Otępienie ma wiele twarzy, na wiele sposobów uczy nas, jak strasznym zjawiskiem jest zanik pamięci. Tradycyjnie najbardziej znanym rodzajem jest otępienie o typie alzheimerowskim. Nie jest to jedyna postać, jaką przybiera otępienie, aczkolwiek jest to jedna z jego najczęstszych form.
Wbrew powszechnemu przekonaniu otępienie nie zawsze jest nieodwracalne. W niektórych przypadkach, jeśli przyczyna jest określona, można ją leczyć, a nawet poprawiać. Niektóre przypadki obejmują: otępienie spowodowaną niedoborem witaminy B12, wywołaną między innymi zapaleniem naczyń, niedoczynnością tarczycy lub wodogłowiem.
Obecnie wszystkie formy otępienia zawierają się w klasyfikacji DSM-5 w obrębie Zaburzeń Neurokognitywnych.
Są klasyfikowane razem z majaczeniem, zaburzeniami amnestycznymi i zaburzeniami neurokognitywnymi. W przypadku tych zaburzeń następuje między innymi utrata umiejętności poznawczych, które są obecne od urodzenia lub wczesnego dzieciństwa. Dlatego występuje spadek, widoczny jeśli porównamy bieżący poziom wydajności z poprzednim.
Otępienie alzheimerowskie
To otępienie polega na zwyrodnieniowej chorobie mózgu, której przyczyny nie są znane. Jej początki mają tendencję postępować stopniowo, co oznacza ciągłe, powolne i postępujące pogorszenie stanu. Zazwyczaj ta forma demencji trwa średnio 8-10 lat. Obecnie na tę chorobę nie ma lekarstwa. Wyróżniamy jej trzy fazy:
Pierwsza faza (około 2-4 lata):
Początek jest zwykle nagły, a jego najbardziej zauważalną cechą jest pogorszenie pamięci, która odnosi się do tego, co dzieje się w chwili obecnej. Oznacza to, że osoba ma trudności z zapamiętaniem codziennych zadań i uczeniem się.
Jeśli chodzi o język, często traci się bogactwo słownictwa. Ponieważ osoba ma trudności ze znalezieniem słów (anomia), które próbuje rozwiązać za pomocą opowiadań (mówienie wokół tematu) i parafrazowania. Parafrazowanie polega na zamianie jednego słowa na drugie o podobnym kontekście.
Mogą również wystąpić zmiany osobowości, takie jak apatia (która jest ogólnie lenistwem lub brakiem zainteresowania), drażliwość, agresja, sztywność itp. Sztywność jest rozumiana jako niezdolność do elastycznego myślenia. Jest to pewnego rodzaju obsesja na punkcie danego poglądu. Bez względu na to, jak bardzo się nie zgadzasz z tą osobą, jej pogląd się nie zmienia.
Mogą również występować pewne zmiany afektywne, takie jak lęk lub depresja. Szczególnie jeśli osoba zdaje sobie sprawę z początku choroby, ponieważ zauważa, że zaczęła mieć problemy z pamięcią. W takich przypadkach zarówno sama osoba, jak i członkowie jej rodziny muszą dostosować się do nowego stylu życia. A to jest wyzwanie, które przysparza wiele stresu i bólu.
Druga faza (około 3-5 lat):
Pogorszenie stanu intelektualnego postępuje, a wraz z nim pojawia się zespół zaburzeń mowy (afazja), celowej złożonej aktywności ruchowej (apraksja), zdolności rozpoznawania i identyfikowania przedmiotów (agnozja). Powoduje to częste zapominanie, trudności w realizacji prostych zadań, takich jak ubieranie się lub zmywanie oraz trudności w rozpoznawaniu członków rodziny i przedmiotów. Ten syndrom sprawia, że osoba wymaga stałej opieki.
Pojawia się również amnezja wsteczna. To znaczy, niezdolność do przypomnienia sobie wydarzeń z przeszłości. Osoby te starają się ukryć to poprzez konfabulację. Polega to na tym, że mimo braku intencji skłamania, osoba wymyśla zdarzenia, które nie miały miejsca w celu wypełnienia pustych miejsc w pamięci.
Ich umiejętność oceny się pogarsza. Stają się bardziej impulsywne i nie odróżniają już dobra od zła, ani tego, jakie zachowanie jest dopuszczalne w życiu prywatnym lub publicznym itp. Ich zdolność do abstrakcyjnego myślenia również pogarsza się, co powoduje utratę umiejętności rozwiązywania problemów i planowania zadań.
Reszta symptomatologii pogarsza się i mogą pojawić się objawy psychotyczne. Halucynacje, na przykład, kiedy osoba utrzymuje, że spędziła czas z matką, podczas gdy w rzeczywistości ona nie żyje od wielu lat. Lub złudzenia, takie jak mówienie, że coś zostało im skradzione, kiedy w rzeczywistości to oni je zgubili lub przełożyli w inne miejsce.
W tej fazie osoba nie umie już orientować się w czasie (godzina, dzień, miesiąc lub rok, w którym przebywają), ani w przestrzeni (gdzie mieszkają, w różnych pokojach w domu itp.). Osoba cierpiąca na otępienie alzheimerowskie w tym momencie nie jest w stanie przeżyć bez opieki. Należy zapewnić jej pomoc, nawet jeśli jest w stanie samodzielnie wykonywać podstawowe codzienne zadania.
Trzecia faza (zmienny czas trwania):
Podczas tej fazy osoba nie rozpoznaje siebie w lustrze, ponieważ sądzi, że jest młodsza od osoby, którą widzi w odbiciu. Nie rozpoznaje też najbliższych osób w swoim życiu. Jej mowa staje się coraz wolniejsza, aż stopniowo przestaje mówić.
Występują poważne zmiany w chodzie. Najcharakterystyczniejszy jest chód o bardzo krótkich krokach i zmianie kroku lub szuranie stopami. Z czasem osoba może zacząć często się potykać i przewracać, co powoduje apraksję chodu (niezdolność do chodzenia, która wynika z tego, że osoba zapomniał, jak się to robi).
W tej fazie pacjent potrzebuje pomocy zasadniczo przy każdej aktywności. Zwykle kończy się to przejściem w obłożny stan choroby, kiedy pacjent już nie wstaje z łóżka.
Otępienie z ciałami Lewy‘ego
Otępienie z ciałami Lewy’ego jest jednym z najtrudniejszych do odróżnienia typów, poza tym, że jest jednym z najnowszych odkryć. Dzieje się tak dlatego, że ma pewne wspólne objawy z otępieniem alzheimerowskim i parkinsonowskim. W związku z tym jest on często mylony z jednym z nich. Obecnie jest uważany za drugi najpowszechniejszy typ.
Otępienie z ciałami Lewy’ego to przede wszystkim:
- Zespół afazowo-aproksydowo-agnostyczny: jest charakterystyczny dla otępienia alzheimerowskiego, polegający na częstym zapominaniu, trudności w wykonywaniu prostych zadań i trudności w rozpoznawaniu członków rodziny lub przedmiotów. W tym przypadku charakteryzuje się wyraźnymi wahaniami uwagi i czujności.
- Nawracające kompleksowe halucynacje wzrokowe: halucynacje słuchowe i urojenia. Objawy związane z zaburzeniami snu REM są bardzo powszechne (może to być bardzo wczesny objaw). Oprócz halucynacji pojawiają się także zaburzenia zmysłów, depresja i złudzenia.
- Objawy parkinsonowskie: podobnie jak w przypadku choroby Parkinsona, pojawia się drżenie i sztywność kończyn.
Spontaniczne objawy parkinsonowskie na ogół następują po pojawieniu się spadku umiejętności poznawczych. Większe defekty neurokognitywne pojawią się co najmniej rok przed objawami motorycznymi. Należy je również odróżnić od zespołu pozapiramidowego powstającego przez neuroleptyki. Są to zaburzenia ruchów wywołane lekami stosowanymi w leczeniu halucynacji i urojeń. Nawet 50% osób z chorobami niezakaźnymi z ciałami Lewy’ego jest bardzo wrażliwa na te leki.
Często cierpią na powtarzające się spadki i synkopie, które są czasową utratą świadomości. Towarzyszy im chwilowy paraliż ruchów serca i oddychania. Wynika to z braku dopływu krwi do mózgu, jak również niewyjaśnionych przejściowych epizodów utraty przytomności.
Otępienie naczyniowe
Otępienie naczyniowe jest spowodowane serią małych udarów naczyniowych w dłuższym okresie czasu. Te udary naczyniowe to blokady lub przerwy w przepływie krwi do pewnej części mózgu. Powoduje to śmierć neuronów w dotkniętym obszarze.
Charakteryzuje się więc pogorszeniem w stopniach, których objawy są trudne do przewidzenia, ponieważ zależą od tego, który obszar mózgu został dotknięty. Mimo to, we wczesnym stadium charakteryzuje się częstym zapomnieniem i problemami z orientacją. Mogą również wystąpić zmiany osobowości lub trudności w mówieniu.
Otępienie parkinsonowskie
Otępienie parkinsonowskie to otępienie, które należy odróżnić od choroby Parkinsona. Choroba Parkinsona charakteryzuje się drżeniem dłoni, rąk, nóg, szczęki i twarzy, sztywnością ramion, nóg i tułowia, powolnością ruchów oraz problemami z równowagą i koordynacją.
Natomiast otępienie o typie parkinsonowskim charakteryzuje się drżeniem właściwym dla choroby Parkinsona, któremu towarzyszy spowolnienie nadrzędnych funkcji poznawczych oraz znaczne zmiany na tle emocjonalnymi. Zazwyczaj u tych pacjentów stwierdza się ciężki stan depresyjny.
Otępienie parkinsonowskie różni się od innych typów demencji tym, że nie pojawia się syndrom agresji afazji i aproksymologii, tak jak ma to miejsce przy demencji o typie alzheimerowskim. Ponadto halucynacje i złudzenia nie są tak znaczące ani powszechne jak w przypadku otępienia z ciałami Lewy’ego. Widoczne jest jednak spowolnienie funkcji poznawczych i drżenie ciała.
W tym artykule opisaliśmy najpowszechniejsze typy nieodwracalnego otępienia. Istnieją jednak inne rodzaje demencji, takie jak otępienie czołowo-skroniowe – najczęściej choroba Picka- pląsawica Huntingtona, demencja związana z HIV, demencja wywołana przez priony i inne.