Opony mózgowo-rdzeniowe: poznaj ich podstawową strukturę i funkcje

Mózg i rdzeń kręgowy są otoczone trzema warstwami błoniastymi: są to opony mózgowo-rdzeniowe. Trzy opony mózgowo-rdzeniowe to: opona twarda, pajęcza i miękka. Ostatnie dwie obejmują opony miękkie. Opona twarda jest również nazywana dura mater.

Główną funkcją opon mózgowo-rdzeniowych jest ochrona mózgu. Jest to bardzo wrażliwy organ, który wymaga specjalnej ochrony. Żaden inny organ tego nie potrzebuje, przynajmniej nie w ten sam sposób. Ponadto te warstwy ochronne są częścią bariery krew-mózg.

Opony mózgowo-rdzeniowe wywodzą się z innej warstwy znanej jako prymitywna opona mózgowa, która składa się z elementów pochodzących z mezenchymy i grzebienia nerwowego. Prymitywna opona mózgowa jest podzielona na dwie odrębne warstwy: wewnętrzną (endomeninx) i zewnętrzną (ectomeninx).

Endomeninx różni się od opony pajęczej i opony miękkiej i pochodzi zarówno z mezodermy, jak i ektodermy. Z drugiej strony, ectomeninx tworzy oponę twardą i kości mózgoczaszki,  składa się tylko z mezodermy.

Opony mózgowo-rdzeniowe i ich struktura

Opona twarda

Opona twarda jest najbardziej zewnętrzną warstwą opon i ma dwie warstwy. Zewnętrzna warstwa to okostna i zawiera ona naczynia krwionośne i nerwy. Przylega do wewnętrznej powierzchni czaszki, ze stawami specjalnie dopasowanymi do podstawy czaszki.

Nazwa najgłębszej warstwy opony twardej to warstwa oponowa. Odpowiada za odruchy dzielące mózg na przegrody.

Wśród tych przegród najbardziej widoczne są: sierp mózgu i namiot móżdżku. Ponadto nie ma wyraźnej granicy między oponą twardą a okostną. Warstwy wyróżniają się histologicznie faktem, że warstwa oponowa ma mniej fibroblastów i proporcjonalnie mniej kolagenu (2).

Opona pajęcza

Opona pajęcza to środkowa warstwa opon. Zawiera przestrzeń podpajęczynówkową, która z kolei przechowuje płyn mózgowo-rdzeniowy (CSF). Głębokość przestrzeni podpajęczynówkowej zmienia się w zależności od stosunku między pajęczynówką a materią.

Dwie oddzielne warstwy komórek tworzą oponę pajęczą. Warstwa komórek barierowych tej opony znajduje się za krawędzią komórek opony twardej (3). Ta warstwa jest pełna komórek ściśle powiązanych przez liczne desmosomy i szczelne połączenia. W ten sposób sprawia, że płyny przez nią nie przepływają.

Siatkowata warstwa opony pajęczej znajduje się głęboko wewnątrz pajęczynówki. Jej komórki łączą przestrzeń podpajęczynówkową i przyczepiają się do opony miękkiej. Obejmują również naczynia krwionośne przechodzące przez tę warstwę (1).

Ziarnistości pajęczynówki to mikroskopijne struktury, które odgrywają ważną rolę w absorpcji płynu mózgowo-rdzeniowego. Jednak sposób ich działania jest niejasny. Niektórzy uważają, że ziarnistości pajęczynówki mogą również odgrywać rolę w regulacji objętości płynu mózgowo-rdzeniowego.

Opona miękka

Opona miękka jest najbardziej wewnętrzną warstwą opon. Jest to delikatna struktura naczyniowa, która otacza i przylega do powierzchni mózgu i rdzenia kręgowego i je chroni.

Tworzy ciągłą warstwę komórek, które przyczepiają się do powierzchni mózgu, a następnie zanurzają się w szczelinach i rowkach mózgu. Desmosomy i złącza szczelinowe łączą komórki, co pozwala warstwie funkcjonować jako naturalna bariera.

Przestrzenie Virchowa-Robina

Przestrzenie Virchowa-Robina rozmieszczone są wokół naczyń i otaczają małe tętnice i tętniczki. Przebijają powierzchnię mózgu i rozciągają się do wewnątrz od przestrzeni podpajęczynówkowej (1).

Przestrzenie te powiększają się wraz z wiekiem bez widocznej związanej z tym utraty funkcji poznawczych (4). Ponadto, rozszerzenie tych przestrzeni jest związane ze stanami takimi jak nadciśnienie, zaburzenia neuropsychiatryczne, stwardnienie rozsiane i trauma (5).

Podsumowując, autorzy Patel i Kirmi (2009) podkreślili znaczenie poznania opon mózgowych. Niezbędne jest zrozumienie ich struktury, funkcji i anatomii, ponieważ to pozwoli nam zrozumieć patologie związane z oponami.