Samookaleczanie się wśród nastolatków: dlaczego to robią i jak można im pomóc?

Obecnie odnotowuje się liczne przypadki samouszkodzeń wśród młodzieży. Co kryje się za tym wzrostem? Jak możemy interweniować, aby im pomóc? Dowiedz się tutaj.

Napisane i zweryfikowane przez psycholog Gorka Jiménez Pajares.

Ostatnia aktualizacja: 10 kwietnia, 2024

Obecnie coraz więcej nastolatków ucieka się do samookaleczeń, aby stawić czoła trudnościom życiowym. Zadając sobie krzywdę fizyczną (na przykład poprzez małe skaleczenia), udaje im się zmniejszyć odczuwany przez nich ból psychiczny. Zmniejsza to ich poczucie udręki. Samookaleczanie się wśród nastolatków może być postrzegane jako zachowanie, które wywiera intensywny efekt narkotyczny na te osoby.

Samookaleczenie polega na dobrowolnym zadaniu sobie krzywdy. Jest to działanie niewymuszone przez zewnętrzną postać, a jego cel jest daleki od samobójstwa. Niezwykle ważne jest odróżnienie samookaleczeń od zachowań samobójczych. Osoby, które stosują samookaleczanie się, nie chcą odebrać sobie życia. Paradoksalnie, dokonując samookaleczenia, nastolatek stara się sprawić, by „życie mniej bolało”.

Samookaleczanie się: niebezpieczna łódź ratunkowa

W wyniku rosnącej liczby przypadków młodych ludzi zgłaszających zachowania samookaleczające, uważa się je dziś za globalny problem zdrowia publicznego (Zaragozano, 2017). Do najczęstszych zachowań autoagresywnych należą skaleczenia i rany na skórze, oparzenia, wyrywanie sobie włosów, drapanie się czy przyjmowanie substancji toksycznych.

Czasami zachowania samookaleczające występują wraz z dobrze zdefiniowanymi zaburzeniami klinicznymi, takimi jak depresja, anoreksja lub zaburzenie osobowości typu borderline (BPD). Jednak w innych przypadkach samookaleczanie się występuje bez wyraźnej przyczyny klinicznej. Wraz z wiekiem jednostki te zachowania wydają się nasilać. Są również bardziej powszechne wśród kobiet.

Motywy samookaleczeń

Jak wspomnieliśmy wcześniej, cel fizycznego samookaleczenia ma psychologiczny charakter. Dokonując samookaleczenia, nastolatki wyrażają swój psychiczny ból. Dlatego zachowania te można skonfigurować jako „niewerbalną formę wyrażania cierpienia” (Zaragozano, 2017).

Odkryto do sześciu rodzajów motywacji, które mogą potencjalnie wyjaśniać, dlaczego dana osoba dokonuje samookaleczeń. Wyjaśnimy te przyczyny na przykładzie klinicznym.

Dlaczego nastolatki wybierają samookaleczanie się?

• Aby szukać wsparcia społecznego od rodziny lub przyjaciół. Krótko mówiąc, od osób, które są dla nich ważne. Jednym z przykładów jest Ania, 21-letnią pacjentka, która podczas samookaleczania często mówi: „Jeśli mnie zostawisz samą, zrobię sobie krzywdę”.
• W formie kary. Ania twierdzi: „Tnę się, bo jestem obrzydliwa. Nie jestem w stanie osiągnąć w życiu dobrych rzeczy. Nie zasługuję na rodzinę, którą mam. Są dla mnie tacy mili i zobaczcie, jak im się za to odwdzięczam. Tnę się, bo jestem złą córką”. Jak widać, myśli Ani są wyjątkowo dysfunkcyjne i powodują u niej duży dyskomfort.
• W celu zmniejszenia bólu psychicznego. Ania często wspomina również, że „Czasami jedynym sposobem, w jaki mogę „przestać odczuwać” ból, jest zranienie siebie. W ten sposób mogę skupić się na bólu w ranie zamiast w duszy. To bardziej namacalny rodzaj bólu”.
• Zachowania parasamobójcze. Takie zachowanie jest dalekie od dążenia do samobójstwa. Można to opisać jako igranie z prawdziwym zachowaniem samobójczym. Ania stwierdza: „Zawsze tnę się bardzo blisko ostatniej blizny. Za każdym razem próbuję zrobić to głęboko, ale nie mam odwagi. Nie jestem w stanie zakończyć swojego życia”. Dziewczyna, pomimo bólu wie, że ma powody, by żyć dalej.
• Uczucie pustki. Ta emocja została obszernie opisana w kontekście BPD. Samookaleczanie to sposób na wypełnienie pustki czymkolwiek, nawet jeśli to coś jest bolesne. Ania wspomina: „Czasami czuję się tak samotna i pusta, że robię sobie przez to krzywdę. To sprawia, że czuję się trochę bardziej żywa. Sprawia, że doświadczam czegoś innego niż pustka”.

Znaczenie rygorystycznej oceny samookaleczeń

Z klinicznego punktu widzenia każdy incydent samouszkodzenia jest istotny. Dlatego musimy zwracać spokojną i refleksyjną uwagę na tego rodzaju zachowania, niezależnie od motywacji, która za nimi stoi.

Istnieje cienka granica między zachowaniami parasamobójczymi a dokonaniem samobójstwem, które kończy się tragedią. Z tego powodu profesjonaliści muszą zawsze przeprowadzać rygorystyczną ocenę pacjenta i określić interwencję, która najlepiej odpowiada jego charakterystyce.

Skuteczne interwencje

Istnieją cztery rodzaje interwencji, które okazały się skuteczne w leczeniu samouszkodzeń (i towarzyszących im jednostek klinicznych). Oto one (Zaragozano, 2017):

• Interwencje oparte na rozwiązywaniu problemów. Dążą do rozwiązania powszechnego deficytu u nastolatków: skutecznego rozwiązywania konfliktów. Dzięki temu leczeniu nastolatek jest szkolony w zakresie identyfikowania i charakteryzowania swoich problemów, generowania rozwiązań, wdrażania ich i oceny ich wpływu.
• Terapia poznawczo-behawioralna (CBT). Jest to wysoce skuteczna interwencja w zachowaniach autodestrukcyjnych. Jej celem jest modyfikacja sposobu postrzegania przez nastolatka wydarzeń życiowych. W konsekwencji dokonuje zdrowszych interpretacji i poprawia swoje samopoczucie.
• Trening umiejętności społecznych. Ma na celu zmianę sposobu, w jaki nastolatek odnosi się do otoczenia. Celem jest, aby komunikował się skutecznie i asertywnie, a nie poprzez samookaleczanie.
• Terapia rodzinna. Jest to interwencja z nadzwyczajnymi korzyściami. Ma na celu ułatwienie rozwiązywania konfliktów, które powstają i mają wpływ na interakcje rodzinne, poprzez lepszą komunikację,

Pomaganie bez wtrącania się

Musimy podkreślić, że jeśli zaobserwowałeś zachowanie samookaleczające u członka rodziny lub przyjaciela, bądź taktowny podczas rozmowy z tą osobą. Ważne jest, aby zobaczyła, że jesteś tam dla niej. Upewnij się, że nie jesteś zbyt nachalny, ponieważ może to zwiększyć jej ból.

W tego rodzaju przypadkach zwykle zaleca się zasugerowanie, aby jednostka zwróciła się o profesjonalną pomoc.