Niejawne metody kontroli: pięć typowych przykładów

Niejawne metody kontroli to różnego rodzaju strategie, które niektórzy ludzie wykorzystują do manipulowania zachowaniem wielu innych osób w ich otoczeniu. Ci właśnie ludzie używają tych sposobów, ponieważ chcą dzięki temu uzyskać poczucie kontroli i dominacji nad innymi.

Dlatego też zawsze są przeciwni samowystarczalności. Czasami te próby kontrolowania są bardzo widoczne. Postawa wymuszająca jakieś określone zachowanie ma charakter bardzo bezpośredni. Nie pozostawia w ten sposób miejsca na jakiekolwiek choćby wątpliwości.

Do metod kontrolowania jawnego należy między innymi losowe wymaganie wykonanie danych czynność lub zadań w określony sposób, używanie krzyku lub nawet przemocy słownej jako sposobu na zastraszanie adresata lub wywieranie presji na innych osobach w dowolny inny sposób.

Jednak w innych przypadkach niektórzy ludzie stosują inne, mniej bezpośrednie mechanizmy wpływania na inne osoby. Specjaliści określają je jako niejawne metody kontroli. Mogą one pozostać niezauważone przez długi czas.

„Wszelkie próby przezwyciężenia tej dualności, oswojenia osobowości krnąbrnych i udomowienia buntowniczych tak, aby uczynić rzeczy nieprzewidywalne przewidywalnymi oraz i urzeczywistnić swobodny przepływ zachowań oraz idei – wszystkie te rzeczy brzmią jak widmo śmierci nieuchronnie czyhającej tuż za rogiem”.
–Zygmunt Bauman–

Niejawne metody kontroli są w wielu przypadkach bardzo trudne do zidentyfikowania. Wplatają one ludzi w sieć głębokiego zamieszania, w której mogą oni pozostać przez długi czas.

Oto pięć najbardziej popularnych metod niejawnej kontroli nad innymi osobami:

1. Niejawne metody kontroli: wpływanie poprzez poczucie winy

Jest to jeden z najbardziej powszechnych i szkodliwych niejawnych sposobów kontroli. Polega on na sztucznym wytworzeniu pewnej myśli lub koncepcji w umyśle drugiej osoby. Taka idea następnie wywołuje u tej osoby przemożne poczucie winy.

Tego typu niejawne metody kontroli nagminnie przejawiają się we wszelkiego rodzaju związkach i relacjach towarzyskich. Jednak najbardziej dobitnym przykładem tego zjawiska oraz jego powszechności jest wykorzystywanie poczucia winy w relacjach między rodzicami i dziećmi lub w związkach uczuciowych.

Jednym z przykładów tego niejawnego mechanizmu kontroli jest sytuacja, w której ktoś mówi: „spójrz na wszystko, co dla Ciebie zrobiłem”. W takim przypadku jedna osoba mówi, że druga musi pamiętać o wszystkich dobrych rzeczach, które autor wypowiedzi rzekomo zrobił dla tej drugiej osoby.

I często przypominają o tym fakcie tej drugiej osobie. Stara się więc ustawić tę drugą stronę w roli ofiary tak, aby ten ktoś poczuł się winny. Wielokrotnie doświadczeni manipulatorzy używają tego poczucia winy, aby utrzymać kontrolę nad sytuacją.

2. Współzależność

Kolejny przykład obejmujący niejawne metody kontroli to współzależności. Jest ona bardzo często mylona z naprawdę głęboką miłością. Kluczowym słowem jest tutaj „potrzeba”. Współzależność składa się bowiem z zachowań, które sprawiają, że druga osoba czuje się niezbędnym elementem w życiu manipulatora. Zwroty typu „nie mogę żyć bez Ciebie” są doskonałymi przykładami tego właśnie niejawnego mechanizmu kontroli.

Jednocześnie współzależność może również wykorzystywać i przekazywać drugiej stronie komunikat o zupełnie odwrotnej treści, czyli: „beze mnie nie dasz sobie rady”. W ten sposób manipulator niejako wymusza na drugiej osobie szereg różnego rodzaju zachowań tak, aby uniemożliwić tej drugiej osobie robienie rzeczy, które powinna być ona w stanie zrobić samodzielnie.

Aby skuteczniej kontrolować innych, manipulatorzy oferują swoją pomoc ten drugiej osobie przy robieniu dla nich różnych rzeczy lub pomagać im bez pytania, nawet jeśli ta druga strona o takową pomoc nie prosiła.

3. Naprzemienne okazywanie miłości, a następnie jej braku

Niejawna metoda kontroli opisywana z kolei w tym punkcie opiera się ogólnie rzecz biorąc na manipulacji uczuciami. Manipulator okazuje drugiej osobie miłość tylko wtedy, gdy robi ona dokładnie to, czego on chce. Jednocześnie przestaje okazywać jej uczucia, gdy tylko osoba, którą próbuje kontrolować, nie spełnia jego wymagań.

Takie postępowanie jest rzecz jasna rodzajem emocjonalnego szantażu, który nie jest jednak zbyt oczywisty. W wielu przypadkach manipulator domaga się posłuszeństwa, twierdząc, że jest to dla własnego dobra osoby zmanipulowanej. Może nawet twierdzić, że dawanie i odbieranie uczuć jest sposobem na ustalenie zdrowych granic panujących w związku.

4. Posiadanie wspólnego celu

Manipulator „sprzedaje” jeden ze swoich celów drugiej osobie. W takim przypadku jego własny, indywidualny cel staje się wspólnym celem obu osób. Nawet jeśli ta druga osoba nie jest w pełni przekonana, że tego też właśnie chce dla siebie.

Manipulator nie będzie miał w takim przypadku problemu z wyrażeniem swojego rozczarowania, jeśli ta druga osoba nie dostosuje swojego postępowania się do osiągnięcia „wspólnego” celu. Albo też nie zrobi wszystkiego, co w jej mocy, aby ten konkretny cel osiągnąć.

5. „Kazirodztwo emocjonalne”

Zagadnienie określane ogólnie jako „kazirodztwo emocjonalne” jest jedną z najlepiej zamaskowanych niejawnych metod kontroli. Co więcej, w ogromnym stopniu wpływa ona na rodziny. Ogólnie rzecz biorąc jest to rodzaj mechanizmu, który powstaje w relacji panującej między rodzicami, a dziećmi.

Manipulator, w większości przypadków rodzic sprawia, że dziecko czuje, że jest wszystkim dla swoich rodziców. W efekcie zaczyna uważać, że zarówno rodzice, jak i ono samo tworzą wspólny front, którego wrogiem jest cała reszta otaczającego ich świata.

Tego typu niejawne metody kontroli powodują, że w efekcie dzieci przejmują rolę opiekunów dla swoich własnych rodziców. Oznacza to, że wspierają ich we wszystkim, pomagają i przeprowadzają przez trudne chwile.

W rzeczywistości to właśnie dzieci mogą brać na siebie odpowiedzialność za rzeczy, którymi powinni się tak naprawdę zajmować ich rodzice. Uczą się dawać, nie oczekując niczego w zamian. A to z kolei może znacząco utrudniać im zrozumienie tego, czym jest indywidualność.

Wszystkie te niejawne metody kontroli codziennie prześlizgują się przez liczne szczeliny w naszych relacjach międzyludzkich. Ukrywa się za nimi niepewność lub frustracja. Warto więc je dobrze poznać i nauczyć się je rozpoznawać tak, by móc odpowiednio wcześnie zareagować, gdy je tylko dostrzeżemy.