Edukacja i związana z nią teoria wiele zawdzięcza Jerome Brunerowi – psychologowi, który w swojej pracy skupiał się w dużej mierze na psychologii poznawczej i teorii uczenia się. Bruner jest jednym z autorów rewolucji w psychologii poznawczej. Twierdził on, że paradygmaty obliczeniowe stosowane w badaniach nie są wiarygodne jeżeli nie bierzemy pod uwagę aspektów kulturowych wpływających na danego człowieka.
Jerome Bruner badał stopień, w jakim edukacja jest powiązana z psychologia kulturową. Chciał on wprowadzić zmiany do tradycyjnego systemu nauczania opartego na ideach redukcjonistycznych i zapamiętywaniu informacji. Bruner twierdził, że proces nauczania powinien być dostosowany do indywidualnych cech danego człowieka.
Według Brunera, system edukacji powinien być zawsze budowany w powiązaniu z psychologią kulturową. Twierdził on, że każdy proces poznawczy zachodzący w mózgu jest w pewnym stopniu uzależniony od kontekstu kulturowego, w którym funkcjonuje dana jednostka. Uważał on, że nie można analizować tych procesów pomijając aspekt kulturowy.
Bruner stworzył 9 teorii, które według niego powinny być stosowane w psychologii edukacyjnej, aby ulepszyć system nauczania. Przyjrzyjmy się im nieco bliżej.
Edukacja w teoriach Jerome Brunera
Perspektywizm
Zacznijmy od jednej z najważniejszych teorii spośród tych stworzonych przez Jerome Brunera. Według założeń tej teorii, proces przyswajania wiedzy zawsze zależy w pewnym stopniu od kontekstu, w którym zachodzi. Znaczenie nigdy nie jest w pełni obiektywne i absolutne.
Sposób rozumienia danego zagadnienia zależy w dużej mierze od punktu widzenia osoby przyswajającej wiedzę. Zrozumienie jednego znaczenia danego konceptu równa się ze zrozumieniem również innych możliwości jego pojmowania. Ich poprawność lub niepoprawność może być oceniana tylko jeżeli weźmiemy pod uwagę indywidualną perspektywę.
Sposób interpretacji danego znaczenia pokazuje nam, jakie są akceptowalne sposoby tworzenia rzeczywistości w danej kulturze. Każda jednostka interpretuje przyswajane informacje stosując własny filtr poznawczy. W ten sposób wszyscy posiadamy informacje, które mają zarówno znaczenie wspólne, jak i indywidualne.
Teoria ograniczeń a edukacja
Kolejna teoria mówi o tym, że przypisywanie znaczenia od danego konceptu jest ograniczone na różnych poziomach.
- Pierwszy rodzaj ograniczeń wynika ze sposobu funkcjonowania człowieka. Nasz proces rozwoju określa to, jak myślimy, odczuwamy i jak postrzegamy świat wokół nas.
- Drugi typ ograniczeń wiąże się z granicami nałożonymi przez system znaczeń. Jest to system, na którym opiera się tworzenie znaczeń w umyśle. Hipoteza Sapira-Whorfa stanowi podstawę tej właśnie teorii ograniczeń. Mówi ona o tym, że język wpływa na sposób wyrażania i formułowania myśli.
Teoria budowania
Mówiąc o przyswajaniu wiedzy i przypisywaniu znaczeń, powinniśmy zacząć od paradygmatu budowania. Mówi on o tym, że sami budujemy rzeczywistość, w jakiej żyjemy jest. Używając słów Nelsona Goodmana,”rzeczywistości nie znajdujemy, lecz ją tworzymy”.
W związku z tym, edukacja powinna skupić się na tym, by pomóc dzieciom wykształcić narzędzia kulturowe, które będą im potrzebne do rozumienia zjawisk i konceptów w sposób krytyczny i elastyczny. Oznacza to, że system edukacji powinien tworzyć dobrych architektów wiedzy. Edukacja nie może polegać jedynie na przekazywaniu wiedzy.
Teoria interakcji a edukacja
Wymiana wiedzy, podobnie jak każda inna wymiana zachodząca pomiędzy ludźmi, zakłada istnienie społeczności, w której zachodzą interakcje. Na przykład dzieci przyswajają elementy kultury i światopoglądu poprzez interakcję z innymi.
Z kolei tego typu powiązania społeczne są możliwe dzięki istnieniu języka i zdolności komunikacji wynikającej z silnej intersubiektywności pomiędzy ludźmi. Intersubiektywność jest natomiast elementem, który nie istniałby, gdyby nie zdolność człowieka do rozumienia umysłów innych osób.
Teoria eksternalizacji
Podstawą teorii eksternalizacji jest założenie, że celem wszelkiego rodzaju wspólnej działalności społeczeństwa jest tworzenie zewnętrznych “dzieł” lub produktów. Co za tym idzie, korzyścią z eksternalizacji kultury jest tworzenie tożsamości społecznej. Z kolei tożsamość społeczna wzmacnia solidarność w danej grupie.
Eksternalizowane cele pomagają stworzyć grupę społeczną, której członkowie myślą w podobny sposób. Dzięki temu, wspólna praca zmierzająca w kierunku osiągnięcia wspólnego celu staje się łatwiejsza.
Wykorzystywanie podręczników jako elementu eksternalizacji jest podstawą, na której opiera się obecnie edukacja. To za pomocą podręczników system uczy nas, jak mamy postępować. Zachowanie jednak w dużej mierze zależy od kontekstu kulturowego, w którym funkcjonuje dany system nauczania.
Teoria narzędziowa
Edukacja niesie ze sobą pewne konsekwencje. Bez względu na to, w jaki sposób nauczamy i w jakiej kulturze funkcjonujemy, edukacja ma silny wpływ na życie osób, które ją otrzymują. Co więcej, stanowi ona dla tych ludzi narzędzie. Z tego narzędzia korzystają również instytucje funkcjonujące w danej społeczności.
Ta teoria podkreśla fakt, że edukacja nigdy nie jest elementem neutralnym. Zawsze ma ona pewne konsekwencje na gruncie społeczno-ekonomicznym. Te z kolei mogą stanowić narzędzie dla osób, które maja wpływ i władzę w danej społeczności. W szerszym tego słowa znaczeniu, edukacja zatem może być narzędziem politycznym.
Teoria instytucjonalna
Siódma z teorii Jerome Brunera to teoria instytucjonalna. Mówi ona o tym, że we współczesnym świecie edukacja jest zinstytucjonalizowana i opiera się na tym samym systemie, co instytucje w danym społeczeństwie.
Rola, jaką odgrywa system edukacji różni się jednak od roli innych instytucji. Edukacja ma na celu przygotowanie dzieci do czynnego udziału w funkcjonowaniu instytucji związanych z kulturą danej społeczności.
Co z tego wynika, instytucjonalizacja edukacji silnie wpływa na charakter nauczania. Z kolei charakter systemu nauczania określa role, jakie spełniają wszystkie strony włączone w proces nauczania. Ma on również znaczenie dla statusu i szacunku kojarzonego z pracownikami systemu edukacji.
Teoria tożsamości i samooceny
Prawdopodobnie najbardziej uniwersalnym elementem człowieczeństwa jest poczucie tożsamości. Można je również określić jako “samoświadomość” lub “samopoznanie”. Poznajemy samych siebie poprzez własne, wewnętrzne doświadczenie.
W umysłach osób, które poznajemy, potrafimy dostrzec ich własne”ja”. Niektóre gałęzie psychologii społecznej zakładają, że samoświadomość jest możliwa tylko dzięki temu, że istnieją obok nas inni ludzie.
W związku z powyższym, edukacja odgrywa bardzo ważną rolę w budowaniu samooceny i samoświadomości. Dlatego też jednym z najważniejszych elementów procesu edukacyjnego jest uświadamianie dzieciom ich tożsamości.
Teoria narracji
Ostatnia z teorii Brunera to teoria narracji. Dotyczy ona sposobu myślenia i odczuwania, a szczególnie sposobów, w jaki dana jednostka myśli i czuje kiedy buduje rzeczywistość wokół siebie.
Według Burnera, jednym z kluczowych elementów tego procesu jest umiejętność prowadzenia narracji. Tak naprawdę jest to prawdopodobnie jedno z najważniejszych odkryć Brunera w zakresie psychologii. Zwrócił on uwagę na to, jak ważna rolę odgrywa narracja w psychologii kulturowej.
Ludzie od zawsze zakładali, że umiejętność prowadzenia narracji przychodzi naturalnie i że nie ma potrzeby uczenia się jej. Jeśli jednak przyjrzymy się tej kwestii nieco bliżej, zauważymy, że takie założenie mija się z prawdą. Tak naprawdę edukacja w dużej mierze wpływa na naszą umiejętność narracji. Dlatego też tak istotne jest monitorowanie tego właśnie wpływu.