Zasada przyjemności Freuda: przyjemność w niezadowoleniu?

Aparat psychiczny jest złożonym systemem, który Freud próbował rozszyfrować w swojej pracy. Chociaż odkrył, że jego motorem jest pożądanie, nie zawsze łączy się ono z przyjemnością.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Martina Estevan Del Carpio.

Ostatnia aktualizacja: 01 kwietnia, 2024

Jeśli nie jesteś zainteresowany zerwaniem z powszechnymi kanonami myślenia, może lepiej będzie, jeśli przestaniesz czytać ten artykuł już teraz. Z drugiej strony, jeśli ciekawi Cię temat filozofii i analizy życia, poniżej omówimy, do czego odnosi się zasada przyjemności Zygmunta Freuda, opisana w jego eseju Beyond the Pleasure Principle.

Jedną z motywacji, która kierowała pracą ojca psychoanalizy, była chęć dowiedzenia się więcej o budowie naszego aparatu psychicznego. Innymi słowy: jak działa nasza psychika. W swoich pierwszych teoriach doszedł do wniosku, że struktura psychiki opiera swój dynamizm na zasadzie przyjemności.

Konstytucja aparatu psychicznego Freuda

Według Freuda psychika składała się z trzech instancji psychicznych:

• Nieprzytomność.
• Świadomość.
• Przedświadomość.

Oddzielne systemy, różne operacje

Freud twierdził, że w nieświadomości istnieje szereg elementów psychicznych głębokiego pochodzenia. Są one zbiorem traum, które zostały stłumione, ukryte i pogrzebane. Te wspomnienia są reprezentacją konfliktu dla podmiotu.

Świadomość natomiast postrzegał jako rozpoznany i akceptowany obszar, z którego jednostka wchodzi w interakcję ze światem zewnętrznym i otaczającymi ją ludźmi.

Wreszcie w przedświadomości Freud widział treści, które albo stają się świadomymi reprezentacjami, albo pogrążają się w głębinach nieświadomości.

Te trzy systemy nadały kształt aparatowi psychicznemu. Aby móc poprawnie działać, potrzebuje on pomocy funkcji pośredniczącej lub cenzury. Właściwie funkcji, bez której wyparte treści nie spotkałyby przeszkód w dotarciu do świadomości.

Według Freuda cenzura jest funkcją niezbędną i stałą. Stanowi rodzaj selektywnej bariery, która uniemożliwia swobodny przepływ informacji między systemami nieświadomymi z jednej strony a systemami przedświadomymi z drugiej. Uniemożliwia nieświadomym pragnieniom i wywodzącym się z nich formacjom dostęp do płaszczyzny świadomości, lokując się w ten sposób u źródła wyparcia.

Jak wspomnieliśmy wcześniej, w pierwszej kolejności działanie aparatu psychicznego opiera się na zasadzie przyjemności.

Zasada przyjemności, pierwsza teoria Freuda

Te trzy systemy wchodzą w konflikt, gdy do aparatu psychicznego dostaje się napięcie. Według Freuda napięcie to ładunek energetyczny, który pojawia się i generuje zaburzenie w funkcjonowaniu psychiki. Wpływa na uczucie przyjemności, które zostaje chwilowo utracone.

W obliczu tego zakłócenia urządzenie reaguje w sposób zmierzający do przyjemności. Innymi słowy, próbuje rozładować swoją energię i odzyskać utraconą przyjemność. Freud zidentyfikował tę siłę lub impuls, który kieruje wyładowaniem, jako popęd.

Jeśli powrócimy teraz do naszego pierwszego pytania, możemy wyjaśnić coś poza zasadą przyjemności.

Poza zasadą przyjemności

Metapsychologiczna zmiana była początkowo napędzana pewnymi odkryciami z dziedziny psychoanalizy.

W 1920 roku Zygmunt Freud zmienił swoją teorię o 180 stopni. Zaakceptował swoje własne wady i rozwinął nowy termin dotyczący tego funkcjonowania. Dokonał rozróżnienia między dwoma rodzajami napędów:

• Popęd życiowy lub erotyczny. Dąży do przyjemności, miłości i pożądania seksualnego.
• Popęd śmierci lub Thanatos. Jest skierowany do najbardziej nieprzyjemnych miejsc w świadomości. Jest to na przykład sadomasochizm oraz zachowania agresywne i destrukcyjne.

Biorąc pod uwagę te różnorodne cechy, jasne jest, że istnieją dwa rodzaje popędów. Okazują się jednak być dwiema stronami tej samej monety.

Oba popędy dążą do tej samej realizacji lub zaspokojenia celu. Freud uważał, że mogą istnieć uczucia erotyczne nacechowane agresywnością lub formy przemocy nasycone zmysłowością. Ostateczny cel obu popędów odnosi się do zaspokojenia nieświadomego pragnienia.

Superego, Id, Ego

Freud nie mówił już o trzech wyżej wymienionych przypadkach, ale o superego, id i ego.

• Id. Koncepcja ta została przyjęta przez dziedzinę psychoanalizy do określenia bieguna napędowego podmiotu. To podstawowy instynkt, najstarsza, elementarna i archaiczna część naszego aparatu psychicznego.

W id widzimy, jak działają nasze najbardziej prymitywne popędy. Rządzą bez ograniczeń zasadą przyjemności. Prowadzi to do bezpośredniego i natychmiastowego rozładowania napięć i nagromadzonych emocji oraz procesów zbieżnych. To na przykład kondensacja i przemieszczenie. Noszą one wyraźny ślad nieświadomości. Ponadto zawierają podstawowe i spontaniczne popędy seksualności i agresywności.

• Ego. To aparat psychiczny, który ucieleśnia świat rozumu i refleksji. Próbuje przekazać id wpływ świata zewnętrznego. Co więcej, dąży do zastąpienia zasady przyjemności, która w tym przypadku panuje bez ograniczeń, zasadą przyjemności i realności.

Ego musi pośredniczyć i osiągać konsensus między trzema wymaganiami id, które szuka bezpośredniego i natychmiastowego zaspokojenia. Jednak wymagania rzeczywistości czasami sprawiają, że zaspokojenie niektórych z tych popędów jest niemożliwe lub niebezpieczne. Co więcej, przymusowe imperatywy sumienia moralnego, dalekie od szukania rozsądnej ekonomii przyjemności, mają tendencję do rozwijania poczucia winy i poczucia obowiązku.

Superego

• Superego lub ideał Ego. Jest to globalna struktura, która spełnia trzy ważne funkcje. Są to samoobserwacja, sumienie moralne i kształtowanie ideałów.

Superego jest konstytuowane przez bezkrytyczną internalizację norm i wartości moralnych, społecznych i kulturowych. W efekcie internalizacja odbywa się poprzez kolejne identyfikacje z wyidealizowanymi postaciami rodziców. Podmiot asymiluje cechę innej osoby i przekształca się, całkowicie lub częściowo, na podstawie tego modelu.

Z tego powodu, jeśli jednostka chce usprawiedliwić losy swojej egzystencji, musi być zdolna do osiągnięcia kompromisu między potrzebą przystosowania się do rzeczywistości, potrzebą odpowiedzi na żądania napędowe Id, karmionego własnym archaicznym dziedzictwem, oraz recepty i ideały kulturowe. Próbują one narzucić się jednostce z wymagań superego.

Ścieżka pożądania jako motor

Pożądanie, jako zjawiso nieświadome, nigdy nie jest czysto erotyczne ani nie musi być koniecznie związane z popędem śmierci. Pragnienia nie można nazwać, nie można go dosięgnąć, ani nie objawia się nam w jasnych i łatwych do interpretacji formach. Pożądanie nas porusza, życie nas napędza.

Czy kiedykolwiek doświadczyłeś pożądania? Jest nieczytelne, niesie ze sobą poczucie pewnego braku. Kiedy myślisz, że osiągasz spełnienie, ono znowu się wymyka. Mówisz sobie: „Myślałem, że tego chcę, ale teraz, kiedy to mam, chcę więcej. Chcę czegoś innego. Nie chcę już tego samego, co wcześniej”.

Tak działa zasada przyjemności. Dlatego za każdym razem, gdy idziesz do przodu, wiesz, że nie jesteś jedynym właścicielem swoich idei. Choć może się to wydawać dziwne, nie kierujesz się również przyjemnością bycia tutaj.