Wolność wyrazu: najważniejsze założenia

W teorii wolność wyrazu zakłada, że wszyscy ludzie powinni mieć możliwość wyrażania siebie w taki sposób, jaki im odpowiada, nie obawiając się, że będą szykanowani. Jednak w rzeczywistości to prawo posiada wiele ograniczeń, które uwidaczniają się zwłaszcza w momencie, gdy ściera się z prawami innych osób.

Aby kwitły demokracja, dialog oraz rozwój, w społeczeństwie musi funkcjonować kluczowy element: wolność wyrazu. To uniwersalne prawo, które powinna posiadać każda osoba. Oznacza to, że wszyscy ludzie muszą mieć prawo do wyrażania własnych opinii w swobodny sposób.

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ), wolność wyrazu to prawo każdego człowieka, zapisane w artykule 19 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Stanowi on co następuje:

“Każdy człowiek ma prawo do wolności poglądów i swobodnego ich wyrażania; prawo to obejmuje swobodę posiadania niezależnych poglądów, poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i idei wszelkimi środkami, bez względu na granice.”

Niniejszy artykuł ma na celu przedstawić analizę i wyjaśnić dlaczego wolność wyrazu stanowi podstawę każdego demokratycznego społeczeństwa. Podkreślono to wyraźnie w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

Poza tym prawo to jest również gwarantowane przez Międzynarodowy pakt praw obywatelskich i politycznych oraz podkreślane przez Komitet Praw Człowieka.

Na czym dokładnie polega wolność wyrazu?

Wolność wyrazu oznacza, że każdy człowieka ma prawo wyrażać samego siebie nie musząc obawiać się reperkusji. Poza tym zakłada również, że każdy musi mieć dostęp do informacji oraz możliwość ich rozpowszechniania bez żadnych barier. Zauważ, że “wolność wyrazu” to o wiele szersze pojęcie, niż “wolność wyrażania swego zdania”.

Tym samym prawo to dotyczy również wolności prasy, zdefiniowanej jako “przekazywanie informacji przy pomocy mediów bez kontroli aparatu państwowego przed ich upowszechnieniem”.

Biorąc pod uwagę powyższe stwierdzenie, wolność wyrazu chroni:

• Przede wszystkim wszystkie opinie natury politycznej, religijnej, naukowej, moralnej oraz historycznej.
• Każdą formę wyrazu, bez względu na to, czy jest to słowo mówione, słowo pisane, obrazy, język migowy, czy środki wyrazu artystycznego.
• Wszystkie sposoby rozpowszechniania informacji, takie jak gazety, plakaty, ubrania, zarzuty prawne, itp.
• Każdą opinię lub pomysł, które wiążą się z ludzkim życiem, zarówno jego sferą prywatną jak i publiczną, prawami człowieka, dziennikarstwem, środkami wyrazu artystycznego, kulturą, oraz myślą religijną i polityczną.

Jakie są warunki konieczne do korzystania z tego prawa?

Aby zaistniała prawdziwa i skuteczna wolność wyrazu, ludzie muszą być w stanie:

• Wyrażać swoje zdanie i komentować każdą kwestię, w każdy sposób.
• Szukać, otrzymywać i rozpowszechniać informacje. W końcu bez informacji nie można korzystać z prawa do swobodnego wyrażania siebie.
• Mieć dostęp do informacji od państwa, który odgrywa kluczową rolę w domaganiu się skutecznych praw, obronie praw człowieka oraz walce z korupcją.
• Mieć dostęp do zróżnicowanych i niezależnych mediów, ponieważ zmonopolizowane lub oligopolistyczne informacje ograniczają równość szans, zróżnicowanie oraz pluralizm.
• W przypadku dziennikarzy: cieszyć się zapewnianą im wolnością, bez jakichkolwiek bezpośrednich lub pośrednich nacisków.
• Cieszyć się wolnością naukową, dzięki której studenci, nauczyciele i badacze mogą swobodnie pozyskiwać wiedzę, przekazywać ją i pogłębiać. To pozwala rozwinąć model wolnego myślenia, który zniechęca do indoktrynacji.

Poza tym należy podkreślić, że wolność wyrazu chroni również prawo do wyrażania sprzeciwu wobec twierdzeń innych ludzi. Znajduje to zastosowanie na przykład w odniesieniu do każdej “oficjalnej” ideologii legislacyjnej lub różnych obowiązków, takich jak obowiązek służby wojskowej.

Pojęcie cenzury

Antydemokratyczne reżimy często zagrażają wolności wyrazu stosując różne narzędzia cenzurujące, rozumiane jako wykorzystywanie siły w celu kontrolowania wolności wyboru. Cenzura może być zarówno jawna (narzucana przez prawo), jak i ukryta (na przykład pojawiać się w formie tabu czy zakazów społecznych).

Tym samym cenzura to jedna z najbardziej radykalnych form ograniczania wolności wyrazu. Zaliczamy do niej również cenzorowanie określonych treści przed ich publikacją.

Wyrażanie samego siebie nie może podlegać wcześniejszej cenzurze, chociaż można je w sposób odpowiedzialny regulować. Na przykład nikt nie może zabronić nikomu wyrażać samego siebie, nawet jeśli później miałby zostać ukarany za swoje zachowanie.

Ograniczenia wolności wyrazu

Bazując na powyższych stwierdzeniach widzimy, że prawo do wolności nie jest absolutne. Poza tym prawa obowiązujące w danym państwie mogą zabronić danej osobie dokonywania zbrodni lub agresywnego zachowania. Mogą także zmusić ją do przeproszenia za nienawiść i dyskryminację.

Tym samym wolność wyrazu ma swoje ograniczenia, gdy ściera się z prawami innych osób lub wyznawanymi przez nie wartościami.

W tym momencie należy zwrócić uwagę na trudności związane z wyznaczeniem linii, która oddziela właściwe i niewłaściwe sposoby wyrażania się. Istnieją osoby, które wprowadzając te limity chcą jedynie chronić szacunek i prawa człowieka. Jednak są także autokraci, którzy chcą stosować je, aby ograniczać prawo do wolności wyrazu innych obywateli.