardzo szczegółowe posągi. Były one tak doskonale dopracowane, że wydawały się wręcz żywe. Te posągi, jak mówią legendy, uciekłyby same, gdyby nie łańcuchy, którymi mocowane były one do ścian budynków.

Dedal reprezentował po prostu kunszt anonimowych greckich rzemieślników. Dodatkowo ówcześni przypisali mu zaprojektowanie wielu wykwintnych greckich gadżetów.

Znaczenie legendy Dedala

Z łatwością możemy zobaczyć wizerunki Dedala i Ikara na wielu greckich wazach, kamieniach szlachetnych i freskach znajdujących się w Pompejach. Jedna słynna rzymska płaskorzeźba pokazuje Dedala ze skrzydłami. To właśnie w ten sposób zarówno on, jak i jego syn uciekli z Krety.

Różni artyści w późniejszych latach również złożyli mu hołd. Pieter Brueghel namalował upadek Ikara. Anthony van Dyck i Charles le Brun poświęcili także część swoich prac przekazując dalej legendę o Dedalu. Jego postać znalazła się także w pracach Brilla i rzeźbach stworzonych przez Antonio Canovę.

Legendy o Dedalu inspirowały także pisarzy takich jak James Joyce i W.H. Auden. Zarówno ci dwaj, jak i niezliczeni inni twórcy pomogli podtrzymywać dobre imię i legendę tego wynalazcy, aż do czasów nam współczesnych

Historia Dedala zachęca ludzi do uważnego rozważenia długoterminowych konsekwencji swoich wynalazków. Dedal służy jako symbol tego, co może się zdarzyć, gdy wynalazki wyrządzą więcej szkody niż pożytku. Na przykład w przypadku opowieści o skrzydłach Ikara Dedal pomógł stworzyć coś, co doprowadziło do negatywnych konsekwencji w postaci śmierci jego własnego syna.

To samo dotyczy opracowania potwornej, prawie nierozwiązywalnej zagadki w postaci labiryntu Minotaura. Budowa tego labiryntu naprawdę powodowała, że zabicie tej bestii stawało się zadaniem wręcz niewykonalnym.