Czy zwierzęta są troskliwe z natury?

Wiele gatunków zaskoczyło nas tym, co postrzegamy jako rodzaj troski. To sprawia, że kwestionujemy prawdziwe podłoże altruistycznych zachowań wśród zwierząt.

Pewnie widziałeś niektóre z filmów krążących obecnie w mediach społecznościowych, na których zwierzęta pokazują swoją altruistyczną postawę. Na jednym z nich goryl w zoo uratował dziecko, które przypadkowo wpadło do jego zagrody. Widzieliśmy też kaczkę chroniąca przed zimnem małego psa, otulając go swoimi skrzydłami. Skłania nas do to zadania pytania: czy zwierzęta są troskliwe z natury?

Ludzie, którzy zajmują się bardziej pozytywistyczną stroną nauki, uważają to pytanie za absurdalne. Wierzą w słynną teorię biologicznego egoizmu i są przekonani, że konkurencja i indywidualizm są osiami doboru naturalnego. Jednak niektórzy mniej ortodoksyjni naukowcy powiedzą, że kwestia ta nie została do końca rozwiązana i pozostaje wiele wątpliwości w tej sprawie.

Stwierdzenie, że zwierzęta są troskliwe z natury, jest „ludzką” ideą. Ludzie to jednak także zwierzęta. Wiele osób wierzy w antropocentryzm, ideę, że ludzie są lepsi od wszystkich innych istot. Niemniej jednak wiele zwierząt nadal zaskakuje nas swoim zachowaniem, a naukowcy do tej pory nie osiągnęli zgody w tej kwestii.

Egoizm biologiczny

Jednym z podejść, które zajmują się tym zjawiskiem, jest biologiczny egoizm. Zgodnie z tą teorią organizmy, zanim wykażą się jakimikolwiek altruistycznymi zachowaniami, mają tendencję do starania się o swoje przetrwanie i dobre samopoczucie. Innymi słowy, jeśli mają do dyspozycji tylko jedną rację żywności, a wszystkie inne zmienne będą równe, każda jednostka będzie starała się zdobyć pożywienie dla siebie.

W podobnym tonie wysunięto tezę o egoistycznych genach. Koncepcja ta została stworzona przez Richarda Dawkinsa. Zgodnie z jego teorią to geny, a nie jednostki, są agentami ewolucji. Organizmy to nic innego jak środki do ewolucji tych genów. Jak mówił Dawkins: „ciała to maszyny przetrwania dla genów”.

Gen egoizmu jako taki nie odnosi się do moralnej koncepcji samolubstwa, ale do mechanizmu, który zapewnia ich przetrwanie i możliwość przejścia na następne pokolenia. To w pewnym sensie rodzaj „naturalnego okrucieństwa”. Jako przykład podano pszczoły: robotnice są bezpłodne i pracują dla królowej, która ma władzę, ponieważ jest płodna.

Czy zwierzęta są troskliwe z natury?

Niektórzy naukowcy, tacy jak Colin Tudge i George Price, kwestionują poglądy na temat biologicznego egoizmu, egoistycznego genu i tym podobnych. Uważają, że altruizm i współpraca stanowią podstawę natury i że te zachowania przeplatają się z tym, co z ludzkiego punktu widzenia moglibyśmy nazwać „egoizmem”.

Jednym z przykładów, których Price używał do twierdzenia, że zwierzęta są z natury opiekuńcze i altruistyczne, jest gatunek ameby ( Dictyostelium mucoroides ). Ameba żyje w izolacji. Jednak przy brakach pożywienia, osobniki te łączą się, tworząc bardziej złożony organizm. W tym procesie niektórzy muszą poświęcić się dla innych –  tak właśnie robią.

Są też tacy, którzy uważają, że wszelkie altruistyczne zachowanie jest tylko maską egoizmu. Amotz Zahavi odkrył, że ptak zwany czarnotkiem arabskim, po znalezieniu robaka na środku pustyni, nie je go, tylko chowa, dopóki inny osobnik nie będzie o niego błagał. Jeśli tak się stanie, czarnotek chętnie „rozdaje” jedzenie, a następnie kroczy wokół, pokazując swój plan zostania samcem alfa stada.

Sprawy trudne do wyjaśnienia

Oprócz tej naukowej debaty istnieje szereg zachowań zwierząt, których z pewnością nie można wyjaśnić ani biologicznym egoizmem, ani egoistycznym genem. Na przykład wspomniany wcześniej przypadek samicy kaczki chroniącej szczeniaka przed zimnem. Takie zachowanie nie zapewnia obrońcy żadnych korzyści. Wydaje się, że jest to typowy przejaw altruizmu.

Jednak tego rodzaju przypadki nie są jedynymi, które skłaniają nas do myślenia, że zwierzęta są z natury opiekuńcze. Biolog Bernd Heinrich zauważył, że stado wron, po znalezieniu szczątków renifera, zaczęło wydawać grzmiący dźwięk, aby powiadomić swoich towarzyszy o odkryciu.

Badanie wykazało zaskakujące przypadki altruizmu wśród okazów morskich. Na przykład humbaki eskortowały fokę ściganą przez kilka orek, aż dotarła ona bezpiecznie do plaży. Jakie korzyści osiągnęły dzięki temu humbaki? Na to pytanie nie ma odpowiedzi. Być może zwierzęta są z natury opiekuńcze, ale też samolubne. Wydaje się, że oba rodzaje zachowań mogą ze sobą współistnieć.