Poligraf – czy wykrywacz kłamstw jest skuteczny?

Poligraf, powszechnie znany jako “wykrywacz kłamstw”, to instrument, który został wynaleziony w XX wieku. Samo słowo wywodzi się z “poli”, czyli “dużo” i “graf”, czyli dużo wykresów i napisów.

Dlatego możemy powiedzieć, że jest to maszyna generująca wiele wykresów jednocześnie. Ale co te wykresy oznaczają? Po prostu opisują reakcję fizjologiczną, której doświadcza przesłuchiwany.

Poligraf został zaprojektowany z myślą, że emocje mogą ujawniać się w reakcjach naszego ciała. Na przykład, jeśli odczuwam strach, stanie się on powodem pocenia się, przyspieszonego tętna i nerwowego oddychania.

Przede wszystkim, poligraf jest najczęściej stosowany w przypadku osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa. Organy ścigania używają go, aby ustalić, czy podczas zeznań oskarżony mówi prawdę, czy kłamie.

Krótka historia poligrafu

W latach 20-tych ludzkość zaczęła próbować stworzyć maszynę, która by mogła wykryć oszustwo. Narodziny poligrafa odbywały się według następującego scenariusza. Odpowiedzialnym za opracowanie projektu był William Marston.

W oparciu o różne pomiary ciśnienia krwi stworzył on krzywą kłamstwa. Jednak wyniki jego wykrywacza kłamstw nie zostały zaakceptowane przez naukowców jako dowód. Społeczność naukowa nie uznała nawet całego tego procesu za legalny.

Później, psychiatra i policjant z Berkeley o nazwisku Larson opracował zmodyfikowaną wersję wariografu swojego poprzednika. W ten sposób chciał unowocześnić siły bezpieczeństwa i uniknąć aktów przemocy, za pomocą których policjanci czasami uzyskują zeznania.

Wraz z ciśnieniem krwi wprowadził również kolejną miarę: rytm oddechowy. Dzięki temu chciał zwiększyć dokładność wyników. Tak więc, w 1924 r. policja zaczęła używać poligrafu w swoich dochodzeniach.

Jednak ta maszyna musiała ulec jeszcze ogromnej ilości zmian, aby stać się tym, czym jest dzisiaj. Nowe cechy dodał Leonarde Keeler. Dodał również nową pomiarową zmienną: aktywność elektrodermalną.

Aktywność elektrodermalna oznacza wartość, w jakiej mierze nasza skóra może przewodzić elektryczność. Naukowcy byli przekonani, że wątpliwości – a co za tym idzie – kłamstwo, zwiększają aktywność elektrodermalną skóry. Ta reakcja fizjologiczna wiąże się ze strachem lub niepokojem.

Jak działa poligraf?

Działanie poligrafu polega na dwóch najczęściej używanych testach. Jednak sposoby, w jaki działają, różnią się. Jednak i jeden, i drugi opierają się na formułowaniu pytań z myślą o wywołaniu pewnych zmian emocjonalnych u podejrzanego.

Chodzi o to, aby osoba przesłuchiwana ujawniła swoje emocje we własnych reakcjach fizjologicznych.

CQT (test pytań kontrolnych)

Ten test stosuje się najczęściej. Składa się z trzech różnych rodzajów pytań, które zadaje prowadzący przesłuchanie: pytania obojętne, istotne i kontrolne.

Pytania nieistotne

Są to pytania, które nie dostarczają nam żadnych ważnych informacji. Są one ogólne i w żaden sposób nie wiążą się ze sprawą, w której prowadzi się śledztwo. Podczas odpowiadania na te pytania od przesłuchiwanego nie oczekuje się żadnego podniecenia ani aktywności emocjonalnej.

Pytania istotne

Te pytania wiążą się już z samym dochodzeniem. Dotyczą konkretnie sytuacji, która się wydarzyła. Należy je budować tak, aby odpowiedzi były negatywne (podczas gdy odpowiedź twierdząca oznaczałaby przyznanie się do faktów).

W tym momencie osoba winna będzie doświadczała większego poziomu aktywności (zarówno emocjonalnej, jak i fizjologicznej).

Pytania kontrolne

To są bardzo niejednoznaczne pytania. Są bardzo mało konkretne. Na te pytania nie da się odpowiedzieć w sposób negatywny, nie kwestionując samej odpowiedzi. Dotyczą one głównie bardzo odległych faktów.

Nie mają żadnego związku ze sprawą, ale mogą nawiązywać do rzeczy, które dana osoba robiła jakiś czas temu, które z kolei mogą być w pewien sposób podobne do wydarzenia, które miało miejsce.

Na przykład, jeżeli chodzi o morderstwo, przeprowadzający wywiad pyta przesłuchiwanego, czy kiedykolwiek skrzywdził kogoś w swoim życiu. Pytanie to wywoła ten sam poziom pobudzenia zarówno u osoby winnej, jak i niewinnej.

Osoba przeprowadzająca wywiad poszukuje osoby niewinnej, która przedstawi wyższy poziom aktywności w trakcie pytań kontrolnych. Pytania te są bardziej niejednoznaczne, dlatego ludzie boją się popełnić błąd we własnej odpowiedzi.

Na pytania, które są bardziej związane ze sprawą, osoby niewinne będą odpowiadać wykazując mniejszą aktywność, ponieważ nie miały one nic wspólnego z opisanym przestępstwem.

Jednak osoba winna, odpowiadając na powyższe pytania, wykaże większą aktywność. Dzieje się tak dlatego, że ciało silniej reaguje na tego typu pytania niż na pytania kontrolne.

GKT (testy wiedzy winnego)

Jest to test sprawdzający wiedzę winnego. Odnosi się do wiedzy, jaką sprawca ma w sprawie. Przeprowadzający wywiad zadaje kilka pytań wraz z kilkoma różnymi odpowiedziami, wśród których tylko jedna jest prawdziwa.

Rozumie się, że sprawca będzie wiedział, która odpowiedź jest poprawna. Gdy prowadzący powie ją, wykaże większe podniecenie. Jednak osoba niewinna, która nic nie wie o przestępstwie, powinna wykazywać ten sam poziom aktywności w przypadku każdej możliwej odpowiedzi.

To dlatego, iż nie wie, która jest prawdziwa, gdyż nie ma z tym nic wspólnego. Oznacza to, że poprawna odpowiedź musi być łatwo rozpoznawalna dla winowajcy. Niemniej jednak, osoba niewinna nie będzie wiedziała, którą odpowiedź wybrać.

Ograniczenia poligrafu

Mimo iż poligraf znajduje się w użyciu od wielu lat, nie możemy ignorować faktu, że istnieją pewne ograniczenia, które zmniejszają wiarygodność maszyny.

W 2003 r. Krajowa Rada Badawcza przygotowała raport na temat wariografu. Przeanalizowano w nim podstawy psychologiczne, na których opiera się ten instrument. Przyjrzyjmy się również wnioskom, które z tego wynikają. Oto kilka najważniejszych:

• Dokładność poligrafu. Reakcje fizjologiczne mierzone przez maszynę mogą być związane z czymś innym poza określonym przestępstwem. To znaczy, że istnieje mnóstwo różnych reakcji, które można ujawnić w taki sam sposób jak te dotyczące oszustwa. To znacznie ogranicza dokładność, do której dąży maszyna.
• Podstawy teoretyczne. Naukowe podstawy teoretyczne, na których opiera się poligraf, są bardzo niepewne. Terminy “strach” i “podniecenie” nie są zbyt dobrze zdefiniowane. Z tego powodu dane poligrafu nie są całkowicie wiarygodne, jeśli przekłada się te wyniki na inne grupy osób. Krótko mówiąc, nie należy używać tych danych dla osób, które nie zostały jeszcze zbadane.
• Dokładność dowodów. Badania nie potwierdzają poziom dokładności testów. W takim przypadku, bardzo ważne stają się stwierdzenia, czy dana osoba kłamie, czy nie. Jednak to oderwanie od realności może prowadzić do poważnych problemów, gdy istnieje wysoki wskaźnik błędu podczas oceny niewinnych ludzi.
• Poligraf jest używany, gdy nie ma się poważnych dowodów winy podejrzanego, więc otrzymanych wyników nie da się w żaden sposób porównać.
• Istnieją środki zaradcze, które pozwalają kłamać w trakcie procedury. Ludzie nauczyli się kontroli swoich reakcji fizjologicznych. Potrafią manipulować maszyną w taki sposób, aby uzyskać korzystne dla siebie wyniki.

Czy poligraf jest skuteczny?

Chociaż podkreśliliśmy jedynie najważniejsze ograniczenia, raport wskazał również na wiele innych. Na podstawie tego możemy wywnioskować, że poligraf nie jest do końca godny zaufania. Ten fakt naprawdę może niepokoić, gdyż wykrywacza kłamstw używa się w tak wielu dziedzinach.

Prawda jest taka, że poligraf ma kilka wad. To powinno stać się alarmem, ponieważ poleganie na instrumencie, który nie zapewnia dokładnych wyników, znacznie zwiększa prawdopodobieństwo skazania na więzienie kogoś, kto jest w rzeczywistości niewinny.