Świadomość w ujęciu psychopatologicznym

Świadomość ludzka była przedmiotem licznych badań od początku istnienia filozofii. Stąd właśnie wywodzi się psychopatologia świadomości. Jednak po wielu latach badań nadal wydaje się, że nie ma zgody co do definicji tego ciekawego konstruktu, jakim jest nasza świadomość.

Już Kartezjusz mówił o duchu, a jego wysiłki skupiały się na zrozumieniu tego, co może oznaczać koncepcja polegająca na tym, że ten duch może powiedzieć coś o samym sobie. Block (w 1995 roku) mówił o dwóch typach świadomości, a Chalmers (w 1998 r.) twierdził, że rozwiązanie tego problemu zajmie „wiek lub dwa”.

Obecnie eksperci badają świadomość psychologiczną, aby dowiedzieć się, czy istnieją neuronalne korelacje ze stanami podświadomości (Perez, 2007). Kierunki badań wydają się jednak nie zgadzać co do samego przedmiotu badań: czy powinniśmy skupić się na korelatach stanów świadomości, czy też na treści świadomości jako takiej?

Zaburzenia natury psychopatologicznej obejmujące świadomość

Chociaż obecnie wciąż jeszcze nie ma zgody co do definicji konstruktu obejmującego świadomość, w psychologii zdefiniowano poszczególne zaburzenia, które obejmują ogólnie pojęty „brak wiedzy o samym sobie”. Poniżej zaprezentujemy Ci ich wyczerpującą klasyfikację.

Chociaż definicja świadomości jako takiej nie wydaje się być do tej pory jasna, prawda jednak jest taka, że ​istnieją w jej ramach określone zaburzenia świadomości. Bleuler (1857-1939), szwajcarski psychiatra, zdefiniował świadomość jako „wiedzę o na temat samego siebie i znajomość tego faktu”.

W ten sposób osoby ze zmienioną świadomością nie są w stanie odpowiednio i zrozumiale reagować na wymagania otoczenia ani na bodźce wewnętrzne. Na tej definicji opiera się właśnie cała psychopatologia świadomości.

Gastó i Penades (2011), Santos, Hernángomez i Travillo (2018) sprecyzowali także cztery podstawowe cechy świadomości, które są szczególnie istotne w jej zaburzeniach. Są to kolejno:

• Subiektywizm lub prywatność naszych umysłów.
• Istnienie jednej świadomości w każdej osobie.
• Każdy akt zmierzający do zaplanowanego końca.
• Samoświadomość, czyli zdolność poznania i rozpoznania siebie.

Zaburzenia świadomości są zorganizowane zgodnie z tym, na jaką część ciała lub mózgu mają wpływ. Jako punkt odniesienia przyjęto podręcznik przygotowania PIR do psychopatologii CeDe (oryg. The CeDe Psychopathology PIR Preparation Manual – 2018 r.).

Zaburzenia świadomości: utrata podczas snu

Psychopatologia świadomości obejmuje liczne zaburzenia behawioralne. Możemy je scharakteryzować na podstawie stanów mózgu, w których ludzie mają trudności z „budzeniem się”, orientacją i reagowaniem na stymulację sensoryczną. Wydają się zagubieni w czasie, przestrzeni lub ospali. Istnieją trzy ogólnie pojęte rodzaje zaburzeń świadomości:

• Letarg, senność lub otępienie. Są to ludzie, którzy nie są w stanie utrzymać uwagi i czujności, nawet gdy bardzo się starają. Letarg nie jest subiektywnym odczuciem senności spowodowanym brakiem odpoczynku, ale zmianą o charakterze patologicznym, w przypadku której prawie nie ma fizycznej lub werbalnej stymulacji.
• Obnubilacja. Osoba jest w głębszym stanie odwrócenia uwagi i braku stymulacji. Czuje się zdezorientowana i poirytowana, gdy ktoś inny próbuje ją wyprowadzić z tego stanu. Występuje szeroko pojęte zaburzenie w całym ich funkcjonowaniu psychologicznym. Istnieją również zniekształcenia percepcyjne, takie jak problemy słuchowe lub wizualne.
• Otępienie. W stanach takich jak schizofrenia katatoniczna widzimy otępienie. Osoba taka porzuca wszelkie dobrowolne ruchy, a jej mowa jest niespójna i ledwo zrozumiała.

Całkowity brak świadomości pojawia się wtedy, gdy dana osoba zapada w śpiączkę, w trakcie której odruchy, takie jak odruch rogówki źrenicy, zanikają i gdzie cechą charakterystyczną jest płaski elektroencefalogram przez co najmniej trzydzieści minut. W tym przypadku możemy powiedzieć już z pełną odpowiedzialnością, że taka osoba nie jest już świadoma.

Świadomość, a zaburzenia produktywne: nadmierne halucynacje

W psychopatologii świadomości znajdujemy również zmiany, które sugerują, że chociaż świadomość może teoretycznie istnieć, jest ona całkowicie zniekształcona, dając początek obrazom halucynacji i złudzeń.

Oniryzm lub delirium senne to pomieszanie rzeczywistości z wyobrażeniem. Zjawisko takie pojawia się we wszystkich produktywnych zaburzeniach świadomości. W tym przypadku ludzie doświadczają stanów podobnych do snu, przeplatanych momentami pełnej przytomności.

W następujących przypadkach zaburzeniach widzimy typowy oniryzm lub splątanie:

• Etap asteniczno-apatyczny. Występuje głównie u osób starszych, poprzedzając stany toksyczne i splątane. Faza asteniczno-apatyczna może wystąpić u osób zagrożonych majaczeniem i charakteryzuje się labilnością afektywną, drażliwością, zmęczeniem i apatią. Istnieją również zmiany w funkcjach psychologicznych, takich jak pamięć lub uwaga.
• Dezorientacja powiązana z podnieceniem. Te objawy poprzedzają ostry stan splątania lub majaczenie. Pojawiają się typowe symptomy, takie jak utrata spójności, zniekształcenie pamięci, niezrozumiały język i odhamowanie zachowania.
• Delirium. Delirium to ostra dysfunkcja mózgu, która powoduje całkowitą zmianę stanu psychicznego i świadomości. Występują tu wyraźne zmiany uwagi, zaburzenia percepcji, myślenia, wspomnień krótko- i długoterminowych, aktywności psychomotorycznej oraz cyklu snu i czuwania.

Zmiana kontekstu w delirium

Delirium występuje zwykle u osób starszych, które trafiają do szpitala z zupełnie innych powodów. W nocy zwykle doświadczają one ostrego stanu splątania.

Powoduje to zmiana kontekstu i poziom lęku związany z pobytem w szpitalu. Problem polega na tym, że pracownicy szpitali często nie wiedzą, co zrobić, aby pomóc. Kluczem jest tutaj właśnie wspomniana powyżej zmiana kontekstu.

Zawężenie pola zaburzeń świadomości: podział myśli i zachowania

Zaburzenia te generują brak ciągłości między percepcją a poznaniem, ale charakteryzują się pozornie „normalnymi”, lecz w rzeczywistości zautomatyzowanymi zachowaniami.

Stwierdziliśmy też, że głównym zaburzeniem zwężenia pola świadomości są stany „zmierzchu”. W stanie zmierzchu świadomość jest całkowicie zaciemniona, ale rozumienie świata przez osobę, chociaż zniekształcone, ma przynajmniej częściowy charakter.

Zachowanie podmiotu wydaje się być w harmonii z otoczeniem, a to dlatego, że jego zachowanie jest nieco zautomatyzowane. Te automatyzmy są mimowolnymi ruchami, co oznacza, że osoby te nie wykonują ich świadomie. Ludzie wiedzieli, jak je wykonać doskonale, zanim doświadczyli tego stanu zmierzchu (czasami nazywanego amnezją zmierzchową)

Na przykład istnieje tutaj istotna różnica między osobami ze schizofrenią, u których automatyzm wywołuje dziwne zachowania. W stanach zmierzchu mogą również pojawiać się impulsy. Są to różnego rodzaju impulsywne działania bez podstawy poznawczej, co odróżnia je od zachowań kompulsywnych, które mogą pojawić się np. w ramach zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych.

Cechą charakterystyczną stanów zmierzchu jest to, że pojawiają się one nagle. Jednak równie nagle znikają. Zwykle trwają kilka godzin lub kilka dni, a osoba chora nie pamięta nic z tego okresu.

Ograniczone zmiany świadomości: nie pojawiają się same

Psychopatologię świadomości można również znaleźć w zaburzeniach psychologicznych lub neurologicznych, ale nie jest to główny problem pacjenta. Dzieje się tak zwykle w przypadku zmian, takich jak depersonalizacja i de-realizacja, które zwykle pojawiają się w sytuacjach lęku, paniki i zmianach neurotycznych.

Depersonalizacja została zdefiniowana przez Cruzado, Núñeza i Rojasa (2013 r.) jako zmiana samoświadomości danej osoby. Osoba czuje się tak, jakby była odległa i gdzieś daleko od siebie. Czuje się, jakby była tylko zwykłym widzem obserwującym własne procesy mentalne i ruchy ciała.

Jest ona w stanie zdefiniować własne objawy jedynie za pomocą wyrażeń takich jak „jak gdyby” z powodu trudności związanych z tworzeniem tych opisów.

Depersonalizacja, chociaż występuje w chorobach psychicznych i psychiatrycznych, pojawia się również u ludzi bez towarzyszących jej zmian spowodowanych wyczerpaniem fizycznym i emocjonalnym, stresem lub brakiem snu.

Derealizacja jest podobną zmianą. Jednak mówimy tutaj o zmianie w doświadczeniu danej osoby i postrzeganiu świata, a nie siebie.