Fritz Perls, interesująca postać z historii psychologii

XX-wieczny lekarz, neuropsychiatra i psychoanalityk. Człowiek, który zapisał się w historii, obok Laury Posner, jako twórca terapii Gestalt.

Friedrich Salomon Perls, lepiej znany jako Fritz Perls, był niemieckim lekarzem, psychiatrą i psychoanalitykiem. Najbardziej znany jest z tego, że opracował słynną “psychoterapię Gestalt”.

Był zarazem człowiekiem pełnym sprzeczności i zarazem fascynującym. Fritz Perls całe życie spędził obracając się w kręgach intelektualistów, prowadząc debaty teoretyczne i podróżując po całym świecie.

Fritz Perls urodził się w Berlinie 8 lipca 1893 r. na terenie żydowskiego getta. Miał dwie starsze siostry, Elsę i Gretę. Jego ojciec, Nathan, był sprzedawcą win, który często wyjeżdżał na długie tygodnie w interesach. Matka Fritza, Amalia, pochodziła z rodziny wywodzącej się z niższej klasy średniej. To właśnie dzięki niej Fritz Perls w tak głęboki sposób zainteresował się sztuką, która później towarzyszyła mu przez całe dorosłe życie.

Podczas wywiadu dla jednego z dziennikarzy Grete opisała dzieciństwo swojego brata jako trochę “dzikie”. Fritz Perls był raczej trudnym dzieckiem, ale za to bardzo dobrym uczniem. Ukończył szkołę średnią Mommsen-Gymnasium w Berlinie. Była to szkoła o niezwykle surowych zasadach, w której naczelną rolę pełnił bardzo powszechny w tamtym okresie antysemityzm. Fritz Perls został z niej wydalony gdy miał 13 lat. W ramach kary za tę sytuację, jego ojciec zmusił go do pracy w charakterze praktykanta w sklepie ze słodyczami.

Związek Perlsa z ojcem zawsze był bardzo szorstki. W swoich dziennikach określił on wielokrotnie swojego ojca jako człowieka pełnego obłudy, o podwójnych standardach moralnych. Wierzył także w to, że jego ojciec nienawidzi tak naprawdę swojej żony (a matki Fritza) i zdradza ją regularnie z innymi kobietami. Uczucie odrzucenia, wręcz nienawiści, jakie Fritz Perls czuł wobec swojego ojca, było tak silne, że nawet nie pojawił się na jego na pogrzebie.

Fritz Perls i jego spotkanie z filozofią i psychoanalizą

Fritz Perls podjął wkrótce po usunięciu z gimnazjum w pełni niezależną i osobistą decyzję, by kontynuować naukę. Wybrał w tym celu inną szkołę, tym razem o profilu humanistycznym. Było to gimnazjum im. Askanichesa. Właśnie wtedy poznał tam Maxa Reinhardta, reżysera teatralnego, który stymulował u Fritza miłość do sztuki. Trwało to aż do jego śmierci.

W późniejszych latach Fritz Perls zaczął studiować medycynę. Niedługo po wybuchu I wojny światowej Perls zgłosił się do roli wolontariusza w ramach Czerwonego Krzyża. To doświadczenie wywarło na nim niezwykle głębokie piętno. Sam Perls wielokrotnie wspominał o tym wiele lat później w swojej biografii zatytułowanej “Agonia życia w okopach: horror życia i horror śmierci” (oryg. The Agony of Life in the Trenches: The Horror of Living and the Horror of Dying.).

W 1920 r. Fritz Perls uzyskał dyplom lekarza na Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma w Berlinie. Później uzyskał specjalizację w dziedzinie neuropsychiatrii. Wkrótce potem poznał osobiście filozofa Friedlandera, którego wpływ miał kluczowe znaczenie dla późniejszych prac Perlsa.

W 1923 roku Fritz Perls postanowił udać się do Nowego Jorku. Ale wkrótce wrócił sfrustrowany do kraju, po tym, jak Amerykanie nie zatwierdzili jego dyplomu, ponieważ nie mówił w języku angielskim. Ten nieudany okres doprowadził go do rozpoczęcia współpracy na polu psychoanalizy wraz z Karen Horney. Ta decyzja, jak się niedługo okazało, zmieniła całkowicie jego dalsze życie.

Zmiana kierunku kariery Fritza Perlsa

Fritz Perls był wręcz zafascynowany psychoanalizą. Zdecydował więc, że chce zostać psychoanalitykiem. Musiał jednak przenieść się do Frankfurtu. Tam zdecydował się objąć stanowisko asystenta na katedrze psychiatrii prowadzonej przez profesora Kurta Goldsteina, który pracował nad teorią psychoanalizy Gestalt.

Tam poznał Laurę Possner, studentkę, która dwa lata później została jego żoną. Stało się tak pomimo sprzeciwu jego rodziny i osobistego psychoanalityka Fritza w osobie Clary Happel, która także była przeciwna temu związkowi. Zapewne największym problemem w oczach innych ludzi stanowiła różnica wieku. Fritz Perls miał wówczas 36 lat, a Laura Posner zaledwie 24 lata.

Rok później Perls rozpoczął pracę w charakterze psychoanalityka we Wiedniu. W 1928 r. został pełnoetatowym psychoterapeutą w Berlinie. Od tamtej pory aż do roku 1930 Perls pracował nad psychoanalizą z Eugenem Harnickem, a następnie z Wilheimem Reichem. Ten drugi jego współpracownik był także jednym z byłych uczniów samego Zygmunta Freuda. Niemniej jednak Wilhelm Reich zdecydował się odejść od teorii głoszonych przez Freuda. Wiele teorii opracowanych później przez Perlsa zostało zainspirowanych przez prace Reicha.

Narodziny psychoterapii Gestalt

Po dojściu Hitlera do władzy Fritz Perls został zmuszony do ucieczki do Holandii. Wynikało to z tego, że w rodzinnym kraju nie był w stanie uzyskać pozwolenia na pracę z uwagi na swoje żydowskie korzenie. Po naprawdę trudnych chwilach spędzonych z żoną i dopiero co narodzoną córką, skorzystał z pomocnej dłoni, jaką podał mu Ernst Jones. To właśnie on pomógł Perlsowi zdobyć pracę w dziedzinie psychoanalizy. Pewnym minusem tej posady była lokalizacja, w postaci Johannesburga, w Republice Południowej Afryki. Wraz ze swoją żoną Laurą Persl jednak skorzystał z tej możliwości.

Już wkrótce potem oboje założyli Południowoafrykańskie Stowarzyszenie Psychoanalityczne (oryg. South African Psychoanalytic Association) W 1936 r. Perls został zaproszony na konferencję w Pradze, a pomysły, o których mówił podczas tej konferencji, wywołały prawdziwe poruszenie w świecie nauki. Jednak sam Perls ponownie znalazł się w złym miejscu swojego życia, przez co znów odszedł od tradycyjnej psychoanalizy.

Początki sławy Perlsa

Z wydatną pomocą żony Perls zaczął zamieniać w czyny i konkrety swoje pomysły oraz idee. W 1942 roku przeniósł się do Nowego Jorku i opublikował swoją pierwszą książkę: “Ego, Głód i agresja: przegląd teorii i metody Freuda” (oryg. Ego, Hunger, and Aggression: A Revision of Freud’s Theory and Method.).

Cztery lata później rozpoczął “Grupę 7” wraz z innymi intelektualistami. W 1951 opublikował to, co niektórzy ludzie uważają za Biblię tego nowego podejścia: “Psychoterapia Gestalt: podniecenie i wzrost w ludzkiej osobowości” (oryg. Gestalt Therapy: Excitement and Growth in the Human Personality.).

Książka ta narodziła się dzięki pomocy poety Paula Goodmana, który nadał jej literacki charakter. Jest to złożone dzieło, które wykorzystuje idee z psychologii Gestalt, psychoanalizy, fenomenologii, egzystencjalizmu i amerykańskiego pragmatyzmu. Później Perls dodał do niej także własne doświadczenia oparte o kilka buddyjskich koncepcji, które poznał dzięki odbyciu podróży do Japonii.

Przeznaczenie teorii psychoterapii Gestalt było dość skomplikowane. W 1956 roku Perls rozwiódł się z Laurą i każde z nich rozwijało tę teorię w różnych kierunkach.

Podczas gdy Laura i Paul Goodman pozostawali całkowicie wierni pierwotnym jej zasadom, Fritz Perls zdecydował się porzucić ten punkt widzenia. Wprowadził on zasady Zen, a nawet pewne koncepcje wyniesione z izraelskich kibuców. Pod koniec życia Fritz Perls zachowywał się bardziej jak guru, niż psychoterapeuta. Koniec jego życia spotkał go wkrótce po zakończeniu kolejnej długiej podróży. Niestety jej trudów nie wytrzymało serce Fritza i zmarł on na zawał.

Podejście wykorzystywane przez psychoterapię Gestalt

Można by rzec, że psychoterapia Gestalt to trend, który koncentruje się bardziej na sposobie, w jaki pacjenci doświadczają swojej rzeczywistości, niż na tym, czego tak naprawdę doświadczają. Nie chodzi o tutaj to, co dzieje się z daną osobą. Wszystko rozbija się o sposób, w jaki ta badana osoba dostrzega te rzeczy i jak ich doświadcza. Psychoterapia Gestalt kładzie zatem największy nacisk na same procesy, a nie konkretną treść będącą ich wynikiem. Ta uwaga jest częścią psychologii humanistycznej i przedstawia trzy podstawowe zasady:

Trzy zasady terapii Gestalt

Poniżej prezentujemy trzy główne filary, na których opiera się psychoterapia Gestalt:

• Nacisk na tu i teraz. Według psychoterapii Gestalt ludzie nie postrzegają przeszłości, teraźniejszości i przyszłości jako oddzielnych rzeczywistości. Te trzy okresy czasu są częścią jednej jednostki czasu, która dotyczy wyłącznie teraźniejszości. Zarówno przeszłość, jak i przyszłość są tylko innymi formami, niejako „projekcjami” teraźniejszości. Psychoterapia Gestalt próbuje zatem skupić się nad pracą nad “tu i teraz”. W ten sposób próbuje pomóc ludziom znaleźć sposób na rozwiązanie swoich własnych problemów. W efekcie pacjenci są w stanie osiągnąć bardziej zindywidualizowane życie i o wyższym komforcie.
• Świadomość. Aby osiągnąć lepszy poziom dobrego samopoczucia, musisz dokładnie przyjrzeć się sobie samemu i własnemu umysłowi. To jest podstawa do tworzenia nowych sposobów kształtowania Twojego doświadczenia w “tu i teraz”. Jest to ścieżka, która pozwala Ci skupić się na tym, jak patrzysz na rzeczy, które tak naprawdę się nie dzieją. I pokazuje Ci, że musisz znaleźć nowy sposób patrzenia na swoje osobiste doświadczenia.
• Branie odpowiedzialności na siebie. Jest to proces stania się świadomym swoich decyzji i wykonywanych czynności. Powinien doprowadzić Cię on do miejsca, w którym możesz wziąć odpowiedzialność za konsekwencje swoich czynów. Jeśli zaakceptujesz swoje błędy i stworzysz nowe koncepcje na temat ryzyka związanego z konkretnym działaniem, uzyskasz pełną niezależność. W ten sposób możesz nadać swojemu istnieniu kierunek i sens. Zarówno jedno, jak i drugie cechuje się w takim przypadku znacznie większą swobodą i znaczeniem.

Psychoterapia Gestalt opracowana przez Fritza Perlsa proponuje wykorzystać proces interwencji, aby pomóc komuś przeprojektować swoje metody odzwierciedlenia rzeczywistości.

Powinien on także pomóc im w reorientacji swojej postawy w kierunku bardziej niezależnego życia. Ludzie po prostu muszą być w stanie skupić się na własnym potencjale. Naukowcy i specjaliści z dziedziny psychoanalizy stosowali psychoterapię Gestalt w wielu różnych dziedzinach. Szczególnie popularna stała się ona na polu klinicznym, społecznym, a nawet w środowiskach pracy.