Dlaczego jesteśmy przesądni?

Trzymasz kciuki na szczęście? Boisz się przejść pod drabiną? Przesądy, chociaż możemy nie wierzyć we wszystkie, są wszędzie wokół nas. Dlaczego jednak jesteśmy przesądni?

Wyjaśnienie może mieć swoje źródło w skłonności człowieka do dążenia do zrozumienia tego, czego nie może zrozumieć za pomocą rozumu lub logiki. Ale co jeszcze kryje się za tymi przesądami?

„Przesąd, w którym zostaliśmy wychowani, nigdy nie traci nad nami władzy, nawet gdy go zrozumiemy”.

-Gotthold Ephraim Lessing-

Co to znaczy być przesądnym?

Przesąd definiuje się jako „przekonanie, które nie ma racjonalnych podstaw”. Polega na przypisywaniu magicznego lub nadprzyrodzonego charakteru pewnym wydarzeniom lub „myśleniu, że pewne wydarzenia przynoszą szczęście lub pecha”.

Damisch i in. (2010) przeprowadzili badanie, które zostało opublikowane w czasopiśmie Psychological Science. Zdefiniowali przesądy jako irracjonalne przekonania, zgodnie z którymi uważa się, że przedmiot, działanie lub okoliczność, bez obiektywnego związku z życiową sytuacją osoby, ma na nią wpływ.

Przesądy mają długą historię i muszą być kontekstualizowane w każdej kulturze, tradycji, a nawet religii ich pochodzenia. Istnieje wiele przesądów. Czarny kot przecinający Ci drogę, rozbicie lustra, przechodzenie pod drabiną lub rozsypanie soli na stół – te zjawiska przynoszą pecha. Podobnie istnieją „dobre” przesądy, takie jak trzymacie kciuków na szczęście.

Dlaczego jesteśmy przesądni?

Przesądy nie mają jednego źródła: w grę wchodzą również czynniki osobiste, społeczne i kulturowe. Niektóre kultury są bardziej przesądne niż inne, a niektórzy ludzie są również bardziej przesądni. Dowiedzmy się, co się za tym kryje.

Poszukiwanie wyjaśnienia tajemnic: umysł animistyczny

Fakt, że jako ludzie zawsze staraliśmy się znaleźć logikę w tym, co wydawało się jej nie mieć, może wyjaśniać, dlaczego jesteśmy przesądni.

Ponadto ludzie mają animistyczne umysły. To prowadzi nas do przypisywania obiektom fizycznym i zdarzeniom (bytom nieożywionym) cech biologicznych lub właściwości psychologicznych, takich jak świadomość. W wyniku tego animistycznego umysłu, wiele starożytnych religii uważało, że przedmioty i wydarzenia natury posiadają własne dusze i świadomości.

Racjonalny umysł oznacza wyższe koszty

Wraz z upływem historii i postępem nauki pojawiły się różne metody naukowe. To doprowadziło nas do bardziej racjonalnego wyjaśniania przyczyn rzeczy. Z drugiej strony przesądy są prostsze. To powierzchowne argumenty, które pozwalają nam poczuć, że kontrolujemy coś z tego, co nas otacza. Choć takie odczytywanie rzeczywistości jest bardziej uproszczone, daje nam poczucie bezpieczeństwa.

Tak więc łatwiej jest pomyśleć, że miałeś zły dzień, ponieważ „wstałeś lewą nogą”, niż zacząć analizować wszystkie szczegóły, które wyjaśniałyby, dlaczego miałeś zły dzień.

Dysonans poznawczy i przesądy

Z drugiej strony z przesądami lub tak zwaną „wiarą w szczęście” może mieć związek dysonans poznawczy. Pomyśl o tym, jak selektywny jesteś w swoich przesądach.

Na przykład, jeśli przejdziesz pod drabiną, a następnie znajdziesz przebitą oponę w swoim samochodzie, uważasz, że to jasne, że przesąd ten jest słuszny (myślenie przyczynowo-skutkowe). Z drugiej strony zapomnisz o drabinie, jeśli później trafisz na zielone światło na każdym mijanym skrzyżowaniu w drodze do biura. To dlatego, że Twój umysł “nie dba” o przesądy. W tym przypadku rozumie, że absurdem jest wyobrażanie sobie możliwego związku między stanem sygnalizacji świetlnej a drabiną. Niemniej w obu przypadkach przeszedłeś pod drabiną, ale Twój umysł podejmuje decyzję, czy przypisać temu działaniu jakikolwiek efekt.

Tutaj działa mechanizm dysonansu poznawczego, ponieważ jako związki przyczynowo-skutkowe przyjmujesz wszystkie te skojarzenia, których się spodziewasz. Innymi słowy, masz tendencję do potwierdzania tego, co myślisz. To samo dzieje się z przesądami.

Środowisko społeczno-kulturowe ma wpływ na bycie przesądnym

Kto jest bardziej przesądny – kobiety czy mężczyźni? Czy przesądy zależą od naszego pochodzenia? W badaniu przeprowadzonym przez naukowców z National Autonomous University of Mexico przeanalizowano udział zmiennych socjodemograficznych płci, wieku i poziomu społeczno-edukacyjnego w kwestii przekonań grupy 360 osób.

Za pomocą kwestionariusza uczestnicy wskazali stopień zgodności lub niezgodności z 41 stwierdzeniami, z których wiele dotyczyło przesądów i zostało podzielonych na cztery kategorie:

• Niezwykłe przeżycia.
• Zabobony.
• Religia.
• Komunikacja paranormalna.

Wyniki badania poparły argument, że różne wierzenia, w tym wierzenia przesądne, są wytworem środowiska społeczno-kulturowego, w którym każdy człowiek się rozwija.

Odkryto na przykład, że im wyższy poziom wykształcenia, tym mniej ludzie są skłonni do akceptowania magicznych wierzeń. Ten sceptycyzm może zostać wzmocniony i podtrzymany przez kontakt z rówieśnikami, którzy są związani z nauką i pracują na uniwersytecie lub w miejscach, w których tradycyjne przekonania są kwestionowane i testowane są nieortodoksyjne idee.

Z drugiej strony naukowcy odkryli również, że zarówno mężczyźni, jak i kobiety podzielają te same przekonania dotyczące niezwykłych doświadczeń i przesądów oraz komunikacji paranormalnej, niezależnie od ich statusu społeczno-ekonomicznego. Wreszcie, zgodnie z badaniem, społeczeństwo nie tylko kształtuje nasze najbardziej podstawowe postrzeganie świata, ale także pojęcie, jakie mamy o sobie, oraz nasze magiczne i przesądne wierzenia.

Inne czynniki sprzyjające przesądom

Istnieje kilka powodów, które również wyjaśniają istnienie przesądów. Oprócz tego, o czym już wspomnieliśmy, możemy powiedzieć, że jesteśmy również przesądni, ponieważ:

• Musimy mieć poczucie kontroli nad niepewnymi lub nieprzewidywalnymi sytuacjami (mamy niską tolerancję na niepewność).
• Łatwiej jest przyjąć przesąd, niż zakładać, że w tym, co się z nami dzieje, istnieje ważny składnik przypadkowości.
• Musimy osłabić poczucie bezradności, które mamy.

W pewnym sensie wiara w przesądy nas uspokaja. Dlatego bycie przesądnym nie jest niczym złym. Cieszenie się tymi magicznymi wierzeniami, których wszyscy doświadczyliśmy w pewnych momentach naszego życia, może być pozytywną częścią naszej codzienności.