Dla krytyków filmowych Stanley Kubrick jest synonimem perfekcji, symetrii i głębi. Dla wielu osób, które z nim pracowały, reżyser ten kojarzy się natomiast ze stresem i wycieńczeniem na planie filmowym. Co do jednego wszyscy są zgodni – Kubrick wyznaczył całkiem nowe ścieżki w świecie filmu.
Mimo że Stanley Kubrick tworzył kilka dekad temu, po dziś dzień jego filmy są rozbierane na czynniki pierwsze i analizowane pod każdym możliwym kątem. Kubrick jest bowiem przez wielu uważany za geniusza, który próbował przenieść na ekran swoje cierpienie, przez co jego dzieła były tak nietypowe i trudne do zaszufladkowania.
Stanley Kubrick – młodość i inspiracje
Stanley Kubrick urodził się 26 lipca 1928 r. w nowojorskiej dzielnicy Bronx. Był ateistą mimo że dorastał w bogatej, żydowskiej rodzinie. Od dziecka fascynowały go szachy, jazz i fotografia. Te trzy elementy często pojawiały się potem w jego twórczości. Dla Kubricka szachy były czymś więcej niż rozrywką. Pomogły mu wykształcić umiejętność strategicznego myślenia przed realizacją jakiegoś pomysłu.
Kubrick widział wiele podobieństw pomiędzy reżyserowaniem filmu a grą w szachy. Potrafił obserwować i analizować scenę przed przystąpieniem do pracy. Ze wszystkich możliwych ruchów zawsze próbował wybrać ten najlepszy. Odniesienia do szachów pojawiły się w kilku jego filmach, m.in. w Odysei kosmicznej (2001), gdzie Frank gra rozgrywa partię szachów, w której przeciwnikiem jest jego komputer HAL 9000.
“Siedzisz przed planszą i nagle skacze Ci serce. Ręka Ci drży z niecierpliwości, żeby przesunąć pionek. Ale szachy uczą Cię, że musisz siedzieć spokojnie i zastanowić się, czy nie ma innych, jeszcze lepszych wyjść.”
-Stanley Kubrick-
Początki twórczości
Stanley Kubrick nie był zbyt dobrym uczniem. Dużo wagarował i miał kiepskie oceny. Był jednak bardzo inteligentną osobą. Pasjonował się fotografią i w wieku zaledwie 16 lat zaczął współpracować z magazynem Look.
Jako filmowiec Kubrick zadebiutował w latach 50. dokumentem Dzień walki (1951). Potem porzucił pracę fotografa i poświęcił się w całości swojemu pierwszemu filmowi pełnometrażowemu, zatytułowanemu Strach i pożądanie (1953).
Film nie odniósł sukcesu, a Kubrick sam mówił, że była to twórczość słabej jakości i zniszczył wszystkie jego kopie. Kubrick tworzył kolejne dzieła i zdobył uznanie za pacyfistyczny film Ścieżki chwały (1957), w którym główną rolę zagrał Kirk Douglas.
Od początku twórczości Kubrick wyróżniał się perfekcjonizmem i ścisłą kontrolą nad wszystkimi aspektami filmu. Czuwał nad reżyserią, produkcją i dystrybucją. Niektórzy podejrzewali, że ta obsesja wzięła się z jego zamiłowania do szachów. Kubrick szybko zasłynął jako reżyser despotyczny, trudny we współpracy i kontrolujący każdy detal.
Sam reżyser tłumaczył swoją postawę tym, że chciał, aby jego filmy były dokładnie takie, jak je sobie wyobrażał. Mówił, że zależało mu, by wszystko się powiodło i że nie widział niczego złego w braku elastyczności we współpracy z zespołem.
Najbardziej znane filmy Kubricka
Po Ścieżkach chwały Kubrick tworzył przez kolejnych 60 lat. Jego pierwszym wielkobudżetowym filmem był Spartakus (1960). Potem nakręcił m.in. Lolitę (1962) na podstawie powieści Nabokova, Dr Strangelove (1964) z Peterem Sellersem w roli głównej oraz nieśmiertelną Odyseję kosmiczną (1968).
Mimo rosnącej popularności, Kubrick unikał pojawiania się w światłach fleszy. Wyjechał ze Stanów Zjednoczonych i zamieszkał na wsi w Anglii. Zyskał opinię człowieka chłodnego, mizoginistycznego, mizantropicznego i despotycznego.
Dążenie do perfekcji
Przez swój perfekcjonizm Kubrick nie pokazał na ekranie kosmitów, kiedy kręcił Odyseję kosmiczną. Nie mógł bowiem znaleźć idealnego sposobu na ich zaprezentowanie. Dziennikarz Michael Herr opublikował w 2000 r. biografię Kubricka i obalił w niej o wiele mitów stworzonych wokół postaci reżysera. Niemniej jednak przedstawia go jako człowieka osobliwego.
Kiedy Kubrick kręcił film, wiedział dokładnie jakiego efektu końcowego oczekuje. Jego wizje nie były zbyt przychylnie postrzegane przez cenzurę, szczególnie w przypadku filmów przekraczających pewne granice. Kiedy tworzył film Barry Lyndon, postanowił użyć tylko naturalnego światła, aby lepiej odzwierciedlić życie w XVIII w. Podchodził do każdego projektu w sposób niezwykle szczegółowy i precyzyjnie dobierał dekoracje, stroje i rekwizyty.
W 1980 r. Kubrick stworzył przerażający film Lśnienie na podstawie książki Stephena Kinga. Praca nad filmem nie była łatwa, ponieważ Kubrick wchodził nieustannie w konflikt z aktorką grającą główną rolę, Shelley Duvall. Zasłynął wówczas jako reżyser bezkompromisowy i trudny we współpracy. Nieprzyjemne doświadczenia miał z nim również aktor Malcolm McDowell, który podczas kręcenia Mechanicznej pomarańczy doznał złamania kilku żeber i uszkodzenia rogówki.
Po sukcesie Lśnienia Kubrick odczekał siedem lat zanim nakręcił kolejny film, Full Metal Jacket, w którym na nowo porusza tematykę przedstawioną wcześniej w Ścieżkach chwały.
Od lądowania na Księżycu do Oczu szeroko zamkniętych
Kubrick kręcił Odyseję kosmiczną jeszcze przed lądowaniem Apollo 11 na Księżycu. Mimo tego film jest niezwykle realistyczny, a warto pamiętać, że w 1968 r. twórcy filmowi nie mieli zbyt szerokiego wachlarza efektów specjalnych do wykorzystania.
Rok później miało miejsce lądowanie na Księżycu i tak powstała teoria spiskowa, że w rzeczywistości nigdy się to nie wydarzyło i że publikowane nagrania to sfałszowany przez Kubricka dokument. Plotka na nowo się rozniosła w 2016 r. za sprawą filmu dokumentalnego Operacja Avalanche.
Głos w tej sprawie zabrała nawet córka Kubricka, Vivian. Przypomniała, że jej ojciec nie miał dobrej relacji z cenzorami pracującymi dla amerykańskiego rządu. Nie byłoby zatem logiczne pomagać ludziom, którzy utrudniali mu tworzenie filmów.
Pomimo wysiłków Vivian, nie przestano tworzyć kolejnych teorii spiskowych. W internecie krążą niezliczone historie o tym, że Kubrick należał to tajnej grupy. Niektórzy uważają, że jego ostatni film, Oczy szeroko zamknięte był sposobem na obnażenie tajemnych stowarzyszeń rządzących światem.
Filmem tym reżyser rzekomo wydał na siebie wyrok śmierci. Mimo że Kubrick budził polityczne kontrowersje i miał sceptyczne podejście do demokracji, nie ma żadnego potwierdzenia, że te historie są prawdziwe.
Nagła śmierć Kubricka
Stanley Kubrick zmarł 7 marca 1999 na atak serca. Miało to miejsce tuz przed premierą filmu Oczy szeroko zamknięte. Pochowano go w jego własnym ogrodzie, pod jego ulubionym drzewem, podczas małej, rodzinnej, niezwiązanej z religią ceremonii.
Bez względu na to, czy wszystkie plotki krążące wokół osoby Kubricka są prawdziwe, czy nie, to był on z pewnością utalentowanym reżyserem, który odcisnął piętno na kolejnych pokoleniach twórców filmowych. W chwili śmierci miał kilka niedokończonych projektów, w tym Napoleon oraz pornograficzny film zatytułowany Blue Movie.
Mimo że nigdy nie wygrał Oscara za reżyserię, otrzymał tę statuetkę za efekty specjalne w Odysei kosmicznej. Był kontrowersyjny, neurotyczny, trudny i… genialny. Dzięki temu połączeniu cech pozostawił po sobie niezapomniane dzieła.
“Jeśli coś można zapisać lub pomyśleć, można to sfilmować.”
-Stanley Kubrick-