Mamy tendencję do myślenia, że nasza tożsamość jest wyjątkowa, że urodziliśmy się z nią i zawsze pozostaje taka sama. Jednak w rzeczywistości nasza tożsamość jest bardziej krucha. Statek Tezeusza jest świetnym przykładem, który pomoże nam lepiej zrozumieć tę ideę.
Ten paradoks brzmi mniej więcej tak: „Podczas kolejnych rejsów drewniane deski łamały się lub gniły, więc trzeba było je wymieniać na nowe. Kiedy Tezeusz wrócił do domu, statek, który zadokował w porcie, nie miał ani jednego ze swoich oryginalnych elementów. Mimo to załoga ani przez sekundę nie wątpiła, że to ten sam statek”.
Statek Tezeusza to paradoks wymiany lub tożsamości. Jeśli poszczególne komponenty obiektu zostaną zastąpione, czy nadal jest to ten sam obiekt? Możemy również zastosować ten paradoks do ludzi. Czy nadal jesteśmy tacy sami, nawet jeśli zmienia się nasz wygląd fizyczny? A jeśli nasza osobowość się zmienia? Co wtedy?
Według greckiej legendy Tezeusz był założycielem Aten. Inne legendy twierdzą, że był on nawet samym Posejdonem. Jedna z opowieści o Tezeuszu opisuje historię, w trakcie której wybrał się on na wycieczkę statkiem z Krety do Aten.
Ale statek ten liczył sobie 300 lat, co wyjaśnia, dlaczego wiele jego elementów trzeba było wymienić na nowe. Po całkowitej renowacji statek nie przypominał już oryginału. Ten nowy nie posiadał ani jednego z oryginalnych elementów tworzących pierwotną konstrukcję.
Jeśli w łodzi z 30 wiosłami wymieniono jedno wiosło, czy nadal jest to ta sama łódź? A co by było, gdyby zamiast tego wymieniono 15 wioseł? Dalej: a co by było, gdyby wymieniono każde jedno wiosło? A co by było, gdyby zamiast wioseł wymieniono 30 desek? I co by było, gdyby każda deska została wymieniona?
Głównym problemem jest to, że bardzo trudno jest dokładnie stwierdzić moment, w którym jedna rzecz staje się inną.
Statek Tezeusza jako przedmiot rozważań filozoficznych
Filozof Thomas Hobbes zagłębił się w ten paradoks. Zaproponował, aby każdy kawałek drewna, który został zastąpiony na statku nowym elementem, został zachowany tak, by utworzyć z niego drugi statek. Czerpiąc z tej historii, Hobbes postawił następujące pytanie:
Który z dwóch statków jest rzeczywistym statkiem Tezeusza?
Można powiedzieć, że ten z oryginalnych elementów. Ale nie tak myślał sam Tezeusz. Uważał, że jego statek został odbudowany, a nie wymieniony.
Jak wspomnieliśmy powyżej, ten paradoks dotyczy również tożsamości. Czy mamy stabilną tożsamość, czy może się ona zmieniać? Filozof Heraklit wypowiedział się w bardzo znanym swoim oświadczeniu związanym z tym tematem:
„Żaden człowiek nigdy nie wchodzi dwa razy do tej samej rzeki, bo to nie jest ta sama rzeka i nie jest to ten sam człowiek”.
Ten cytat sprawia, że wszyscy zastanawiamy się, czy nasza tożsamość zmienia się, gdy zmieniamy coś w sobie.
Zmiany tożsamości
Ten paradoks jest prostszy do zrozumienia, jeśli chodzi o wygląd fizyczny ludzi. Można było przeszczepić różne organy. Jednak nigdy naukowcy nie będą w stanie zmienić każdego organu w naszym ciele. Rozumiemy przez to, że osoba taka nadal byłaby ta sama. Z drugiej strony naukowcy uważają, że istota ludzi tkwi w ich mózgach.
Ale jest haczyk. Zbliżamy się do punktu, w którym mózg będzie również mógł zostać wymieniony. Co by się stało, gdybyśmy mogli technicznie przenieść nasze myśli, wspomnienia i plany do innego mózgu? A co by było, gdybyśmy mogli przenieść wszystkie te informacje do systemu, który działa tak jak nasz mózg? Czy nadal bylibyśmy tacy sami?
Nie możemy spojrzeć na siebie w lustrze na różnych etapach naszego życia i zobaczyć w odbiciu tę samą osobę. Nasz wygląd fizyczny zmienia się, podobnie jak nasza osobowość. Jednak ludzie to nie tylko wygląd fizyczny i osobowość. To także ich relacje z innymi, ich relacje z otoczeniem, ich plany, ich praca itp. Nasza tożsamość społeczna jest ogromną częścią tego, kim jesteśmy.
Dlatego nie ma znaczenia, czy wygląd fizyczny osoby się zmieni, ponieważ pozostaniemy tacy sami, jeśli nasze otoczenie pozostanie takie samo, prawda? Jak każdy inny paradoks, tak i statek Tezeusza nie został jeszcze dokładnie wyjaśniony. Może jednak pomóc nam lepiej zrozumieć i zaakceptować różnego rodzaju zmiany.