Kto z nas nie doświadczył tego, czy innego rodzaju wstydu po wyrażeniu opinii? Komu z nas jest obce poczucie winy po czymś, co sknocił? Kto nigdy nie odczuł dumy jakiegoś z osiągnięcia? Każdy z tych przykładów odpowiada serii emocji, w których występuje ocena odnosząca się do jaźni. W psychologii znamy ten mechanizm jako „emocje samoświadome”.
Poczucie winy, wstyd i duma to emocje związane z poczuciem własnej wartości u danej osoby i powstają w wyniku serii wewnętrznych ocen i atrybucji.
Te emocje są w rzeczywistości stanami emocjonalnymi, które mają szereg wspólnych cech. Ale mają również określone cechy w zależności od tego, jak ktoś ocenia określone zachowanie i jakie parametry mają na to wpływ. Dziś postaramy się zagłębić nieco bardziej w to zagadnienie – zapraszamy więc do lektury!
Poczucie winy, wstyd i duma – podstawowe emocje samoświadome
W ostatnich latach ludzie skupiają się na emocjach i już ich nie ignorujemy. W rzeczywistości dzieje się nawet wręcz przeciwnie. Jednak wciąż jest wiele do odkrycia na ich temat.
Chociaż prawdą jest, że istnieje sporo badań dotyczących podstawowych emocji i inteligencji emocjonalnej, nie ma jednak żadnych konkretnych danych dotyczących zagadnień o większej różnorodności i złożoności. Tak jest w przypadku samoświadomych emocji.
Niemniej jednak nastąpił w ostatnim czasie stopniowy wzrost zainteresowania tego rodzaju emocjami. Obecnie istnieje kilka modeli teoretycznych na ich temat. Tak więc, zgodnie z tymi różnymi badaniami, samoświadome emocje mają wiele znaczących cech. Są to między innymi:
- Wtórność. Oznacza to, że emocje takie powstają z przekształcenia tych bardziej podstawowych.
- Złożoność. Emocje złożone są niezbędne do wcześniejszego rozwoju pewnych zdolności poznawczych, takich jak pojęcie siebie czy samoświadomość. Oznacza to, że istnieje potrzeba różnicy między swoim „ja” a innymi koncepcjami.
- Społeczność. Emocje tego typu przejawiają się w kontekstach interpersonalnych.
- Moralność. Tego typu emocje są wynikiem internalizacji kulturowych wartości, norm i kryteriów, na podstawie których ktoś ustalił wcześniej, co jest prawidłowe, a co nie. To znaczy pod względem zachowania. Ponadto mają one fundamentalne znaczenie jako motywujące i kontrolujące elementy moralnego zachowania, wraz z empatią.
Na przykład poczucie winy i wstyd mogą hamować zachowania, które niektórzy ludzie uważają za niemoralne. Albo mogą ułatwiać te wymienione jako moralne, ponieważ jeśli nie będziesz ich przestrzegać, poczujesz wstyd i poczucie winy.
Poza tym dumę można skojarzyć z dobrymi uczynkami i wzmocnieniem wynikającym z wykonywania podobnych działań w przyszłości.
Inną ważną rzeczą, o której należy pamiętać, jest to, że pomimo faktu, że tego typu emocje są uważane za samoświadome, różni autorzy, którzy je badali, twierdzą, że uzyskane na ich podstawie poczucie własnej wartości nie musi być ani świadome, ani też wyraźne.
Różne aspekty winy, wstydu i dumy
Pomimo wspólnych cech samoświadomych emocji, pewne rzeczy je odróżniają. Każda z nich pojawia się przed danym wydarzeniem i wiąże się z określonym, subiektywnie pojmowanym doświadczeniem. Ponadto wszystkie niosą ze sobą szereg różnych typów zachowań.
Michael Lewis opracował model, który wyjaśnia emocje samoświadome na podstawie dwóch zmiennych:
- Pozytywna lub negatywna ocena własnego zachowania.
- Atrybucja wewnętrzna (globalna lub specyficzna), jakiej można dokonać w odniesieniu do takiego zachowania.
Według autora oceniamy nasze myśli, uczucia i działania jako sukcesy lub porażki, zgodnie z własnymi kulturowymi i osobistymi zasadami, standardami i celami. Za ich pośrednictwem dokonujemy także atrybucji wewnętrznych. Oznacza to, że zastanawiamy się, skąd tego typu oceny pochodzą.
Jeśli uznasz, że sukces lub porażka jest Twoją zasługą, wtedy wewnętrzna atrybucja miałaby charakter globalny. A jeśli weźmiesz pod uwagę, że to wszystko wydarza się z powodu określonej myśli, działania lub uczucia, to atrybucja ta miałaby charakter specyficzny (lokalny). I właśnie stamtąd pojawia się taka czy inna emocja.
Ponadto cały ten proces zależy zarówno od wpływów kulturowych, jak i zmiennych osobistych. Z tego powodu jedna osoba uznałaby to samo działanie za porażkę, a inna za sukces. To samo dotyczy atrybutów, które mogą być globalne lub specyficzne w zależności od osoby.
Poniżej wyjaśnimy główne cechy tego typu emocji z perspektywy Michaela Lewisa.
Poczucie winy i wstyd, emocje związane z negatywnym poczuciem własnej wartości
Kiedy większość z nas odczuwa wstyd, dokonujemy negatywnej oceny naszego globalnego ja. Chcemy się ukryć lub zniknąć, gdy zdamy sobie sprawę, że mogliśmy zrobić z siebie „pośmiewisko”. Dlatego w tej chwili chcemy tylko uciec od tego uczucia dyskomfortu.
W rzeczywistości doświadczamy pewnej dezorientacji psychicznej, ale pozbycie się tego stanu emocjonalnego nie jest tak łatwe, jak naprawienie skutków określonej czynności. Dlatego uciekamy się do mechanizmów takich jak zapominanie lub reinterpretacja tego, co się stało.
Podobnie poczucie winy wynika z negatywnego poczucia własnej wartości, ale na określonym poziomie. To znaczy przez konkretne działania. Czujemy się winni z powodu czegoś, co zrobiliśmy, pomyśleliśmy lub poczuliśmy, ponieważ kogoś skrzywdziliśmy.
Jednak w tym przypadku nie możemy odwrócić tego działania, a poczucie winy wymaga naprawy skutków danego postępowania, aby móc pozbyć się stanu emocjonalnego, którego doświadczamy. Obejmuje to również refleksję na temat tego, jak będziemy postępować w przyszłości.
Michael Lewis uważa, że poczucie winy jest mniej destrukcyjne i bardziej użyteczne niż wstyd, ze względu na implikacje wynikających z tego działań i środków naprawczych.
Duma i pycha, emocje nacechowane pozytywnym poczuciem własnej wartości
Duma rodzi się z pozytywnej oceny określonego czynnika. Kiedy doświadczamy dumy, dzieje się tak, ponieważ czujemy się usatysfakcjonowani naszymi własnymi działaniami. Ze względu na to, że jest to tak przyjemny stan emocjonalny, najprawdopodobniej będziemy chcieli go odtworzyć w przyszłości.
Michael Lewis odniósł się również do dyspozycji osobowości w swoim wyjaśniającym modelu emocji samoświadomych. Stawia on raczej na nią, niż na emocjonalną reakcję, by odnieść się do pychy lub nadmiernej dumy.
Ta emocja nie doczekała się jeszcze odrębnej nazwy ani w języku angielskim, ani też w polskim. Ogólnie rzecz biorąc wywodzi się ona z pozytywnej globalnej oceny związanej w skrajnych przypadkach z narcyzmem.
Kiedy ktoś doświadcza stanu pychy, oznacza to, że jest z siebie bardzo zadowolony. Dlatego będzie starał się utrzymać ten stan, nawet jeśli nie będzie to łatwe. Ponadto zwykle wiąże się to z poczuciem wyższości, co prowadzi do odrzucenia ze strony innych.
Podsumowanie naszych dzisiejszych rozważań
Co sobie myślisz, gdy czujesz poczucie winy, wstydu i dumy? Czemu przypisujesz wspomnianą dumę? Dlaczego występuje w Tobie poczucie winy? Czy w którymś momencie swojego życia rozpoznałeś w sobie stan pychy?
Jak widać, jeśli istnieje coś, co odróżnia emocje samoświadome od innych, to proces rozwoju związany z oceną jaźni, który je charakteryzuje. To jest coś, co możesz sprawdzić w zasadzie codziennie, kiedy ich tylko doświadczasz.
Jednak jest jeszcze wiele do zbadania, jeśli chodzi o tego rodzaju emocje, zarówno osobiste, jak i społeczne. Na przykład, w jakim stopniu duma i pycha są zazwyczaj pozytywnymi emocjami? A kiedy stają się stanami emocjonalnymi, które powodują negatywne konsekwencje?
Chociaż wszechświat emocjonalny jest ekscytujący, jest również skomplikowany, a nawet tajemniczy. Dzieje się tak dlatego, że jest to temat z dużą liczbą zmiennych i cech. Niemniej jednak ważne jest, aby go przestudiować, ponieważ ułatwia zrozumienie naszej wewnętrznej istoty.
Jest to kolejny istotny wkład, który pomaga udzielić odpowiedzi na jedno z ważnych pytań: jak „działają” ludzie?