Erich Fromm i humanistyczna psychoanaliza

Erich Fromm uważał, że głównym celem każdego z nas jest stać się silniejszym, bardziej wolnym, szlachetniejszym – mówiąc krótko zostać osobą, którą od początku mieliśmy być.

Jest to charakterystyczne z punktu widzenia humanistycznej perspektywy- poglądu bardzo rewolucyjnego w ówczesnej psychologii – nawet dla tak ważnej postać jaką był Erich Fromm.

Kiedy jest mowa o teorii psychoanalitycznej, niektórzy ludzie popełniają błąd postrzegając ją jako sztywną i specyficzną całość składającą się z jasno zdefiniowanych pojęć, dynamiki i podejść zaproponowanych przez ojca psychoanalizy Zygmunta Freuda. Być może zapominają, że w ramach tego podejścia istnieją inne szkoły myślenia, które wzbogaciły podstawy psychoanalizy przez odejście od słów i idei Freuda.

“Tylko osoba, która wierzy w siebie, może być wierna innym.”

-Erich Fromm-

Erich Fromm był właśnie jedną z osób odbiegających od normy. W latach czterdziestych ten niemiecki psycholog społeczny żydowskiego pochodzenia postanowił zerwać z doktryną psychoanalityczną głoszoną przez Frankfurcki Instytut Badań Społecznych i całkowicie odnowił teorię oraz praktykę dotyczące psychoanalizy, prowadząc ją w stronę bardziej kulturowego, humanistycznego podejścia.

Zamienił, na przykład, ideę libido według Freuda na życiowe dążenie do bardziej praktycznego podejścia – takiego, które obejmowało nowe zrozumienie asymilacji i socjalizacji.

Fromm był przede wszystkim fascynującym filozofem i jednym z najlepszych przedstawicieli humanizmu XX wieku. W swoich trzech najważniejszych książkach (Ucieczka od wolności, O sztuce miłości i Serce człowieka) pokazał nam wszechświat myśli, refleksji i teorii, które stawiają psychologię w parze z antropologią i historią. Kontynuował także spuściznę Zygmunta Freuda i Karen Horney.

Erich Fromm i systemowe kryzysy społeczeństwa zachodniego

Aby zrozumieć teorię humanistycznej psychoanalizy Ericha Fromma, konieczne jest poznanie go jako osoby, zrozumienie jego korzeni, kontekstu, w którym dorastał, oraz szybko zmieniający się świat, który ukształtował jego najbardziej bezpośrednią rzeczywistość. To rzuci nieco światła na sprawy, które służyły jako wskazówki i inspiracje dla jego teorii.

Kiedy czytacie jego autobiografię “Zerwać okowy iluzji” i skoncentrujecie się na jego dzieciństwie oraz dorastaniu, łatwo zauważyć, że nie były to dla niego szczęśliwe czasy. Jego ojciec był surowym biznesmenem, matka cierpiała na przewlekłą depresję a nasz bohater wychowywał się w otoczeniu bardzo surowych norm judaizmu ortodoksyjnego. W tym czasie doświadczył dwóch decydujących przełomów.

“Nacjonalizm jest naszą formą kazirodztwa, jest naszym bałwochwalstwem, naszym szaleństwem. “Patriotyzm” jest jego kultem. “

-Erich Fromm-

Pierwszym z nich było samobójstwo 25-letniej kobiety, w której zakochał się będąc dzieckiem. Była malarką, bardzo blisko związaną z jedynym członkiem swojej rodziny: ojcem. Gdy ojciec nagle zmarł młoda artystka parę dni później odebrała sobie życie. Jej samobójstwo poprowadziło Fromma do zastanowienia się, co skłania ludzi do takich skrajności.

Drugim decydującym momentem był wybuch I Wojny Światowej, w którym to momencie w jego życiu wkroczył cień nacjonalizmu, radykalizacja mas i przesłanie nienawiści i “my kontra oni”.

Świat zaczął się rozpadać, a pęknięcia nie tylko tworzyły nieprzezwyciężone odległości między różnymi mocarstwami, ale także zapoczątkowały okres kryzysu systemowego w całym społeczeństwie zachodnim. Wszystkie psychologiczne, filozoficzne i społeczne teorie od tego momentu musiały zostać przeformułowane w poszukiwaniu odpowiedzi i wyjaśnień spowodowanych przez chaos.

Zrozumienie i nadzieja dla ludzi

Czytanie prac Fromma ma zasadnicze znaczenie jeśli chcemy zrozumieć kryzys wartości, zasad i polityki społecznej, które eksplodowały w pierwszej połowie XX wieku – czasu, gdy dwie wojny światowe podkopały wiarę człowieka w ludzkość.

Czytanie Fromma jest samo w sobie sposobem na pogodzenie się z własnym człowieczeństwem. Mówi o nadziei i, co najważniejsze, dostarcza niesamowitych informacji z dziedziny nauk społecznych i psychoanalizy, które mogą pomóc w zainicjowaniu pozytywnej i twórczej transformacji.

Teraz spójrzmy na podstawowe zasady jego teorii.

Od biologiczno-mechanistycznego do biologiczno-społecznego spojrzenia na człowieka

Erich Fromm zaakceptował większość koncepcji Freuda, w tym podświadomość, represje, mechanizmy obronne, przeniesienie, ideę snu jako wyrazu podświadomości oraz ideę dzieciństwa jako źródła wielu zaburzeń psychicznych.

Jedną rzeczą, z którą nie mógł się pogodzić, było spojrzenie na człowieka jako biologiczno-mechanistyczną istotę, organizmu, który reaguje wyłącznie na podstawowe impulsy agresji, przetrwania i reprodukcji.

• Erich Fromm odnosi się do biologiczno-społecznego człowieka jako sposobu na wychwalanie “psychologii jaźni”, w której ludzie nie są ograniczeni wyłącznie do reagowania lub obrony naszych impulsów i instynktów. Trzeba poszerzyć perspektywę i uznać aspekt społeczny oraz to, w jaki sposób najbardziej znaczące dla dziecka osoby mogą obudzić w nim niekorzystne i traumatyczne procesy.
• Relacje interpersonalne były podstawą teorii Fromma, która całkowicie zastąpiła klasyczną teorię libido Freuda jako motywacyjną i mechanistyczną siłę napędową u ludzi.

Ludzie i wolność

Teorie Fromma znajdowały się pod wpływem nie tylko Freuda i Karen Horney. Mówić o Erichu Frommie oznacza wspomnieć również o Karolu Marksie. Przypomnijmy kontekst społeczny tamtych czasów; kryzys wartości; brak wyjaśnień ludzkich zachowań, wojny, nacjonalizm, nienawiść, różnica klas …

Freudowska biologiczno-mechanistyczna perspektywa była bezsensowna i bezużyteczna, a zasady bronione przez Marksa były znacznie bardziej zgodne z przesłankami Fromma. Dla Marksa ludzie nie podlegają tylko społecznym wpływom, ale także systemom gospodarczym.

Tak więc, czytając dzieła Fromma, możemy rozpoznać samych siebie w jego słowach i orędziach – nawet dzisiaj.

“Nasza gospodarka konsumencka i rynkowa opiera się na idei, że szczęście można kupić. Ale bądź ostrożny, ponieważ jeśli nie masz pieniędzy, by zapłacić za coś, stracisz szansę na szczęście. Pamiętaj, że tylko to, co pochodzi z naszych własnych wysiłków, z naszego wnętrza, jest nie tylko “najtańszym”, ale także najlepszym rodzajem szczęścia. “

-Erich Fromm-

Jednym z naprawdę interesujących elementów teorii Fromma jest to, że choć ludzie znajdują się pod wpływem swoich kultur i systemów ekonomicznych, powinni zawsze walczyć i próbować osiągnąć jeden cel: wolność. W rzeczywistości Fromm zachęcał ludzi do zapomnienia o sztywnym determinizmie Freuda i Marksa i rozwinięcia własnej wolności osobistej, która jest ludziom niezbędna.

Wolność

Fromm wierzył, że ludzie są zdeterminowani przez pewne zasady biologiczne, tak jak wszystkie inne zwierzęta. Urodziliśmy się w ciele, dojrzewamy, starzejemy się i walczymy o przetrwanie.

Jednak jesteśmy w stanie osiągnąć znacznie więcej niż pozwalają nam na to nasze ograniczenia. Na przykład, jeśli mogliśmy przejść od tradycyjnych społeczeństw średniowiecza do współczesnego modelu, nie możemy się poddać w naszej drodze ku poszukiwaniu większej wolności, większych praw, lepszego samopoczucia.

Wolność jest trudna do osiągnięcia, ale aby się tam dostać, należy kultywować indywidualną odpowiedzialność i szacunek społeczny. W przeciwnym razie ryzykujemy:

• Wprowadzeniem systemu autorytarnego.
• Zniszczeniem (które obejmuje agresję, przemoc i samobójstwa).
• Godzeniem się na wszystko, co ześle los, sytuacją w której ludzie stają się “kameleonami społecznymi” i przyjmują kolor swojego otoczenia bez protestowania i kwestionowania go.

Fromm rozwinął te trzy pomysły w niezwykłej książce, do której warto często wracać: Ucieczka od wolności.

Podstawy humanistycznej psychoanalizy

Jedną rzeczą, która wyróżnia przebieg ścieżki zawodowej Ericha Fromma jest to, że w przeciwieństwie do klasycznych psychoanalityków, nie podjął kariery w dziedzinie medycyny lub psychiatrii. Oparł swoje przemyślenia na socjologii, a nie na medycynie, i dlatego nie zawsze był szanowany. Jego relacje z Karen Horney były dość skomplikowane, a wielu psychologów postrzegało go jako teoretyka, a nie ortodoksyjnego psychologa.

“Miłość jest jedyną rozsądną i satysfakcjonującą odpowiedzią na problem ludzkiej egzystencji”.

-Erich Fromm-

Jednak właśnie tam widzimy prawdziwą wielkość Fromma: w jego szerszym i bardziej integracyjnym spojrzeniu na ludzi. Z jego punktu widzenia nie wszystko jest odpowiedzią na organiczną patologię lub siły biologii. Uważał, że kultura, rodzina i społeczeństwo często ograniczają naszą ekspresję.

Poniżej zapoznamy się z podstawami jego teorii humanistycznej psychoanalizy.

Klucz do zrozumienia podejścia psychologicznego Ericha Fromma

• Humanistyczna perspektywa Fromma wniosła nowe podejście do pojęcia choroby. Według niego psychoanalityk jest zobowiązany do przeformułowania nie tylko definicji choroby, ale także narzędzi, które są wykorzystywane do jej rozwiązania.
• Celem profesjonalisty jest ułatwienie samopoznania się pacjenta lub, określając to w bardziej nowoczesny sposób, promowanie rozwoju osobistego w celu osiągnięcia szczęścia.
• Można to osiągnąć jedynie poprzez wzmocnienie poczucia odpowiedzialności i miłości własnej.
• Podczas leczenia pacjenta nie ma sensu skupianie się wyłącznie na jego cechach patologicznych, objawach choroby lub negatywnych aspektach jego stanu. Uznanie pozytywnych cech poprawi technikę terapeutyczną.
• Psychoanalityk nie powinien tylko dodawać swoich “trzech groszy”, by osoba poddana terapii się zmieniła . Musi także pomóc pacjentowi opracować strategie, aby mógł on ponownie zintegrować się ze społeczeństwem, poczuć się silniejszy i zrozumieć, że istnieją również “patologiczne” aspekty społeczeństwa, które większość ludzi uważa za właściwe.
• Psychoanaliza powinna być otwarta na postępy w nauce i zmiany w społeczeństwie. Powinna brać pod uwagę kulturowe, ekonomiczne i polityczne warunki, które nas otaczają, aby lepiej pomóc pacjentowi. Błędem jest pracować z punktu widzenia osób mających tendencję do upraszczania.
• Profesjonalista powinien używać jasnego, przejrzystego, zrozumiałego słownictwa. Ponadto powinien starać się nie demonstrować obrazu siły lub wyższości wobec pacjenta.

Spuścizna Fromma to gigantyczny postęp zarówno w dziedzinie psychologii jak i filozofii. Podczas gdy wielu ludzi uważało, że jego teorie są nieco utopijne, to jednak wprowadził on w życie bardziej realistyczną formę psychoanalizy, która dążyła do tego, by w każdej osobie odkryć to co w niej najlepsze.

Jego podejście jest bardzo ważne, warte zapamiętania i głębokiego zastanowienia. Pozwól, aby ten artykuł stał się zaproszeniem do zapoznania się z dziełami Fromma.

Bibliografia

Fromm, E. (1947) Man for himself, an inquiry into the psychology of ethics. Rinehart.
Fromm, E. (1965) Socialist humanism: an international symposium. Doubleday.
Fromm, E. (1971) The Heart of Man, its genius for good and evil. Perennial Library.
Fromm, E. (1976) To Have or to Be. Harper & Row.
Fromm, E. (1984). On Disobedience and other essays. Routledge & Kegan Paul.
Fromm, E. (2010) The Pathology of Normalcy. American Mental Health Foundation Books.
Fromm, E. & Maccoby, M. (1970) Social character in a Mexican village; a sociopsychoanalytic study. Transaction Publishers.
Morin, E. (1999) La Tête bien faite.