Każdy człowiek rozwija własną niezbywalną moralność. Każdy z nas ma wartości, które nie tylko pomagają mu oddzielić „dobro” od „zła” z abstrakcyjnego punktu widzenia, ale także wpływają na nasze zachowanie, percepcje i myśli. Można nawet powiedzieć, że czasami moralność jest tak uwewnętrzniona, że może wpływać na nasze emocje. Jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych modeli, który próbuje wyjaśnić rozwój moralności człowieka, jest teoria rozwoju moralnego Kohlberga.
Z drugiej strony każdy z nas ma swój własny kompas moralny. Dlatego zawsze trudno było ustalić uniwersalne zasady moralne. To fascynuje wielu filozofów i myślicieli. Istnieje wiele perspektyw. Kantowska perspektywa moralności opiera się na korzyściach grupowych. Istnieje również utylitarna perspektywa, inspirowana indywidualnym dobrostanem.
Psycholog Lawrence Kohlberg chciał odejść od treści moralności i zbadać jej rozwój. Nie dbał o to, co ludzie uważają za dobre, a co za złe. Interesowało go jedynie, jak ludzie opracowują swoje idee dobra lub zła. Na drodze licznych wywiadów i badań zauważył, że dzieci budują swoją moralność wraz z wiekiem. Podobnie jak w przypadku innych umiejętności, takich jak logika czy język.
Teoria rozwoju moralnego Kohlberga zakłada, że rozwój moralny przebiega na trzech poziomach: pre-konwencjonalnym, konwencjonalnym i post-konwencjonalnym. Każdy z tych poziomów jest podzielony na dwa etapy. Ważne jest, aby zrozumieć, że nie każdy człowiek przechodzi przez wszystkie etapy. Nie każdy też osiąga ostatni poziom rozwoju.
Poniżej wyjaśniamy szczegółowo każdy z tych etapów.
Moralność według Kohlberga: 6 etapów rozwoju moralności
| Poziom I
moralność przedkonwencjonalna |
Poziom II
moralność konwencjonalna |
Poziom III
moralność postkonwencjonalna |
| Stadium 1:
posłuszeństwo i kara |
Stadium 3:
dobre relacje międzyludzkie |
Stadium 5:
umowa społeczna i prawa jednostki |
| Stadium 2:
indywidualizm i wymiana |
Stadium 4:
ład społeczny |
Stadium 6:
uniwersalne zasady |
Teoria rozwoju moralnego Kohlberga
Stadium 1: Koncentracja na karaniu i posłuszeństwie
Teoria rozwoju moralnego Kohlberga rozpoczyna się od stadium posłuszeństwa i kary, będącego częścią poziomu prekonwencjonalnego. Tutaj stwierdzamy, że osoba przekazuje wszelką moralną odpowiedzialność autorytetowi. Nagrody lub kary przyznane przez władzę wskazują kryteria tego, co jest dobre, a co złe. Na przykład dziecko może pomyśleć, że nie odrabianie pracy domowej jest złe tylko dlatego, że jego rodzice ukarzą je, jeśli tego nie zrobi.
Ten sposób myślenia utrudnia akceptację istnienia moralnych dylematów. Dylematy są stwierdzeniami, które nie mają moralnie jasnej odpowiedzi. Jest tak dlatego, że punkt widzenia organu formułuje wszystko, a osoba go legitymizuje.
To jest najprostszy poziom rozwoju moralnego. Nie uwzględnia różnic w zainteresowaniach i intencjach kierujących zachowaniem. Jedynymi istotnymi czynnikami na tym etapie są konsekwencje: nagroda lub kara.
Stadium 1: Koncentracja na indywidualizmie lub hedonizmie
Nowa idea pojawia się na drugim etapie teorii Kohlberga. Głównym założeniem jest to, że interesy różnią się w zależności od osoby. Chociaż kryteria decydujące o tym, czy coś jest dobre, czy nie, wciąż zależą od konsekwencji tych działań, nie są już określane przez innych. Teraz jednostka myśli, że wszystko, co przynosi jej korzyści, jest słuszne. W tym samym sensie wszystko, co przekłada się na utratę lub dyskomfort, jest złe.
Mimo że egoistyczna perspektywa leży u podstaw tego etapu rozwoju, jednostka czasami uważa, że zaspokojenie potrzeb innych ludzi jest w porządku. Ale dzieje się tak tylko wtedy, gdy w grę wchodzi pragmatyczna wzajemność lub gwarancja. Oznacza to myślenie, że jeśli zrobię coś dla innej osoby, ta osoba również będzie musiała zrobić coś dla mnie.
Ten etap jest nieco bardziej złożony niż poprzedni, ponieważ osoba nie oddelegowuje już budowy swojej moralności władzom. Niemniej rozumowanie nadal jest proste i samolubne.
Stadium 3: Koncentracja na relacjach interpersonalnych
Na tym etapie zaczyna się konwencjonalna faza rozwoju moralnego. Jednostka musi porzucić egoizm typowy poprzedniemu etapowi, ponieważ zaczyna mieć coraz bardziej złożone relacje. Ważną rzeczą jest teraz przyjęcie do grupy. Teraz moralność obraca się wokół tego aspektu.
Dla jednostki na tym etapie właściwe postępowanie jest podyktowane tym, co się podoba innym lub jest korzystne dla innych. Tutaj znaczenie leży w dobrych intencjach, które dyktują zachowania i do jakiego stopnia są one akceptowane przez innych. Definicja moralności opiera się na byciu „dobrym człowiekiem”, czyli byciu lojalnym, honorowym, współpracującym i przyjaznym.
Istnieje pewien bardzo interesujący test, który wykrywa, czy dzieci osiągnęły ten etap. Test polega na obejrzeniu dwóch filmów:
- Jeden film przedstawia dziecko, które robi komuś nieprzyjemne żarty, przejawiając drobne, ale zamierzone, niewłaściwe postępowanie.
- W drugim filmie, inne dziecko powoduje większe obrażenia, ale tym razem nieumyślnie, na przykład pali swoje ubrania lub przypadkowo rozbija szklankę.
Dzieci, które już przyjęły intencję jako zmienną modulującą ich ocenę moralności, powiedzą, że dziecko, które zachowuje się gorzej, to dziecko z pierwszego filmu, ponieważ faktycznie chciało wyrządzić szkodę, nawet jeśli sama szkoda nie była tak znacząca.
Z drugiej strony, dzieci, które są jeszcze we wcześniejszych stadiach teorii rozwoju moralnego Kohlberga, powiedzą, że najgorszym dzieckiem jest to, które wyrządziło największą krzywdę, nie biorąc pod uwagę, że było to nieumyślne.
Stadium 4: Koncentracja na autorytecie i utrzymaniu ładu społecznego
W czwartym stadium jednostka przestaje postrzegać moralność w oparciu o grupy. Zamiast tego zaczyna ją postrzegać w oparciu o społeczeństwo. Nie ma już znaczenia, co podoba się grupom lub ludziom z najbliższego otoczenia.
Kryteria tego, co jest dobre lub złe, opierają się na tym, czy konkretne zachowanie pomaga utrzymać porządek społeczny, czy też go narusza. Ważną rzeczą na tym etapie jest stabilność społeczeństwa i brak chaosu.
Tutaj znajdujemy osobę z głębokim szacunkiem dla praw i władz. Stają się one ważne, ponieważ ograniczają indywidualną wolność na rzecz porządku społecznego lub powszechnego dobrobytu. Moralność wykracza poza osobiste więzi i jest związana z obowiązującym prawodawstwem. By utrzymać porządek społeczny nie można być nieposłusznym wobec tych praw.
Stadium 5: Koncentracja na umowie społecznej
Na tym etapie wchodzimy w ostatni poziom rozwoju moralnego. Jest to etap, który niewiele osób sięga przez całe życie. Tutaj moralność zaczyna być rozumiana jako materia elastyczna i zmienna. Dobro lub zło istnieją dla jednostki, ponieważ społeczeństwo stworzyło umowę, która ustanawia kryteria moralne.
Ludzie na tym etapie rozumieją logikę stojącą za prawami i na ich podstawie krytykują je lub bronią. Ponadto dla nich te prawa nie są wieczne i mogą się poprawić. Dla ludzi i dzieci na tym etapie moralność oznacza dobrowolne uczestnictwo w akceptowanym systemie społecznym. Istnienie umowy społecznej jest lepsze dla każdego.
Stadium 6: Koncentracja na uniwersalnej zasadzie etycznej
Ostatni etap teorii Kohlberga jest najbardziej złożonym procesem rozwoju. Teraz jednostka tworzy własne zasady etyczne. Są one kompleksowe, racjonalne i mają uniwersalne zastosowanie. Zasady te są abstrakcyjnymi pojęciami moralnymi, trudnymi do wyjaśnienia i wykraczającymi poza istniejące prawa. Osoba buduje swoją moralność zgodnie z tym, co według niej powinno działać społeczeństwo, a nie z tym, co społeczeństwo narzuca.
Ważnym aspektem tego etapu jest jego uniwersalne zastosowanie. Jednostka stosuje wobec innych te same kryteria, które stosuje wobec siebie. I traktuje innych tak, jak chciałaby być traktowana… a przynajmniej próbuje to robić. Bez tego znalazłaby się na znacznie prostszym poziomie, bardziej zbliżonym do stadium indywidualizmu.
Biorąc pod uwagę powyższe wyjaśnienia, teraz wiemy, jak teoria rozwoju moralnego Kohlberga tłumaczy sposób kształtowania moralności każdego człowieka. Teraz możemy poświęcić chwilę na osobistą refleksję. Na jakim etapie rozwoju moralnego się znajdujesz?