Wsparcie psychospołeczne po katastrofach

Po klęskach żywiołowych uruchamiane są różne skoordynowane procedury, aby pomóc ludziom będącym ofiarom katastrofy i ich społecznościom. Jedną z ważniejszych jest wsparcie psychospołeczne ze strony wyszkolonych specjalistów. W dzisiejszym artykule porozmawiamy sobie nieco bliżej o zaangażowaniu psychologii w tej konkretnej dziedzinie.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Isabel Monzonís Hinarejos.

Ostatnia aktualizacja: 27 grudnia, 2022

Projekt i cel, jaki ma wsparcie psychospołeczne podczas różnego rodzaju katastrof i zaraz po nich, mają na celu zminimalizowanie negatywnych, zarówno psychologicznych, jak i społecznych konsekwencji katastrofy dla pojedynczych osób i większej społeczności.

Wyspecjalizowane zespoły oferujące wsparcie psychospołeczne składają się zwykle z koordynatorów, psychologów i wolontariuszy, którzy odbywają określone rodzaje szkoleń. Pracują one z reguły w dwóch różnych momentach.
Pierwszy z nich następuje zaraz po katastrofie. Drugi natomiast dotyczy okresu, zanim ona nastąpi. W tym przypadku cały proces realizowany jest poprzez różne działania zapobiegawcze, które mają na celu zmniejszenie wszelkich możliwych wrażliwych punktów i stron danej społeczności.

W dzisiejszym artykule porozmawiamy sobie nieco bliżej o zaangażowaniu psychologii w tej konkretnej dziedzinie. Ale czym właściwie jest katastrofa lub klęska żywiołowa i jaki ma ona wpływ na ludzi? Od tego musimy zacząć.

Wsparcie społeczne rozpoczyna się od definicji katastrofy

Klęski żywiołowe i katastrofy są zdarzeniami zarówno naturalnymi, jak i wywołanymi przez człowieka. Ich efektem jest stan powszechnego zagrożenia, który może być tak wielki, że przekracza możliwości reagowania na nie przez zwykłego, typowego człowieka znajdującego się w jego zasięgu.

Dowody naukowe wskazują wyraźnie na to, że klęski żywiołowe nie pozostawiają tylu konsekwencji psychologicznych, jakie wywołuje ludzkie postępowanie. Niemniej jednak oba te czynniki pociągają za sobą wiele różnego rodzaju następstw. W niektórych przypadkach mogą nawet zniszczyć całą społeczność, dlatego też ich efektem jest zazwyczaj cierpienie poszczególnych jednostek.

Wsparcie psychospołeczne w społecznościach po przebytej katastrofie

Po katastrofie kilka istotnych zmiennych może wpłynąć na poprawę lub pogorszenie danej sytuacji awaryjnej. Społeczność musi być w stanie odbudować utracone zalety i wartości z psychospołecznego punktu widzenia. Dlatego w takim przypadku wsparcie psychospołeczne będzie musiało skupić się na następujących aspektach:

• Odbudowanie poczucia przynależności. Społeczność nie musi czuć się ofiarami, ale ocalałymi.
• Praca w kierunku poprawienia atmosfery w społeczności dotkniętej tragedią. Jest to związane z uznaniem dla postawy i potwierdzeniem cierpienia, jakiego doświadczyła ta konkretna społeczność.
• Zachowanie kontroli nad swoim życiem, aby uniknąć poczucia bezradności i zależności.
• Przywrócenie poprzedniej rutyny dnia codziennego, aby zmniejszyć poczucie niepewności.
• Ponowne opracowanie czynników o cechach instrumentalnych. Mamy tu na myśli godność i wsparcie społeczne.
• Wiedza na temat tego, że każdy z członków tej społeczności ma perspektywy na przyszłość.

Wsparcie psychospołeczne dla osób indywidualnych

Natychmiast po przybyciu na miejsce katastrofy zespoły oferujące wsparcie psychospołeczne muszą podjąć odpowiednie działania. Ich celem jest udzielenie pomocy każdemu, kogo zasoby i stan psychologiczne nie pozwala mu poradzić sobie z tym, co się właśnie wydarzyło. Dlatego właśnie osoby takie będą miały pierwszeństwo przed innymi.

Jest to sytuacja powszechnie znana jako pierwsza pomoc psychologiczna. Jest ona dość intensywna i krótkotrwała. Co więcej, nie musi także odpowiadać na bezpośrednie żądanie osoby dotkniętej tym problemem. Zespoły wsparcia psychospołecznego mogą podążać za własną inicjatywą i oferować pomoc na własną rękę.

Jednak takie działania muszą być ogólnie rzecz biorąc zgodne z siedmioma zasadami stanowiącymi fundament, na jakim opiera się wsparcie psychospołeczne:

• Bezpieczeństwo. Na początek zespoły muszą zapewnić fizyczną integralność osób, których to dotyczy.
• Bliskość. Specjaliści muszą prowadzić wszelkie wsparcie psychospołeczne w środowiskach blisko miejsca katastrofy.
• Bezpośredniość. Jest to bardzo ważny czynnik zapobiegający powstawaniu objawów przewlekłych.
• Normalizacja. Poinformowanie ocalałego, że jego stan psychiczny to w pełni normalna reakcja organizmu na nietypowe sytuacje.
• Aktywacja. Zespół wsparcia psychospołecznego wdraża strategie, które każda osoba stosuje w obliczu danej sytuacji. Ważne jest również aktywowanie ich więzów społecznościowych, aby stały się one wsparciem dla ofiary i zapobiegały pogorszeniu się sytuacji.
• Prostota. Wsparcie psychospołeczne powinno przekazywać informacje w prosty i zwięzły sposób, aby ludzie mogli je lepiej rozumieć przetwarzać.
• Elastyczność. Wsparcie psychospołeczna musi dostosować się do konkretnych sytuacji, w razie potrzeby modyfikując wcześniej ustalone strategie.

Co zrobić, jeśli chcesz pomóc ofiarom katastrofy?

Gdy wydarzy się jakaś katastrofa, naturalna lub spowodowana przez człowieka, zaopiekowanie się osobą, która ją przeżyła, bez odpowiedniego wyszkolenia i doświadczenia może być celem, który nie wiesz, jak osiągnąć. Na przykład, co należy powiedzieć wtedy? Co powinieneś zrobić? Co będzie zachowaniem niestosownym lub wręcz niewskazanym?

Oto niektóre z głównych zaleceń dotyczących skutecznego wsparcia psychospołecznego:

• Przede wszystkim nie obiecuj niczego, czego nie możesz zrobić lub zapewnić.
• Zachowaj szacunek i uszanuj wszelkie wartości osoby poszkodowanej.
• Zachowaj spokój, przynajmniej na tyle, na ile potrafisz.
• Zezwól na wszelkie sposoby wyrażania emocji przez osoby ocalałe i spróbuj te emocje zidentyfikować.
• Uszanuj przekonania religijne każdej osoby lub ich brak.
• Nie zmuszaj osoby dotkniętej katastrofą do zrobienia czegoś, czego nie chce robić w danym momencie.
• Unikaj konfrontacji z dowolną inna osobą biorącą udział w tym samym zdarzeniu.
• Nie rób wykładów ani nie instruuj osoby, której to dotyczy. Nie opowiadaj jej też o szczegółach tego wydarzenia. Zamiast tego zachęć ją do podjęcia dialogu na poziomie transcendentalnym.
• Wysłuchaj tego kogoś, jeśli chce on z Tobą porozmawiać.
• I na koniec, nie lekceważ groźby popełnienia samobójstwa lub morderstwa z jakiegokolwiek powodu, niezależnie od tego, jak błahy mógłby się on wydawać.

Jako refleksję w ramach podsumowania naszego dzisiejszego artykułu chcielibyśmy zaznaczyć, że gdy myślisz o katastrofie, zwykle bierzesz pod uwagę wydarzenie, które ma miejsce w ograniczonym czasie. Może to być na przykład trzęsienie ziemi, wybuch wulkanu, wypadek drogowy, poważna katastrofa przemysłowa itp.

Jednak nie zawsze tak jest. Sytuacja taka może być spowodowana na przykład także długą wojną, głodem lub innym zjawiskiem, które trwa przez pewien, dłuższy czas.

Dlatego właśnie praca zespołów oferujących wsparcie psychospołeczne podczas tego typu katastrof nie polega wyłącznie na oferowaniu pomocy w określonych momentach. W wielu przypadkach tego rodzaju interwencja taka musi być kontynuowana w razie potrzeby, dopóki dana społeczność nie wróci do tego samego poziomu funkcjonalnego, co przed całym tym wydarzeniem.