Kompleks kastracyjny jest jedną z głównych koncepcji psychoanalizy. Ma bardzo silne połączenie z bardziej znanym kompleksem Edypa. Pierwszą osobą, która wspomniała o tej koncepcji był sam ojciec psychoanalizy Sigmund Freud. Inni psychoanalitycy również dokonali interesujących postępów w tej dziedzinie, takich jak Jacques Lacan, ale skupimy się na perspektywie oryginalnej teorii.
Oczywiście kompleks kastracyjny nie ma nic wspólnego z dosłownym okaleczaniem czyichś genitaliów. To naprawdę intensywne doznanie mentalne, którego doświadczysz po raz pierwszy w wieku od 3 do 5 lat. To nieświadome doświadczenie zdarza się raz po raz w różnych momentach Twojego życia. Zdarza się to najczęściej w momencie aktywacji mechanizmów obronnych.
Człowiek nie powinien dążyć do wyeliminowania swoich kompleksów, lecz do zgodności z nimi: zgodnie z prawem to one kierują jego postępowaniem w świecie.
-Zygmunt Freud-
Objawy kompleksu kastracyjnego występują tak samo często u chłopców, jak u dziewcząt, chociaż u obu płci występują one inaczej. Poprzez to mentalne doświadczenie dziecko uczy się odróżniać płeć i ma pierwsze spotkanie z pojęciem niemożliwych pragnień.
Kompleks kastracyjny u mężczyzn
W roku 1908 Freud po raz pierwszy wspomniał o kompleksie kastracyjnym u chłopców. Opisał to w swoim studium przypadku “Małego Hansa”. Opowiada o tym, jak ten mentalny proces odbywa się w czterech różnych czasach lub etapach, aż osiągnie rozwiązanie.
Oto cztery różne etapy, o których mówił Freud:
- Początkowa myśl. Chłopiec zdaje sobie sprawę, że ma penisa i rozwija ideę, że “każdy ma penisa“.
- Zagrożenie, drugi etap. Z powodu kompleksu Edypa chłopiec chce zająć miejsce ojca, gdy chodzi o matkę. Robi rzeczy, które otwarcie to pokazują, a także wykazuje oznaki autoerotyzmu. Otrzymuje groźby i jest karany za to. Prowadzi to do nieuświadomionego wniosku, że kastracja będzie jego ostateczną karą, jeśli nie zmieni swojego zachowania.
- Trzeci etap, odkrycie braku penisa. Chłopiec dowiaduje się, że kobieca anatomia jest inna: kobiety nie mają penisa. Nie zakłada jednak, że mają pochwę, tylko dlatego, że ich penis został zabrany. Łączy ten pomysł z wyobrażonymi zagrożeniami: uważa, że brak penisa jest taki sam jak kastracja.
- Czwarty etap, niepokój. Chłopiec zdaje sobie sprawę, że jego matka jest kobietą, co oznacza, że nie ma penisa. To prowadzi go do odczuwania lęku przed kastracją, której doświadcza tylko nieświadomie.
Gdy chłopiec przeszedł już przez te cztery etapy, pozostał tylko jeden: rozwiązanie. Dotyczy to zarówno lęku kastracyjnego, jak i kompleksu Edypa. Dzieje się tak, gdy chłopiec odmawia zajęcia miejsca ojca obok matki. Innymi słowy, odrzuca swoją matkę i dostosowuje się do ojcowskiej strony rzeczy. Robi to specjalnie, aby rozwiązać swój kompleks kastracyjny. Nieświadomie zakłada, że straci swojego penisa, jeśli będzie robił to dalej.
Kompleks kastracji u dziewcząt
Kompleks kastracji u dziewcząt ma kilka cech wspólnych z tym, czego doświadczają chłopcy. Po pierwsze, dziewczyny zaczynają od pomysłu, że każdy ma penisa. I, oczywiście, ich matka jest dla nich niezwykle ważna, ona jest centrum ich miłości. Odtąd proces ten przebiega inną drogą.
Oto różnice, krok po kroku:
- Początkowa myśl. Nadal myślą, że każdy ma penisa. W tym przypadku dziewczyna myśli, że jej łechtaczka to penis.
- Odkrycie różnicy. Dziewczyna zauważa, że jej łechtaczka jest za mała, aby mogła być penisem. To prowadzi ją do założenia, że została wykastrowana, i wolałaby, aby tak się nie stało.
- Trzeci etap. Dziewczyna zdaje sobie sprawę, że jej matka też nie ma penisa. Obwinia matkę za to, że jej nie ma, jakby jej matka przekazała jej własny brak penisa.
Rozwiązanie kompleksu kastracyjnego u dziewcząt może przebiegać na kilka różnych sposobów. Pierwszym z nich jest akceptacja. Akceptuje, że nie ma penisa i cofa się przed seksualnością. Po drugie, wciąż żałuje, że nie ma penisa. Freud uważał to za zaprzeczenie kastracji i uważał, że prowadzi to do homoseksualizmu.
Trzecią opcją jest najbardziej kompleksowe rozwiązanie problemu kompleksu kastracyjnego. Dziewczyna przyznaje, że nie ma penisa. Jej matka nie jest już centrum jej uczucia i zamiast tego kieruje swoją miłość ku ojcu. Prowadzi to również do przekierowania popędu płciowego: pragnienie posiadania penisa staje się pragnieniem uprawiania seksu z osobą z penisem. Wreszcie, pragnienie uprawiania seksu z osobą z penisem zmienia się w pragnienie posiadania dziecka.