Efekt śpiocha: dlaczego wierzymy w fałszywe informacje

Efekt śpiocha, nazywany też efektem przesypiania, to termin odnoszący się do wpływu, jaki ma na odbiorcę informacja, którą początkowo odrzucił on jako fałszywą.

Według niektórych teorii efekt śpiocha polega na tym, że odbiorca początkowo ignoruje wiadomość, która nie wydaje się wiarygodna. Jednak w końcu zaczyna w nią wierzyć, mimo że początkowo uważał ją za fałszywą.

W fałszywą informację możemy zacząć wierzyć, gdy pojawią się nowe, zewnętrzne dowody, które ją potwierdzają. Z drugiej możemy zacząć wierzyć w fałszywe wiadomości w wyniku naszych wewnętrznych rozmyślań, które z czasem skłaniają nas do ponownej oceny informacji.

Efekt śpiocha może wydawać się nieco sprzecznym mechanizmem. Przecież na ogół mamy tendencję do głębszego kwestionowania wiadomości, w które początkowo nie wierzyliśmy niż tych, w które wierzymy.

Nie oznacza to jednak, że niektóre informacje przechowywane w naszej pamięci nie staną się kiedyś ważne, nawet jeśli początkowo sądziliśmy, że są one wątpliwe. Zaczynają być dla nas znaczące, gdy natrafimy na inne dane, które sprawiają, że zmienimy zdanie.

Skąd się wziął efekt śpiocha

W latach czterdziestych XX wieku, podczas II wojny światowej, rządy przeprowadziły wiele kampanii reklamowych, aby ludzie zaczęli patrzeć na wojnę w pozytywnym świetle. W szczególności Departament Wojny Stanów Zjednoczonych chciał wiedzieć, czy ich filmy propagandowe są skuteczne.

Mając to na uwadze, przeprowadzono serię eksperymentów, aby przeanalizować, jak filmy propagandowe wpłynęły na postawy żołnierzy. Wyniki były dość zastanawiające. Naukowcy odkryli, że krótkie filmy nie wpłynęły na postawy żołnierzy w taki sposób, jakiego oczekiwali.

Gdy filmy miały charakter informacyjny, wzmacniały już istniejące postawy. Jednak generalnie po ich obejrzeniu żołnierze nie pałali większym optymizmem. Innymi słowy, producenci i psychologowie nie zdołali w ten sposób osiągnąć celu, dla którego stworzyli krótkie filmy propagandowe.

Co dziwne, odkryli też, że po kilku miesiącach te krótkie filmy wywarły zaskakujący wpływ na żołnierzy. Chociaż żołnierze nie zmienili swojego nastawienia do wojny natychmiast po obejrzeniu spotów, pewne zmiany zaszły w ich myśleniu po dziewięciu miesiącach.

Na przykład ci żołnierze, którzy widzieli film Bitwa o Anglię, wykazywali nieco większą empatię dla Brytyjczyków. Dziewięć tygodni później ten poziom empatii wzrósł jeszcze bardziej. Carl Hovland, profesor z Uniwersytetu Yale, nazwał to zjawisko „efektem śpiocha”.

Jak można się spodziewać, zjawisko to było szeroko dyskutowane w psychologii naukowej, ponieważ trudno stwierdzić dokładnie, czy zmiany w postawach po tak długim czasie należy przypisać wyłącznie obejrzeniu filmu krótkometrażowego.

Niektóre wiarygodne badania pokazują, że przekonujący efekt wiadomości jest najwyższy zaraz po otrzymaniu informacji. W związku z tym można założyć, że im więcej czasu upływa, tym bardziej wpływ na odbiorcę maleje. Agencje reklamowe dobrze o tym wiedzą. Dlatego często oferują jakąś nagrodę tym, którzy dokonują szybkich zakupów.

Niezbędne warunki

Aby efekt śpiocha zadziałał, muszą zostać spełnione dwa podstawowe warunki:

• Silny efekt początkowy: efekt śpiocha pojawia się tylko wtedy, gdy perswazyjna wiadomość wywołuje silny wpływ już na samym początku. Dzieje się tak, ponieważ mocne wrażenie gwarantuje, że informacja na dłużej pozostanie w pamięci i myślach odbiorcy.
• Przekaz zgodny ze zdrowym rozsądkiem: gdy źródło informacji nie jest wiarygodne, odbiorcy mają tendencję do dyskredytowania wiadomości. Niemniej, jednak jeśli okaże się, że źródło nie jest wiarygodne dopiero po obejrzeniu filmu, jesteśmy bardziej otwarci na komunikaty, a także bardziej podatni na sugestię.

Branża marketingowa nie stroni od wykorzystywania tej wiedzy w praktyce. Przykładem może być artykuł o zaletach czekolady, aby przekonać odbiorców do spożywania jej w większej ilości. Na końcu artykułu znajduje się notka, że autor tekstu jest powiązany z firmą produkującą czekoladę.

Kiedy więc otrzymujemy przekonującą wiadomość o tym, jak korzystne jest spożywanie czekolady, zanim poznamy jej źródło – producent czekolady – będziemy bardziej podatni na efekt śpiocha.

Wyjaśnienie tego ciekawego zjawiska, jakim okazuje się efekt śpiocha, może być bardzo proste. Niektórzy twierdzą, że z biegiem czasu umysł zapomina, że ​​źródło informacji nie było całkowicie godne zaufania. Mimo to sama informacja pozostaje w naszej pamięci.

To jest powód, dla którego stajemy się bardziej podatni na to, by zaufać informacjom z niewiarygodnych źródeł dopiero po pewnym czasie, niż kiedy czytamy je po raz pierwszy.

Efekt śpiocha to jeden ze sposobów, w jaki reklamy i media mogą próbować przekonać Cię do zwrócenia na coś uwagi. Mogą również w ten sposób zachęcać Cię do kupowania rzeczy, których nie potrzebujesz lub głosowania na konkretnego kandydata. Ponadto to zjawisko może sprawić, że zignorujesz negatywne cechy oferowanego przez nich produktu.