Terapie poznawcze i ich klasyfikacja
Różne terapie poznawcze pokazują, że wspólną cechą wszystkich z nich jest uznanie poznania za decydujący element zachowania. Różnią się jednak znaczeniem, jakie przypisują różnym zaangażowanym w to procesom. Te procesy poznawcze mogą być natomiast aktywowane przez te same mechanizmy, które motywują ludzkie uczenie się.
Terapie poznawcze zawsze projektują metody leczenia oparte na opracowaniu poznawczym problemu. Uważają też, że uczenie się jest znacznie bardziej złożone niż tworzenie skojarzeń bodziec-odpowiedź. W ramach interwencji terapeutycznej pobudza się więc pacjenta do zajęcia się procesami poznawczymi, ponieważ jest to główny wyznacznik zachowania.
Terapie mają różnorodne odmiany i brakuje im jednolitej struktury teoretycznej, która łączyłaby je w jeden ogólny model teoretyczny. Ale często klasyfikuje się je w tej samej grupie: poznawcze terapie behawioralne.
Teorie poznawcze i ich klasyfikacja
Ze względu na różnorodność tych technik, zaproponowano trzy główne klasy terapii poznawczych (Mahoney i Arnkoff, 1978):
- Metody restrukturyzacji poznawczej, które zakładają, że problemy emocjonalne są konsekwencją nieprzystosowanych myśli, a zatem ich interwencje próbują ustalić bardziej adaptacyjne wzorce myślowe.
- Terapie umiejętności radzenia sobie, które mają na celu rozwój repertuaru umiejętności pomagających pacjentowi poradzić sobie z szeregiem stresujących sytuacji.
- Metody terapeutyczne oparte na rozwiązywaniu problemów, które są połączeniem dwóch poprzednich rodzajów. Koncentrują się natomiast na opracowaniu ogólnych strategii radzenia sobie z szerokim zakresem problemów osobistych, podkreślając znaczenie aktywnej współpracy między pacjentem a terapeutą.
Terapie poznawcze oparte na restrukturyzacji poznawczej
Mają na celu identyfikację i zmianę poznania, takiego jak irracjonalne przekonania, zniekształcone myśli a także negatywne autowerbalizacje.
Najbardziej reprezentatywna byłaby tu racjonalna terapia emocjonalna Ellisa, terapia poznawcza Aarona Becka jak również terapia restrukturyzacji emocjonalnej Marvina Goldfrieda.
Racjonalna terapia emocjonalna Alberta Ellisa (TREC)
Autor tej teorii ta sugeruje, że większość problemów psychologicznych wynika z obecności nieprzystosowanych (irracjonalnych) wzorców myślowych. Ludzie w dużej mierze kontrolują swoje przeznaczenie, a ich zachowanie jest pod silnym wpływem przekonań, wierzeń i wartości.
Racjonalna terapia behawioralna emocjonalna (TREC) jest formą psychoterapii skrótowej, która pomaga zidentyfikować myśli i emocje prowadzące do samozagłady. Przegląda i testuje racjonalność tych uczuć, zastępując je następnie bardziej produktywnymi i właściwymi przekonaniami.
Podejście TREC koncentruje się głównie na teraźniejszości, aby pomóc zrozumieć mechanizmy i wzorce myślenia i przekonań, które powodują dyskomfort. Dyskomfort, który następnie prowadzi do szkodliwych działań i zachowań zakłócających realizację celów lub równowagę emocjonalną.
Terapie poznawcze Becka
Zaburzenia emocjonalne i / lub behawioralne byłyby wynikiem zniekształcenia przetwarzania informacji w wyniku aktywacji ukrytych schematów. Głównymi elementami tej teorii są przedstawione poniżej sytuacje:
- Ludzie rozwijają w dzieciństwie szereg podstawowych schematów, które pomagają im później zorganizować swój system poznawczy.
- Mogą się u nich pojawiać myśli lub wyobrażenia mentalne w sposób automatyczny, bez uprzedniej interwencji procesu rozumowania.
- Mogą powodować zniekształcenia poznawcze i błędy w przetwarzaniu informacji.
- Stresujące wydarzenia życiowe mogą aktywować podstawowe schematy dysfunkcyjne.
Systemowa racjonalna terapia restrukturyzacyjna Goldfrieda
Ta terapia została opracowana na podstawie TRE Ellisa, jako próba osiągnięcia wyższej specyfikacji i dostosowania jej do procedury samokontroli. Ma na celu nauczenie klientów umiejętności radzenia sobie z problemami i rozwiązywania problemów, które następnie pozwolą im spojrzeć rozsądniej na zdarzenia destrukcyjne.
Terapia samokształcąca Meichenbauma
Teoria ta opiera się na pracach Lurii i Wygotskiego na temat znaczenia „języka wewnętrznego” w regulacji zachowań. Historyczne tło techniki treningu samokształcenia sięga czasów pracy przeprowadzonej w latach 60-tych XX wieku z nadpobudliwymi i agresywnymi dziećmi.
W przeciwieństwie do racjonalnej terapii emocjonalnej (RET), trening ten koncentruje się bardziej na umiejętności modyfikowania zachowań a także emocji poprzez autowerbalizację. Mniej natomiast skupia się na systemie irracjonalnych przekonań i pomysłów pacjenta.
Procedura w tej terapii przebiega w następujący sposób:
- Modelowanie
- Zewnętrzna instrukcja przewodnika wypowiadana na głos.
- Samo instrukcje wypowiadane na głos.
- Samo instrukcje wypowiadane szeptem.
- Ciche auto instrukcje.
Terapie poznawcze oparte na umiejętnościach stawiania czoła problemom
Terapie te próbują uczyć umiejętności, aby osoba mogła odpowiednio stawić czoła problematycznym sytuacjom.
Najbardziej istotna byłaby w tej kategorii terapia za pomocą zaszczepienia stresem Meichenbauma lub teoria radzenia sobie z lękiem Suinna i Richardsona.
Terapia za pomocą zaszczepienia stresem Meichenbauma
Opiera się na rozwijaniu i / lub wyposażaniu osób w umiejętności i zdolności, które pozwalają im zmniejszyć / anulować napięcie i aktywację fizjologiczną organizmu. Ponadto ma na celu zastąpienie poprzednich negatywnych interpretacji szeregiem pozytywnych, aby poradzić sobie ze stresem.
W treningu zaszczepiania stresem można wyróżnić trzy fazy, które czasem się nakładają. Te fazy to:
- Faza konceptualizacji.
- Etap nabycia i treningu umiejętności.
- Faza zastosowania nabytych umiejętności.
Teoria treningu zarządzania lękiem Suinna i Richardsona
Celem tej terapii jest nauczenie klienta korzystania z relaksacji i innych umiejętności w różnych sytuacjach w celu kontrolowania reakcji lękowych.
Wyniki tej terapii wydają się być pozytywne, nie tylko w przypadkach uogólnionego lęku, ale także w lęku przed egzaminami lub strachu przed wystąpieniami publicznymi.
Zdaniem autora, ta metoda wydaje się także lepsza od systematycznego odczulania. Powoduje bowiem korzystny wpływ na trzy kanały reakcji (afektywno – behawioralny i somatyczny). Ponadto obniża ciśnienie krwi, poprawia wydajność i zmniejsza problematyczne poznanie.
Terapie poznawcze oparte na rozwiązywaniu problemów
Mają one na celu skorygowanie sposobu, w jaki dana osoba podchodzi do problemów, udostępniając systematyczną metodę rozwiązywania tego rodzaju sytuacji.
Terapia rozwiązywania problemów D´Zurilla i Golfrieda
Jej celem jest nauczenie pacjenta systematycznej metody rozwiązywania problemów. Zapewnia również klientowi metody analizy i oceny możliwych opinii oraz oferuje szczególną perspektywę interpretacji świata.
Skutecznie działa w połączeniu z innymi technikami i jest najczęściej stosowaną terapią rozwiązywania problemów. Cieszy się również największą liczbą zastosowań i badań eksperymentalnych.
Technika rozwiązywania problemów interpersonalnych Spivack i Shure
Celem tej terapii jest natomiast zwiększenie dostosowania i kompetencji społecznych. Aby to osiągnąć, opracowuje się umiejętności rozwiązywania problemów interpersonalnych.
Na początku trzeba zdefiniować, na czym polega problem. Problem pojawia się bowiem, gdy nie ma dostępu do skutecznej reakcji na daną sytuację.
Umiejętności, które wyznaczają dostosowanie społeczne, to myślenie alternatywne, myślenie przyczynowe lub środki-cele (od 8-10 lat do wieku dojrzewania) a także myślenie konsekwentne (przez cały okres dojrzewania).
Tsobista nauka Mahoneya
Terapia ta ma na celu wyszkolenie osobnika jako osobistego specjalisty-naukowca w zakresie diagnozowania i kontrolowania własnych zachowań konfliktowych.
Środki obejmują modelowanie, systematyczne wzmacnianie, stopniowe wykonywanie zadań a także nabywanie umiejętności samooceny. Ten rodzaj terapii może być najbardziej atrakcyjna dla osób ceniących naukę, kontrolę i kompetencje.